Reje: kirisiw i-bólim. TÓMengi ámuwdárya úlkesininiń geografiyaliq sipatlamasi hám geologiyaliq izertleniw tariyxi

Allyuvial` jatqızıqlar. Bul jatqızıqlar aymaqta keń tarqalǵan. Allyuvial` jatqızıqlar tómengi bóliminde, toǵay terrasalarinda hámuÁmuwdárya terrasalarında jaylasqan.
A) sur qumlar
V) suglińkalar hámılaylı fatsiya
A) Allyuviallı ańǵarlar (sur qumlar). Bular sur mayda dánesheli, slyudalı qumlıqlar túrinde ushrasadı. Qumlıqtıń qalıńlıǵı bir neshe m den 15-20 m ge shekem baradı. Ańǵarlardaǵı qumlıqtı quramı hár túrli minerallardan ibarat. Bulardıń ishinde kvarts (35-40 %), dala shpatı (15-20 %) kóbirek tarqalǵan. Al qalǵan minerallardıń úlesi az bolıp keledi, bulardıń ishińen eń kóbi slyuda (6%) bolıp
tabıladı.
V) Suglińka hámılaylı allyuviallar. Bular allyuviallı ańǵarlarda juqa dánesheli túrinde ushrasadı. Bul jerde tiykarınan suglińkalar kópshilikti quraydı. Olar Taxiatash hám Qrantaw deltalarińıń úlken bólimlerinde tarqalǵan.
Eollı qumlar. Bul qumlar territoriyada belgili áhmiyetke iye emes. Tiykarınan olar Amuwdárya nıń shep jaǵasindaǵı territoriyalarda ushırasadı. Eol qumlar territoriyanıń arqa-shıǵıs menen qubla-batısında tiykarınan qısqa gryadalar turinde ushrasadı. Gryadalardıń biyikligi 2-4 m.
Texnogen jatqızıqlar. Texnogen jatqızıqlar tiykarınan adamnıń iskerligi nátiyjesinde payda bolǵan jatqızıqlar. Bul jatqızıqlar tórtlemshi dáwir jatqzıqlarınıń júdá jas túrine kiredi. Bular` Đrrigatsiyalıq kanallar, arıqlar, japlar bolıp tabıladı. B) Tektonikalıq sıpatlama.
Kórilip atırǵan territoriyanı tektonikalıq jaqtan alıp qaraǵanımızda bul jer Turan plitasińıń epipaleozoy platformasinda jaylasqan. Bul platforma tiykarınan paleozoy hámpaleozoyǵa shekemgi jatqızıqlardan ibarat. Bul aymaqta paleozoy qatlamınıń jer betine eń jaqiń jeri Sultan-Wáyis tawinda bolıp esaplanadı. Olar tiykarınan quramalı kúshli dislokatsiyaǵa iye hám effuziyalıq, metamorflıq
jınıslardan ibarat.
Ámuwdáryanıń shep jaǵalawinda Gáwirqala Aymaǵinda Aral boyı
ekspeditsiyası burǵılaw isleri nátejiyesinde 1100 m degende paleozoy jatqızıqlarina barıp jetti. Bul skvajina Xojeli aymaǵındaǵı N<sub>1</sub> skvajinadan qubla-batısta jaylasqan edi hám bul jerdegi paleozoy jatqızıqları 820 m den baslanıwı shamalanǵan edi. Nókis hám Taxtakópir seysmikalıq profilinde paleozoy jatqızıqları Xalqabad tarepke qaray shógip baslaydı. Eń tere jaylasqan jeri Xalqabad qalasińıń átirapinda 13002800 m tereńlikte bolıp esaplanadı. Taxtakópir tarepke qaray barsaq paleozoy
kompleksińe tiyisli tóbelikler ushıraydı. Bul jerdegi jaylasqan jatqızıqlardıń tereńligi shama menen 900-1000 m. Bul seysmikalıq, razvedkalıq jumıslardıń juwmaǵı profili burǵılaw nátiyjesinde anıqlandı. Mısalı: Xalqabad átirapinda N<sub>4</sub> burǵılanǵan skvajińa 1200 m degende yura jatqızıqlarina jetti. Por dáwiriniń jatqızıqları tiykarınan Ámuwdáryanıń oń jaǵasindaǵı aymaqlarında ushırasadı. Bul jerdegi por dáwiriniń jatqızıqları strukturalıq platolardan ibarat bolıp onıń ústinde Eol qumlarınıń shexollarınan ibarat jatqızıq bar. Aytılıp atırǵan plato tiykarınan SultanWáyis tawińıń arqa-batıs tarepinde 50 km qashıqlıqta jaylasqan. Bul platonıń eń biyk noqatı Bestóbe dóńesligi bolıp onıń biykligi 153 m ge jetedi. Aytılıp atırǵan plato tektonikalıq jaqtan monoklińal` strukturaǵa iye bolıp arqa-batıs baǵdarda qıyalıqta shógip baratır. Monoklińal` dúziliske iye bolǵan struktura tiykarınan joqarı por jatqızıqlalinda júdá anıq bolıp ayırım jerlerinde áiyemgi platformalar menen baylanısıp (tómengi Turan) bolıp, platonıń qubla-shıǵıs bóliminde salıstırmalı jas bolıp (senon), ol qubla-batıs hám batıs bólimleriń iyeleydi.