Redaktor: Korrektor: Cildin

Məntiq ____________________________________________________________  

öz  sahəsinə  uyğun  (ideoloji  təfəkkür  sayəsində)  ideologiya  və 

fəlsəfə  yaradır.  Məsələn:  bir  rəssam  həyata  gözündəki  "7  rəngli" 

eynəklə baxaraq məna verir. O, istər-istəməz, həyatı, həya- tm hər 

hansı  bir  sahəsini  zehnindəki  rənglərlə  təfsir  edir.  Musiqiçi  isə 

həyata rəssam kimi yeddi rənglə baxmır, o, həyatı "7 notla" dinləyir. 

Pifaqor kimi riyaziyyatçılar isə aləmin, həyatm "10 rəqəm", Nəsimi 

kimi  şairlər,  ədiblər  də  "32  hərf"  üzərində  qurulduğunu,  cərəyan 

etdiyini 

deyirlər.®^

 

Sokratın qəlbinin insanlıq, müdriklik yanğısından törəyən, təvazökarlıq 

və  səmimiyyətlə  ifadə  edilən  yuxarıdakı  sözü  isə  insanlara  onların 

həqiqətlərdən uzaq olduqlarını anlatmaq üçün idi. 

Şəhərin  küçələrində,  bazarlarmda  dolanan  Sokrat,  insanları 

zəncirvari  olaraq  bir-birinə  bağlı  adi  söhbətlərdən,  həyatm  ali 

mövzularma  yönəldirdi.  Suallarla  damşaraq,  nəhayət,  onları  bu 

dialoqda  cavab  verə  bilməyəcəkləri  məsələlərlə  üz-üzə  qoyurdu. 

Sokratm  mənalı,  dərin  sualları  qarşısmda  aciz  qalan  insanlar  ya 

onun  vurğun  tələbəsinə,  ya  da  qatı  düşməninə  çevrilirdi.  Bu  isə 

təbiidir, çünki 

"hikmət onu başa düşəni özünə aşiq, anlamayam isə düşmən 

edir".

 

Sokratm silsiləvi suallarmm sonu - 

"Axı həyatda, həyatın mənasını 

başa  düşmədiyiniz  halda,  nə  üçün  həyatı  başa  düşdüyünüzü  güman  və  hər 

birinizin  xüsusi  həyat  tərzinin,  həyata  baxışının  həyatın  mənası  olduğunu 

təsəvvür  edirsiniz?" 

-  suah  olurdu.  Bununla  belə  o  deyirdi: 

"Mənim 

sizdən fərqim budur ki, siz bilmirsiniz, bilmədiyinizi də bilmirsiniz, ancaq mən 

bilirəm ki, bilmirəm". 

O, bu sözləri ilə insanlara, onlarm İmam Sadiqin (ə) yuxarıdakı 

kəlamda  dediyi  dördüncü  növdən  olduqlarmı  başa  salmaq  və 

onları  birinci  növdən  (alimlər)  ola  bilməsələr  də,  heç  olmasa, 

üçüncü növ (cahil) insanlarm sırasma yüksəltmək istəyirdi. 

52  Dünyaya  vurulmuş,  mal-dövlət,  sərvət  hərislərinin  isə  dünyanı  hansı  şəkildə 

görmələrindən danışmağa isə ehtiyac yoxdur. 

84 

---

Zehin və Məntiq 

Dünyam  öz  yaşadıqları  tərzdə  qəbul  edən  insanlar  isə  Sokra- 

tm bu sualına cavab verməkdən boyun qaçırırdılar. Çünki bu sual 

inşam  həqiqəti  axtarmağa  məcbur  edir,  onu  içində  olduğu,  ətinə, 

qanma  qarışdığı  ideologiyasım  atmağa  çağırır.  Həqiqətə  uyğun 

olmasa  da,  şəxsi  olduğu  üçün  sevgUi,  doğma  ideologiyadan 

ayrılmaq isə aşiqin məşuqdan ayrılmasmdan da çətindir. Buna görə 

də  insanlar  Sokratı  ya  başa  düşə  bilmirdilər,  ya  da  başa 

düşdüklərinə görə qəsdən ondan uzaq dururdular. 

Bu  minvalla  Sokratm  səs-sədası  bütün  Yunamstam  bürüdü. 

İnsanlar  ya  onun  ətrafma,  ya  da  əleyhinə  toplaşırdılar.  Nəhayət, 

həmişə  olduğu  kimi,  cəhalət  ordusunun  çoxluğu  hikmət 

ordusunun azhğma qalib gəldi. Cəhalət übasım özlərinə həmişəlik 

geyim  seçənlər,  Sokratm  bu  hikmətindən  tamamilə  usamb,  onun 

zindana  düşməsinə  və  məhkəməyə  verilməsinə  səbəb  oldu. 

Sokratm  Platon  kimi  dahi  şagirdləri,  imkanh  tərəfdarları  ona: 

"Zindandan  qaçmaq  üçün  nə  lazımdırsa  edək",  -  deyə  müraciət 

etdilər.  Amma  Sokrat  yenilməz  iradəsindən,  qəti  əqidəsindən 

dönməyərək zindanı seçdi. Nəhayət, Sokratm məhkəməsi quruldu 

və  ona  əqidəsindən  dönmək  təklif  olımdu.  O  isə,  mürəkkəb  cahil 

olduqları  halda  yenə  də  ikinci  dəfə  onunla  ca-  hilcəsinə 

davrandıqlarma  dözə  bilmədi  və  onlarm  üz  cizgilərindəki  cəhalət 

xətlərini  müdrik  insan  yanğısı  ilə  sezərək,  cahil  məhkəmənin 

verdiyi  hökmü  qəbul  edərək:  "Əgar 

ədalət  tələb  edirsə,  ölməliyəm!"

 

- 

cavabmı verdi. Bu hökm 

"zəhərlə ölüm"

 

idi. 

Bəh,  dahilərin  əksəriyyətinin  taleyi  Sokratm  taleyi  ilə  eynidir. 

Cəhalət  keplerlərin,  qalileylərin  yandırılmasma,  Nəsirəd-  din 

Tusilərin  24  il  zindanda  qahnasma,  bir  çoxlarmm  ittiham  edilib 

cəmiyyətdən təcrid olunmasma və asıhnasma səbəb olub. "Cəhalət" 

hər zaman məhkəmələrdə "ehn"ə, "hikmət"ə cəza hökmü kəsmişdir, 

halbuki... 

Cəhalət qurbanlarmm günahı isə, boğula-boğula. 

Bəs cəhalətə, zülmə kim hökm kəsəcəkdir!? 

Ham hikmətin, ədalətin carçısı!? 

- demələridir.

 

85 

---

Məntiq ____________________________________________________________  

SUALLAR: 

1.

 

Həqiqəti inkar edən insanlar İmam Sadiqin (ə) kəlamına əsasən, 

hansı növ insanlardır? 

2.

 

Cəhlin təsəvvür və təsdiq növlərinə uyğun misal gətirin. 

3.

 

Mürəkkəb cəhlin tərifini söyləyin və misal gətirin. 

4.

 

Mürəkkəb cahilin xüsusiyyətləri nədir? 

5.

 

Sokratm yuxarıdakı sözündə ziddiyyət görürsünüzmü? Çünki 

eyni zamanda həm bilirəm, həm də bilmirəm ifadəsi işlənmişdir. 

86 

---