Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təfəkkür - zehnin məchulla məlum arasındakı
- Zehin və kompüter
- Beş mərhələli hərəkət və nəticə
- "hüzuri elm”m-*
- Birinci mərhələ: məchul obyekt, iradə və gərginlik.
- “ Bu təsir haqqmda "Məntiqin formalaşması və digər elmlərlə əlaqəsi" bölümündə danışacağıq (II fəsil, II dərs).
Məntiq ____________________________________________________________ lik tələb edir və hər hansı bir sahə ilə bağlı məsələlərə aydmiıq gətirmək üçün, əlbəttə ki, hər şeyin dəqiq mənası izah edilməlidir. Alimlər ümumi olaraq təfəkkürə aşağıdakı kimi tərif vermişlər: Təfəkkür - zehnin məchulla məlum arasındakı hərəkətindən ibarət olan aktiv idrak formasıdır. Burada aktiv dedikdə, komrüter beyrürdn passiv hərəkətinin, yəni iradəsiz, ixtiyarsız, şüursuz hərəkətinin əksinə olaraq, onun iradəli, ixtiyari, şüurlu hərəkəti başa düşülür və bu hərəkət beş əsas mərhələyə bölünür. Bu mərhələlərə aşağıda işarə olunacaq.
Məlumdur ki, kompüterin işləmə prinsipi zehnin işləmə prinsipi ilə eynidir. Alimlər zehin üzərində uzunmüddətli araşdırmalardan sonra, nəhayət, süni zehni—kompüteri ixtira edib təkmilləşdirmişlər. Siz kompüterdə bir məsələni həll edərkən müəyyən düymələri basmaqla bir anda məsələnin həllini ekranda müşahidə edirsiniz. Amma bəzən bu proses bir qədər uzun çəkir. Zehin də (demək olar ki,) eynilə belədir. Amma gəlin görək kompüterdə, bir anda baş verən hərəkət hansı mərhələləri keçərək sona çatır? Kompüter ikilik (0;1) say sistemində işlədiyindən, daxil edilən məlumatlarm hamısmı ikilik say sisteminə çevirərək məsələni həmin məkanda həll edib, sonra yenidən, cavabı ikilik say sistemindən, verilən məlumatlar məkaruna çevirib ekrana verir. Məsələn, "5+2=7". Əvvəlcə, öz ana məlumatlarınm arasm- dan, daxil edilən "5" ədədinə uyğun ikilik say sistemindəki ədədlə "2" ədədinə ikilik say sistemindəki uyğun ədədi toplayıb həmin say sistemində bir ədəd alır. Yeni alman ədədi ana məlumatlarda axtarıb onluq say sisteminə uyğun olaraq ekra 38
Zehin və Məntiq na verir. Maraqlıdır ki, bu qədər proses saniyənin onda, yaxud yüzdə bir hissəsində baş verir.
İnsan məchulla üzləşdikdə onu məluma çevirmək üçün zehrıirıi hərəkətə gətirir. Bəzən bu hərəkət qısa bir anda, bəzən isə uzun zaman ərzində sona çataraq nəticə verir. Buradakı hərəkət kompüterdəki ixtiyarsız, iradəsiz, şüursuz şəkildə olan passiv fiziki yerdəyişmə ilə baş verən hərəkətdən fərqlənir. Zehnin bu işi, onun öz fəzasma uyğun mərhələləri keçməklə həyata keçir. Belə hərəkətin necə baş verməsi mövzumuzdan xaric olduğundan, burada, yalmz zehnin bu işindəki beş mərhələdən damşacağıq. Zehin də hər hansı bir məchulu məluma çevirmək üçün müəyyən mərhələləri qət edərək məluma yetişir. Amma bu hadisə qısa zaman kəsiyində baş verdiyi üçün bizə elə gəlir ki, məchul birbaşa məlumdan almır. Bu təhlildə məqsəd belə bir sualı cavablandırmaqdır: nə üçün zehin də kompüter kimi müəyyən mərhələləri keçdiyi halda, kompüterin əksinə olaraq, səhvlərə yol verir?
Cavab: Kompüter iki prinsip etibarilə zehindən fərqlənir. Birincisi budur ki, kompüterin iradəsi yoxdur. Apardığı hər əməliyyat və aldığı nəticə icbari şəkildə həyata keçir. İkincisi, kompüterin "təfəkkür hərəkəti" zahirdə zehnin canlı və mənəvi hərəkəti kimi görünsə də, əslində, mexaniki hərəkətdir. Yəni kompüterin "təfəkkürü" elektronlarm mexaniki hərəkətindən başqa bir şey deyil. Amma zehnin təfəkküründə beyin hüceyrələri mexaniki hərəkətə gəlsə də, bununla bərabər, ruhda da dəyişikliklər baş verir. Bunun da isbatmı fitri olaraq belə vermək olar: bu, "hüzuri elm”m?-* vasitəsi ilə baş verir. Yəni 24 Bax: III dərs 39
Məntiq ____________________________________________________________ insan qəlbən və öz-özlüyündə hiss edir ki, onun ruhunda da dəyişikliklər özünü göstərir. Bu iki fərqi nəzərə alsaq, məlum olur ki, "kompüter zehni" hərəkət edən zaman onun hərəkət yolu üzərində heç bir maneə və hərəkətə təsir edən kənar bir qüvvə oimur. Məlumdur ki, maneə oimadıqda məqsədə çatmaq da mütləqdir. Amma zehnin işinə təsir göstərən amillərdən ən əsası olan nəfs, adətən, təfəkkürün yolıma sədd çəkir. Bu da çox zaman alman nəticələrə bilavasitə öz təsirini göstərir. Ümumi şəkildə qeyd edək ki, təfəkkür dörd formada baş verir; "mücərrədləşdirmə", "tərif", "bölgü" və "əqli nəticə". Bu dörd forma haqqmda geniş şəkildə bəhs ediləcək və məntiqin elə əsas xətti də bu dörd istiqamətdədir. İndi isə qeyd etdiyimiz beş mərhələnin izahma diqqət yetirək:
Zehin
hər hansı bir obyekti məchul kimi qarşılamalıdır ki, insanda bu məchulu məluma çevirmək iradəsi yaransm. Bəzən insan həqiqətdə məchulla üzləşdiyi halda, həmin mövzuya etinasız yanaşdığmdan, onda bu sualla bağlı "cəhalət" halmdan çıxaraq "elm"ə yiyələnmək istəyi oyanmır. Amma cəhalət halmdan çıxaraq elmə yiyələnmək iradəsi yaranan zaman zehnin aldığı vəziyyət dayandığı yerdən hərəkətə başlayan avtomobilin vəziyyətinə bənzəyir. Mühərriki işlək halda hərəkətsiz qalan avtomobil, yerində işlədiyi kimi, insan da məchulla üzləşdikdə əgər onu məluma çevirməyə iradə göstərsə, onun zehnində gərginlik əmələ gəlir. Bu gərginlik insanm məchulu məluma çevirmək istəyindən törəyir və yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, həm insanm beynində, həm də ruhunda özünü göstərir.“
40
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|