Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İbn Sina və Fatimilər dövlətinin xəstə şahzadəsi
- "Mdn inəyəm, məni kəsin!"
- "Mdn qəssabam, səni kəsməyə gəlmişəm"
- "Sənin ki, ətin yoxdur, səni belə kəsmək olmaz. Gərək, kökəlib ətlənəsən ki, kəsib ətindən istifadə edək, buna görə də əvvəlcə yaxşı-yaxşı yeməlisən".
- İdrak və omm sayəsində yaranan biliyin növlərinin ümumi sxemi
Zehin və Məntiq fində bəzi qidaların haram olduğu buyurulmuşdur. Sadə zəruri təsdiqlərdən birinin inkarmm səbəbi olan, AUahm haram buyurduğu bir qidam yeməklə bağlı aşağıdakı İslam qanununa baxaq: Donuz ətinin yeyilməsi və şərab içmək İslamda haram buyurulmuşdur. Çünki bu iki qida, insam zəruri dərk edilən fitri hisslərdən çəkindirir. Yəni bu qidalarm mədəyə daxil olaraq insamn ətinə qarışması, onu hər kəsin dəlilsiz qəbul etdiyi, məsələn, fitri hisslərdən uzaqlaşdıra bilər. Beləliklə, nəfslə bağlı bu qeyd olunanlardan sonra bəzi zəruri təsdiqlərin inkarmm səbəbi və hər bir zəruri təsdiqin mkarma uyğun müalicə yolları daha da aydınlaşır.
İnsanm, özünü insan olaraq dərk etməsi zəruri təsdiq sayılır. Yəni insan, özünün insan olduğunu dərk etməsi üçün isbata, dəlil gətirməyə ehtiyac duymur. Hər bir insan bunu hüzuri idrakm vasitəsilə dərk edir. Burada, zəruri təsdiqi inkar edən bir şəxsin dahi bir həkimlə hekayəsini xatırlamaq yaxşı olardı. Fatimilər dövlətinin hökmdarmm şahzadə oğlu, qəribə bir ruhi xəstəliyə tutulur. Şahzadənin xəstəliyi onun, özünü inək hiss etməsi olur. Yəni şahzadə insan olduğu halda, bu xəstəlik üzündən, elə güman edir ki, o, inəkdir və inək kimi səs çıxarır, heç bir şey etmədən, yalmz "Mdn inəyəm, məni kəsin!" - deyib durur. Şahzadənin bu halmdan çox narahat olan hökmdar dövrünün həkimlərini, oğlunu sağaltmaq üçün saraya çağırtdırır. Amma heç bir həkim şahzadənin xəstəliyini müalicə edə bilmir. Vəzirlər hökmdara bir nəfər həkimin də qaldığım deyir. Şahzadəni müayinə etmək üçün bu həkimi də saraya dəvət etməyi məsləhət görürlər. Bu həkim öz dövrünün filosofu İbn Sina idi. İbn Sina hökmdar tərəfindən saraya dəvət edUir. Hökmdar İbn Sinaya, oğlunu sağaldacağı təqdirdə, onun hər 77 Məntiq ____________________________________________________________ bir istədiyini yerinə yetirəcəyinə söz verir. Böyük həkim filosof İbn Sina btmun müqabilində şəhərin kitabxanasma daxil oknaq icazəsini istəyir. İbn Sinam xəstə şahzadənin yanma aparırlar. Şahzadə yenə də heç kimi yaxınlaşmağa qoymur və inək kimi hərəkətlər edir. İbn Sina, kənara çəkilib bir az düşündükdən sonra, ona qəssab paltarı və bir də bıçaq gətrnnələrini istəyir. O, qəssab paltarını geyinərək əlində bıçaq, şahzadənin yanma daxil olur və
Sinanm qarşısmda özünü inək kimi yerə sərir. İbn Sina bıçağı şahzadənin boğazma dayayaraq əlini onun qabırğalarma çəkib deyir:
"Sənin ki, ətin yoxdur, səni belə kəsmək olmaz. Gərək, kökəlib ətlənəsən ki, kəsib ətindən istifadə edək, buna görə də əvvəlcə yaxşı-yaxşı yeməlisən".
Şahzadə xəstəliyinin şiddəti üzündən bunu qəbul edir. İbn Sina saraym aşpazlarmdan yaxşı süfrə hazırlamalarım istəyir. Süfrə hazır olandan sonra, İbn Sina əvvəlcə özü süfrəyə yaxmiaşıb hazırladığı dərmam yeməyə qatır və şahzadəyə yedizdirir. Beləcə, əzəməth həkim İbn Sina istədiyinə nail olur. Bir müddətdən sonra onun hazırladığı dərman öz təsirini göstərir və şahzadə bu ruhi xəstəlikdən azad olaraq sağalır. Bütün saraydakılar İbn Sinanm bu işini alqışlayırlar. O, bununla bir daha öz böyüklüyünü, dövrünün bütün alimlərindən üstün olduğunu sübut edir. İbn Sina bu müalicədən sonra hökmdarm icazəsi ilə şəhərin böyük kitabxanasma yol tapır. O bu kitabxanadan istifadə etməklə özünün bu gün də dünyanm böyük elm mərkəzlərində dərslik kimi istifadə edilən əsərlərini yaradır. İdrak və omm sayəsində yaranan biliyin növlərinin ümumi sxemi Beləliklə, sonda ümumi şəkildə, idrakı aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 78
си с П)
П) >
м
Məntiq ____________________________________________________________ Yuxarıda "vahid" dedikdə, yalnız bir ünsürün, "qeyri-vahid" dedikdə isə bir neçə ünsürün zehində eyni zamanda təsəvvür olunması nəzərdə tutulur və bunu aşağıdakı kimi dörd halda göstərmək olar: Qeyri-
Vahid 1.
Bağlayıcı halında təsəvvür. (Məsələn: Su və hava.) 2.
Yiyəlik halında təsəvvür. (Məsələn: Mənim kitabım.) 3.
Sifətlə bərabər təsəvvür. (Məsələn: İti zehin.) 4.
Qeyri-xəbəri cümlə halında təsəvvür. (II fəsil, III dərs) SUALLAR: 1.
2.
İnsamn heyvandan fərqini, idrakın növlərinə görə izah edin. 3.
Ağlın daha hansı xüsusiyyətlərini tanıyırsımz? 4.
Təsəvvür və təsdiqi öz sözlərinizlə ifadə edin. 5.
Aşağıdakılardan hansılar təsəvvür, hansılar təsdiqdir? Kimyadan xəbəri olmayan bir şəxs üçün "Su, oksigen və hidrogen- dən təşkil olunub" - ifadəsi, kimyaçı üçün yuxarıdakı ifadə, rənglərin zehində inikası, heyvanların ətraf aləmi müşahidə etməsi və sizin üçün məntiq elmi. 6.
Elə misal gətirin ki, həm təsəvvür, həm də təsdiq olsun. 7.
Zəruri və nəzəri məlumatın təsəvvür və təsdiqlə fərqi nədir? 8.
"Ümumiyyətlə, qalan üç növü, yəni təsəvvürü və təsdiqi, zəruri təsəvvürə çevirmək olar." - cümləsi dərsin mətnindən götürülmüşdür. Bu cümləni izah edin. Belə ki, "qalan üç növ, yəni təsəvvür və təsdiq" ziddiyyətli söz deyilmi? 9.
Elə misal gətirin ki, həm zəruri, həm nəzəri, həm təsəvvür, həm də təsdiq olsun. 80
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|