Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəfsin diqqət amilləri Ayıqlıq
- Sağlam zehin
- Təbii nöqsan
- Pis tərbiyə
- Duyğu üzvlərinin sağlamlığı
- Zəruri təsdiqin dərk edilməsinin həll yolu
Məntiq ____________________________________________________________ düşüncəyə ehtiyac duyur. Çünki zəruri məlumatlar da nəfsin diqqətinə ehtiyaclıdır. Nəfsin diqqətinin isə amilləri var və bu zərurilər barəsində nəfsin diqqətinin həmin amilləri yoxdur deyə, insan zəruri məlumata qarşı cahil olur. Qeyd edək ki, insanm bütün zəruriləri bilməsi vacib deyil. Həmçinin insanm zəruri təsdiqi dərk etməməsi, həmin zərurinin zəruri oknasma xələl gətirmir. Çünki zəruri, fikrə ehtiyacı olmayan bir məlumatdır, insanm bilməli olduğu bir məlumat deyil. Əlbəttə, məlumdur ki, hər bir məlumat nəzəri ola bilməz. Yəni hər bir məlumatm dəlilə ehtiyacı yoxdur. Heç olmasa, bir zəruri təsdiq olmalıdır. Çünki hər bir təsdiq nəzəri olsa, bu zaman heç bir məlumata yəqinimiz oknaz. Belə olan halda sonsuz silsilə və ya dairəvilik yaramr. Açıqlama; əgər hər bir təsdiq nəzəri olsa, ya "dairəvilik" ya da "sonsuz silsilə"əmələ gəlir ki, bunlarm da hər ikisi yanlışdır. Məsələn, "Kainat sonradan yaranmışdır" - təsdiqinə baxaq. Bu təsdiq zəruridir, yoxsa nəzəri? Əgər qəbul edilsə ki, zəruridir, bu zaman istədiyimiz isbat olur. Amma əgər cavabda "nəzəridir" deyUsə, bu zaman qarşıya belə bir sual çıxır: bu məlumat necə kəşf olundu, haradan əmələ gəldi? Cavab: iki - "Hər bir dəyişənin, hərəkətin başlanğıa var" və "Kainat dəyişməkdə və hərəkətdədir" təsdiqlərinin cəmindən əmələ gəlib. Bu zaman növbəti sual meydana çıxır - "Bu iki təsdiqin özü nəzəridir, yoxsa zəruri?". Əgər cavab olaraq "zəruridir" deyilsə, istədiyimiz isbat edilmiş olur. Yox, əgər "nəzəridir" deyilsə, yenidən bu nəzəri təsdiqin necə kəşf olunduğu sualı qarşıya çıxır. Əgər cavab olaraq deyilsə ki, "Aləmin sonradan Dairəvilik - biri-birinə qayıtma. Fəlsəfədə isbat edilmişdir ki, iki varlığın eyni şəraitdə bir-birini yaratması mümkün deyil. Alimlər bunu elmi yolla isbat etsələr də, bu, "zəruri təsdiq" hesab olunur. ^’Yenə də fəlsəfədə isbat edilir ki, sonsuz səbəblər silsiləsi qeyri-mümkündür. Yəni bir-birini yaradan, bir-birinə söykənən sonsuz silsilənin varlığı mümkün deyil. 74
---------------------------------------------------------------------- - ----- Zehin və Məntiq yaranmasından bu nəticəyə gəlinib", bu da "dairəvilik"dir. Yəni əvvəldə "Aləmin sonradan yaranması" nəzəri qəbul olunmuşdu, amma sonda zəruri kimi qələmə verilir. Yox, əgər süsüəvi olaraq hər bir elmi iki nəzəri elmdən almış olsaq, heç vaxt zəruri təsdiqə çatmırıq ki, bu da "sonsuz silsilə"dir və bu zaman heç bir nəticə hasil olmur, heç bir təsdiqə yetişə bilmirik. Buna görə də heç olmasa, bir zəruri təsdiq oknahdır. Nəfsin diqqət amilləri Ayıqlıq: İnsanm ən zəruri təsdiqi belə, diqqətsizlik üzündən dərk etməməsi mümkündür; bütün işlərini Günəş enerjisinin sayəsində görən, amma Günəşdən xəbərsiz, diqqətsiz olan insan kimi. Bu diqqətsizlik bütün zəruri və yəqini®“ təsdiqlərdə mümkündür. Xəbərdar olmayan insanm heç bir zəruri təsdiqə ebni olmur, yalnız kiminsə kənardan onu məlumatlandırması ilə bilgiyə yiyələnir. Sağlam zehin: Ən zəruri təsdiqi dərk etmək üçün sağlam zehin gərəkdir. Buna görə də zəif zehinli və beyni zədələnmiş insanlarm ən zəruri təsdiqi inkar etmələri, dərk edə bilməmələri mümkündür. Bu zehni problemin bir neçə mənşəyi var: a)
Təbii nöqsan: Bəzi uşaqlar anadangəlmə zehni naqisliklə doğulur. b)
sonradan beynin aldığı zədə nəticəsində sağlam zehindən məhrum olurlar. c)
itirirlər. Vəhşicəsinə tərbiyə olunan uşaq, böyüdükdə, məsələn: insan öldürməyin pis iş olduğunu dərk edə bilmir, ya da çətinliklə dərk edir və asanlıqla cinayət törədir.
Bəzi məlumatlar, əvvəldə qeyd etdİ 3
^ Bax: III hissə 75
Məntiq ___________________________________________________________ insan, əlbəttə ki, aşkar olan bir şeyi qəbul etməyə bilər. Məsələn: gözü zəif olan insan, 100 metrlik məsafədə, çarx ətrafmda sürətlə fırlanan işıq lampasım sükunət halmda olan çevrə kimi dərk edə bilər və s.
təsirlənərək əsaslı kimi qəbul oluna bilər. Məsələn: Ermənistanm Azərbaycan torpaqlarmı işğal etdiyi halda, elə dövlətlər var ki, ermənilərin ortaya atdığı əsassız dəlillərə söykənərək bu tarixi faktı qəbul etmirlər.
Nəfsin diqqət amillərinin pozulması üzündən zəruri təsdiqləri qəbul etməyən şəxslərə dəlil gətirmək münasib sayılmır. Alimlərin nəzərincə, belə insanlara zəruri təsdiqi agah etməyin yolu, bu zəruri təsdiqin inkarma gətirən səbəbi aradan qaldırmaqdır. Belə ki, yuxarıda diqqət amillərinin bir neçəsi qeyd olunan nəfs elə bir varlıqdır ki, bəzən o, insarun bütün vücuduna nüfuz edir, hətta ağla belə təsü göstərir. Yəni ağIm ən sadə məlumatı qəbul edə biləcəyi halda, insarun nəfsi onun bu sadə məlumatı qəbul etməyinin qarşısmı ala büər. Bu zaman həmin insana filosofun elmi, məntiqi, fəlsəfi dəlili yox, həkimin dərmam daha münasibdir. Yəni nəfsdə baş verən problemlərə görə, zəruri təsdiqlərin inkarım aradan qaldırmaq üçün mütləq, nəfs və nəfsə təsir edən bədən həkim və psixoloq tərəfindən müayinə və müalicə edilməlidir. Çünki məlumdur ki, ağıl, nəfs və bədənin bir-birinə qarşıhqlı təsiri var. Buna görə də bəzən ağIm müalicəsi nəfsin, yaxud bədənin müalicəsinə bağlıdu. Gələn dərsdə və növbəti fəslin ikinci dərsində nəfslə ağIm qarşılıqlı təsirinə işarə ediləcək. Burada isə bədənin anatomiyası ilə nəfsin və ağIm təsirinə qısa nəzər salaq: Məlumdur ki, insarun qidalanması onun əqli inkişafmda çox önəmli rol oynayır. Yaxud Allah tərəfindən İslam maari 76
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|