Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- CƏHL VƏ ONUN NÖVLƏRİ İmam Sadiqin (ə) kəlamında cəhalətin tərifi
- "İnsan var ki, bilir, bildiyini də bilir, belələri alimdir; onlara itaət edin. İnsan var ki, bilir, amma bildiyini bilmir, belələri yatmış və qəflətdədir; onları
- Sokrat və "Mən bircə onu bilirəm ki, heç nə bilmirəm!"
5-
CI DƏRS CƏHL VƏ ONUN NÖVLƏRİ İmam Sadiqin (ə) kəlamında cəhalətin tərifi Necə ki, idrak, elm və bilik məna və məfhum baxımmdan çox aşkcirdır, eləcə də onlar müqabilində duran cəhalət də hər kəsə məlumdur. İdrak, yaxud ekn bitmək, cəhalət isə bilmə- məkdir. Əlbəttə, cəhalət sözünü, ancaq idrak potensialı olana şamil etmək olar. Yəni cansız cisimlərə cahildir demək olmaz. Alimlə cahili bir-birindən fərqləndirmək üçün cəhl və onun növlərini aydınlaşdırmaq lazımdır. İmam Sadiq (ə) kəlamları- nm birində (həmçinin həzrət Əlinin (ə) çoxsaylı hədislərindən alman nəticəyə görə) buyurur; -
İmam Sadiqin (ə) yuxarıdakı kəlamma əsasən, cəhalət iki yerə bölünür: sadə və mürəkkəb. 51 Biharül-ənvar, c. 1, səh. 195 81
Məntiq ____________________________________________________________ Sadə cəhalətdə bir cəhl, mürəkkəb cəhalətdə isə iki cəhl olur. Sadə cəhalət, insarun bir şeyi bilməməsi və ya məlumatı- nm az olması, eyni zamanda bundan xəbərdar olmasıdır. Məsələn: insan hansısa bir sualm cavabım bilmir və eyni zamanda bilir ki, 0 bu sualm cavabım bilmir. Amma mürəkkəb cəhl isə budur ki, insan bir şeyi bilmir və bilmədiyindən də xəbəri yoxdur. Məsələn: 3 mxarıdakı misal kimi, insan sualm cavabım bilməyərək səhv cavab verir və elə güman edir ki, düz cavablandırır. Bu cəhldə həm sualı bilməyib səhv cavablandırmaq, həm də suala düzgün cavab verdiyini güman etmək küni iki cəhl var. Buna görə də bəzi maddi görüşlü fəlsəfi məktəblər mürəkkəb cahil sayılır. Çünki onlarda, aləmi maddiyyatla məhdudlaşdıraraq, metafizik aləmin oknamasma və öz fikirlərində israr etmələrindən törəyən öz səhv fikirlərinə qarşı cəhl, bilməməzlik var. Mürəkkəb cahil də öz növbəsində iki hissəyə ayrdır: zəif və güclü. Mürəkkəb cahilin zəif nümunəsinə onun cahilliyini göstərmək bəzən mümkün olur. Bu cür cahildə inadkarlıq, təəs- sübkeşük və qarşı tərəfin fikirlərinə əsassız olaraq etinasız yanaşmaq kimi xüsusiyyətlər olmadığmdan, onun cəhalətini müəyyən yollarla izah edib qəbul etdirmək olur. Çünki bu cür cahilin cəhaləti mürəkkəb olsa da, onda həqiqətə, elmə meyli olduğundan, asanca öz səhvini etiraf edə bilir. Amma mürəkkəb cəhlin güclü forması insan üçün çox təhlükəlidir. Çünki zəif nümımənin əksinə olaraq, bu cür cahildə olan, əvvəlki dərsdə də qeyd etdiyimiz küni, bəyənilməyən qəzəb, təəssübkeşlik, etinasızlıq, təkəbbür, hər hansı psixoloji problem və s. kimi nəfsani xüsusiyyətlər ona öz cahilliyini anlamağa heç cür imkan vermir. Belə cəhalətin səbəbilə bu qəbildən olan insanlara bəzən öz razılıqları ilə psixi təsir göstərilir və onlardan istənilən kimi istifadə edilir.
Burada belə bir sual yaranır: Mürəkkəb cəhldə iki cəhl olduğundan, birinci cəhl cahilin özü üçün bilik, məlumat hesab 82
Zehin və Məntiq oltmurmu? Yəni insanm bir şeyi büməyi səhv olsa belə, bilik- dirmi? Görəsən, mürəkkəb cahilin bu biliyi bilikdir, ya yox? Qısa bir açıqlama ilə bu sualm cavabmı oxucunun öhdəsinə buraxırıq: Mürəkkəb cahil obyekt haqqmda bir məlumat əldə edir və onu özü üçün doğru məlumat hesab edir, amma onun zehnində təsdiq etdiyi bu elmin həqiqətdə obyektlə heç bir uyğunluğu yoxdur. Məsələn, müəyyən dövrə qədər alimlər Yerin müstəvi şəklində olduğunu qəbul edirdilər. Sonra Yerin kürə şəklində olduğu məlum oldu. Deməli, zehni təsəvvür olub bilik olsa belə, mürəkkəb cahilin biliyi, həqiqətə uyğun olmadığma görə bilik deyil. Cəhl də bilik və elm kimi təsəvvür və təsdiqə bölünür. Ze- hində "rəng" və "qızd" haqqmda təsəvvürün olmaması və "qızılm sarı ohnasma" dair biliyin olmaması kimi. Sokrat və "Mən bircə onu bilirəm ki, heç nə bilmirəm!" Bu məşhur kəlamm müəllifi Sokrat, ömrünün axırma qədər cəhalətlə mübarizə apardı. Deyilənə görə, böyük Sokrat aləmin, həyatm mənasınm, fəlsəfəsinin və həyat haqqmda bilgilərinin həyatm həqiqi məna- smdan fərqli olduğunu dərk etdikdən sonra belə qərara gəlir ki, əslində, o, heç nə bilmir. Amma məlumdur ki, bu cür etiraf təvazökarlığm son həddini göstərir. Çünki "həyatm həqiqi fəl- səfəsi"ni dərk etmək insan şüurundan xaricdir. Həyatm əsl mənası, yalmz həyatı Yaradana, Onun elçilərinə (ə) və ixlaslı bəndələrinə aşkardır. Sokrat da belə bəndələrdən sayıldığı üçün demək olmaz ki, onun bu sözü, yalmz təvazökarlığa görə idi. Adi insanlar isə həyatı öz qabiliyyətlərinə uyğun olaraq dərk edə bilərlər. Hətta bütün zamanlarda müşahidə etdiyimiz küni, hər bir insan, həyata, içində olduğu sahəyə uyğun olaraq məna verir, aləmə öz sahəsinin gözü ilə baxır, həyat haqqmda 83
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|