Republika e shqipërisë universiteti I tiranëS FAKULTETI I HISTOrisë dhe I filologjisë DEPARTAMENTI I HISTOrisë

 
i 
 
PASQYRA  E  LËNDËS 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
PARATHËNIE………………………………………………………............................................ii 
 
HYRJE.....................................................................................................................................
XV
 
 
KREU
  
I:
  
A
RBËRESHËT NË LËVIZJEN KOMBËTARE PËR BASHKIMIN E ITALISË
 
 
1.1
 
Pjesëmarrja e arbëreshëve në lëvizjen politike italiane .............................................................1 
1.2   Roli i  arbëreshëve në organizatën ‗Italia e Re‖ të Xhuzepe Mazinit………...............................4 
1.3   Kontributi i arbëreshëve në lëvizjen revolucionare garibaldine të vitit 1860................................7 
 
KREU
 
II
 
:
 
F
ILLIMET E LËVIZJES LETRARO
-
KULTURORE NË RADHËT E ARBËRESHËVE
 
 
2.1. Figura të shquara të botës  letraro-kulturore-artistike arbëreshe................................................19 
2.2. Kontributi i Zef Serembes në letërsinë dhe kulturën arbëreshe.................................................37 
2.3. Jeronim De Rada personalitet i botës arbëreshe......................................................................40 
 
KREU
 
III
 
:
  
S
HTYPI ARBËRESH DHE CËSHTJA KOMBËTARE
 
 
3.1   Roli i shtypit të shkruar në mbrojtje të çështjes kombëtare……….……….............................. .49 
3.2   Jeromim De Rada dhe e përkohshmja ―L‘Albanese d‘Italia‖………………………….….….....51 
3.3   Jeromim De Rada dhe e përkohshmja ―Flamuri i Arbrit‖…………….…… ...…….….…….....56 
3.4   Anselmo Lorekio dhe e përkoshmja ―La Nazione Albanese‖…………….......……..….…….....69 
 
KREU
 
IV:
 
A
SPEKTE TË LËVIZJES ARSIMORE
-
KULTURORE NË RADHËT E ARBËRESHËVE
 
 
4.1   Kolegji arsimor i Shën-Adriano në Shën Benedhit (S.Benedeto Ullano)....................................83 
4.2   Seminari arbëresh i Palermos ……………………………………………….………….......…..93 
4.3   Kongresi i parë linguistik në Koriliano Kalabro.......................................................................96 
4.4   Kongresi i dytë linguistik në Ungër/Lungro………………………………...………….....…....102                                                                                 
4.5   Françesco Krispi dhe inagurimi i politikës italiane në Shqipëri.................................................105 
 
 
 
KREU V: A
RBËRESHËT DHE ÇËSHTJA E PAVARËSISË SË 
S
HQIPËRISË
 
 
5.1 Lëvizja kombëtare shqiptare dhe rivaliteti austo-italian në Shqipëri në vitet 1882-1901...............119 
5.2 Komitetet dhe shoqëritë  politike shqiptaro-italiane të viteve 1897-1907....................................130 
5.3 Politika italiane dhe kontributi i arbëreshëve në pavarësinë e Shqipërisë në vitet 1910-1912 ......138 
            
PËRFUNDIME...........................................................................................................................154 
 
BIBLOGRAFIA..........................................................................................................................165 
 
 
  
S
HTOJCA 
1..................................................................................................................................
 
172 
  
S
HTOJCA  
2...................................................................................................................................
1
1
7
7
5
5
 
 
 
 
                                                  

---

 
ii 
 
 
PARATHËNIE 
 
Është i njohur fakti që e kaluara e popullit shqiptar është e lidhur ngushtë me përpjekjet për liri 
dhe mëvetësi sovrane. Këtë e dëshmojnë edhe ngjarjet e mëdha historike të fundshekullit të XIX  - dhe të 
fillimit të shekullit XX, të cilat shënuan ndryshime dhe kthesa thelbësore për popullin shqiptar dhe për 
fatin  e  tij,  ngjarje  që  kishin  të  bënin  me  shkëputjen  një  herë  e  mirë  nga  Perandoria  Osmane  dhe  me 
shpalljen  e  Pavarësisë.  Padyshim  që  ngjarje  të  mëdha  kërkojnë  vëmendje  të  herëpashershme.  Këto 
ngjarje,  me  rëndësi  të  madhe  për  popullin  shqiptar,  patën  dhe  një  aspekt  të  mirëfilltë  social,  një 
sensibilizim të të gjithë shqiptarëve për çështjen kombëtare, për kufijtë dhe gjuhën amtare. Kjo periudhë 
historike  pasqyroi  realitetin  e  shqiptarëve  dhe  të  Shqipërisë  para  autoriteteve  ndërkombëtare.  Në  këtë 
periudhë, Shqipëria ishte një vend i varfër dhe i vogël, por përpjekjet për t’u njohur e afirmuar si komb 
ishin  të  mëdha  e  të  pashtershme.  Rilindasit  e  asaj  periudhe  luftuan  shumë  për  mbrojtjen  e  çështjes 
kombëtare. Ata bënë gjithashtu një punë shumë të madhe edhe në diasporë, duke u grupuar në vende të 
ndryshme,  si  SHBA,  Itali,  Francë,  Zvicër,  Greqi  etj.,  dhe  duke  botuar  shkrime  e  artikuj  për  çështjen 
kombëtare  në  gazetat  dhe  revistat  e  atyre  vendeve  ose,  edhe  më  mirë,  duke  themeluar  vetë  gazeta, 
buletine apo revista periodike, në shqip dhe në gjuhët përkatëse të vendeve ku jetonin. Ndër problemet 
më të rëndësishme që i qëndrojnë përballë historiografisë bashkëkohore janë çështjet e shqyrtimit sa më 
të thellë të një kombi. Me këtë rast, objekt i veçantë trajtimi përpara nesh, del përpjekja për të ndriçuar 
të  kaluarën  historike  të  shqiptarëve,  në  kuadrin  e  marrëdhënieve  mes  dy  popujve  fqinj,  Shqipërisë  dhe 
Italisë. Fokusi i punimit tim është trajtimi më në gjerësi i raporteve italo-shqiptare në etapa të ndryshme 
të zhvillimit të tyre. Është kjo arsyeja e cila më shtyu të studioj temën “Arbëreshët e Italisë dhe çështja 
kombëtare shqiptare” si dhe idenë për të trajtuar lidhjet shqiptaro-italiane të fundshekullit të XIX dhe 
fillimit  të  shekullit  të  XX,  e  nxitur  dhe  nga  një  interes  i  veçantë  për  politikën  italiane  në  Shqipëri, 
ndikimin e saj në politikën shqiptare dhe në vetë jetën shqiptare të asaj periudhe. Njëkohësisht, fakti i të 
qenurit  lektore  e  lëndës  “Historia  e  Popullit  Shqiptar”  (periudha  e  Rilindjes  Kombëtare  Shqiptare)  e 
nxiti  më  tej  interesin  për  një  studim  më  të  thelluar  të  çështjes  kombëtare  shqiptare  të  fund  shekullit  të 
XIX dhe fillim të shekullit të XX.  
Studimi  im  i  referohet  një  periudhe  kur  çështja  kombëtare  shqiptare  ishte  në  kulmin  e  saj  dhe 
vetë  rilindasit e  kohës, jo  vetëm  brenda  Shqipërisë  por  edhe jashtë,  dhanë  ndihmesë  në  ngritjen lart të 
ndërgjegjes  kombëtare,  proces  që  do  të  realizohej  nëpërmjet  arsimimit  masiv,  e  vetmja  mënyrë  për  të 
arritur ndriçimin e shqiptarëve. Nuk mund të lëmë në hije rolin e shqiptarëve në Itali (arbëreshëve), që, 
ndonëse larg atdheut, ndihmuan në ngritjen lart të ndërgjegjes kombëtare, nëpërmjet kontributit jo vetëm 

---