Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Mövzu fdisdfi olduğundan, biz Allahı "mütbq kamil varlıq" kimi isbat
Məntiq ____________________________________________________________ onun ünsiyyət vasitəsi olan danışıqdakı nitqi olsa da, əsimdə, əsas fərqləndirici cəhəti batini nitq, yəni təfəkkürdür. İnsan bu təfəkkürün sayəsində ibtidai mərhələləri qət edərək, müasir dövrdə öz rahatlığı üçün nələr ixtira etməmişdir?! Əgər biz qarışqanm və ya armm nizamlı həyatma diqqət etsək, görərik ki, milyon illər keçməsinə baxmayaraq, onlarm həyatmda heç bir dəyişiklik baş verməmişdir. Çünki insandan başqa digər canlılarda kəşf və ixtira etmək qabiliyyəti yoxdur. Heyvan, yalnız irsi instinktlərlə həyat sürür. İnsan isə onun üçün bö}dik nemət olan təfəkkür vasitəsilə məchulları həU edərək, öz həyatmı rövnəqləndirmişdir. Bu rövnəqləndirmə həm maddi, həm də mənəvi həyatı əhatə edir. Yərd təfəkkür həm maddi həyatm təminatma, həm də
mənəviyyatı təşkil
edən əqidənin formalaşmasma səbəb olur. İnsan, onu əhatə edən dünya və xoşbəxtliyə çatmaqla bağlı düşüncələrindən çox nadir hallarda uzaq olur. Varlığm başlanğıc və sonu, aləmin şüurlu və ya süursuz olması, xoşbəxtliyin tərifi, ona çatma yolları və s. ilə bağlı suallara cavab tapmaq istəyi tarix boyu insanla bərabər yaşamış, onun zehnini hərəkətə gətirmişdir. Doğrudur, təfəkkür olan yerdə fikir müxtəlifliyi də olur. Buna görə də insanlar müxtəlif düşüncə qabiliyyətlərinə uyğun, bir sıra suallar və məsələlər barəsində müxtəlif fikirlər irəli sürmüşlər. Zehinlərin müxtəlifliyi müxtəlif düşüncələrə səbəb olmuş, nəticədə, müxtəlif fikri cərəyanlar yaranmışdır. Bu fikir müxtəlifliyi zehnin, həqiqətlərin kəşfi və müxtəlif yol- larm seçimi zamam bəzi nəticələri düzgün, bəzilərini isə səhv seçməsinə gətirib çıxarmışdır. Nəticələrin yanlış olduğunu ay- dmlaşdırmaq bəzən o qədər çətin olmuşdur ki, yanlış nəticələr əsrlər boyu doğru olaraq qəbul edilmiş və böyük "elmi nəzə- riyyə'dərə çevrilmişdir. Misal üçün, zehnin, təfəkkür forması olan əqli nəticə prosesi zamam əldə etdiyi aşağıdakı nəticələrə nəzər salaq: 92
Zehin və Məntiq -
Sokrat insandır. Hər bir insan elmlidir. Deməli, Sokrat da elmlidir. -
etimad etmək ohnaz. Elə isə mühəndislərin hazırladığı plana da etimad etmək olmaz. -
Deməli, Aristotel də filosof olmalıdır. -
Allah nurdur. Hər bir nur hiss edilir. Elə isə Allah da hiss edilir.
-
Allah gözə görünməzdir. Gözə görünməz varlıqlar həqiqətdə yoxdur. Elə isə Allah da yoxdur. Bu misallar haqqmda azacıq düşünməklə, verilən izahlara əsasən, alman nəticələrin yanlış olduğu aydm görünür. Maddi görüşlü materialist bir filosof deyir: "Mən mikro və makro aləmi nə qədər araşdırdımsa, heç bir Allah tapmadım, yaxud laboratoriyada heç bir mücərrəd varlığa rast gəlmədim. Mücərrəd varlıqlar üzərində təcrübə aparmaq mümkün deyil. Deməli, Allah da yoxdur". Diqqət etsək, görərik ki, bu maddi düşüncəli filosof hansısa bir varlığm mövcudluğuna dəlil tapmamasını həmin varlığm yoxluğuna dəlil gətirmişdir. Lakin ımutmuşdur ki, nəyisə tapa bilməmək onun yoxluğu demək deyil. Həmçinin o, aləmi maddiyyatla, məkanla məhdudlaşdıraraq hökm irəli sürmüşdür. Halbuki aləm iki yerə ayrılır: maddi və mücərrəd aləm. Başqa bir misal: Kamil, dünyaya ya Bakıda, ya da Gəncədə göz açıb. Sonra məlum olur ki. Kamil dünyaya Bakıda göz açıb. Nəticə alırıq ki. Kamil Gəncədə doğulmayıb. Bu misalda nəticə sadə baxışla tamamilə doğrudur. Amma nəticə doğru olsa da, dəlil olaraq gətirilən qayda səhvdir. Əgər nəticə üçün gətirilən bu qayda düzgün, yaxud ümumi qaydadırsa, onda başqa hallarda da doğru nəticə alınmalıdır. Aşağıdakı əvəzlə- məyə baxaq: Kamil=5 ədədi, Bakı=sadə, Gəncə=tək. Onda bu əvəzləməyə uyğun dəlil, aşağıdakı kimi olar: 5 ədədi ya sadə, 93
Məntiq ____________________________________________________________ ya da təkdir. Məlumdur ki, 5 sadədir. Elə isə tək deyil. Göründüyü kimi, nəticə səhvdir. Bu misalı gətirməkdə məqsədimiz, xüsusini ümumi olaraq işlətməyin səhv olmasmı göstərmək idi. Bunu da aydm etmək yuxarıdakı misal kimi hər zaman asan olmur. Bəzən xüsusi bir şey bütün hallarda ödənilir, yalnız bir halda ödənilmədiyindən onun ümumi olması hər kəs tərəfindən qəti olaraq qəbul edilir. Həmin xüsusi halı tapmaq isə çox çətin olduğundan, bir çox nəticələr yanlış olduğu halda düzgün kimi qələmə verilir. İndi isə səhv olmasmm yuxarıdakı misallara nisbətən ay- dmlaşdırılması çətin olan bir misala baxaq. Bu misal "Mütləq varlığ"m, yəni Allahm varlığım isbat etmək üçün bir dəlildən ibarətdir. Allahm varlığmı isbat etmək üçün filosoflar "nizam- intizam", "sonradan yaraınma", "vacibəl-vücud" (vacibəl-vü- cud - varlığı zəruri olan, heç bir şeyə söykənməyən qeyri- məhdud varlıq deməkdir) kimi dəlillər gətirmişlər. Bu dəlil isə teist filosof, məsihi Anselm (XI əsr) tərəfindən verilmişdir. O özünün bu dəlilini Allahm isbatı üçün gətirilən başqa dəlillərlə müqayisədə daha kamil hesab etmişdir. Anselmin nəzərincə, qalan dəlillər zehnin yaranmışdan Yaradana tərəf hərəkətinin nəticəsidir. Yəni bu dəlillər nəticədən səbəbə doğru hərəkətdən ibarətdir. Anselm öz dəlilini belə ifadə edir: -
edocoyik. Beb ki, mütbq kamil varlıq dedikdə, ən kamil, ən üstün, ən böyük varlıq başa düşülür və hər bir kəs mütbq kamil varlığı təsəvvür edə bilir, yəni hər bir kəsin zehnində beb bir təsəvvür vardır. Bu təsəvvür olunan mütbq kamil varlıq, həmçinin xarici aləmdə, gerçəklik aləmində də mövcud olmalıdır. Çünki əgər mövcud olmasa, xarici aləmdə mövcud olan və zehində təsəvvür olunan ikinci mütbq kamil varlıq xarici aləmdə var olduğundan, ondan daha böyük, daha üstün olar. Bu isə mütbq kamil varlıq fərziyyəsinə ziddir. Çünki əvvəldə fərz etdik ki, mütbq kamil varlıq dedikdə, ondan üstün varlığın olmamasını nəzərdə tutmuşduq." 94
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|