424
12 Dekabr – Qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatovun 90 illiyi, (1928-2008)
Çingiz Torekuloviç Aytmatov 1928-ci il dekabr ayının 12-də Qırğızıstanın Şəkər
qışlağında anadan olmuşdur.1937-ci ildə valideynləri Stalin repressiyasının qurbanları
olduğuna görə o, bibisinin himayəsi altında böyümüş, 8-ci sinfi bitirdikdən sonra
Cambul
Zoo
–
texnikumuna
daxil
olmuş,
1948-1953-cü
illərdə
Aytmatov Bişkekdəki Kənd Təsərrüfatı Universitetində təhsil almışdı. Onun ilk
əsərləri 1952-ci ildə dövri mətbuatda qırğız dilindəki çap olunmağa başladı.
Aytmatovun Moskvadakı Ali ədəbiyyat kursuna yazılması yalnız 1956-cı ildə, atasının
bəraət almasından sonra mümkün oldu. Kursu bitirdiyi ildə "Oktyabr" jurnalında
onun qırğız dilindəki "Üz-üzə" hekayəsinin rus dilinə tərcüməsi dərc olundu. Həmin il
"Yeni dünya" jurnalında Aytmatovun bir sıra hekayələri və yazıçıya dünya söhrəti
qazandıran "Cəmilə" povesti işıq üzü gördü. Yazıçı 1990-1994-cü illərdə SSRİ-nin və
sonradan Rusiyanın Benilüks ölkələrindəki səfiri vəzifəsində çalışıb. 2008-ci ilin
martınadək Qırğızıstanın Fransada, Belçika, Lüksemburq və Niderlanddakı səfiri olub.
2006-cı ildə “İlin avtoqrafı” kitabının buraxılışında iştirak edib. Ç.Aytmatov SSRİ Ali
Sovetinin deputatı, Qırğızıstan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvü,
Yazıçılar İttifaqının və Kinematoqrafçılar İttifaqının katibliyinin üzvü, Asiya və Afrika
ölkələri ilə Sovet Həmrəylik Komitəsinin rəhbərlərindən biri, "Xarici ədəbiyyat"
jurnalının baş redaktoru, "İssıkkul forumu" adlı beynəlxalq intellektual hərəkatın
təşəbbüskarı idi. Çingiz Aytmatov 10 iyun 2008-ci il tarixində müalicə keçdiyi
Almaniyanın Nürnberq şəhərində yerləşən klinikada vəfat edib.
Kitabları: “Çətinlikli keçid” (1956), “Üz-üzə” (1957), “Cəmilə” (1958), “İlk
müəllimim” (1962), “Əlvida, Gülsarı” (1966), “Ağ gəmi” (1970), “Gün var əsrə
bərabər” (1980), “Dağlar düşəndə” (2007) və s.
İnternetdə:
https://az.wikipedia.org
425
20 Dekabr – Türk şairi Məhməd Akif Ərsoyun 145 illiyi, (1873-1936)
Məhməd Akif Ərsoy 1873-cü ildə İstanbulun Fateh səmtində dünyaya gəlib.
M.Akif ilk və orta təhsilini Fatehdə almışdır. Ali təhsil üçün Beynəlxalq Hüquq
İnstitutuna girsə də, təhsilini yarımçıq qoyub baytarlıq təhsilinə başlamış, buranı qızıl
diplomla qurtarmışdır. Şeir yazmağa baytarlıq məktəbində başlamış, Osmanlı
dövlətinin tənəzzül dövründə vətənin işğalçılar tərəfindən tutulması ilə Anadoluya
keçərək xalqı milli azadlıq hərbi üçün ruhlandırmış və böyük işlər görmüşdür. Türkiyə
Cümhuriyyətinin qurulmasından sonra Misirə getmiş və Misir Universitetində türk
dili dərsləri vermiş, 1936-cı ildə ölkəyə qayıtmış və 27 dekabr 1936-cı ildə dünyasını
dəyişmişdir. M.Akif 1908-ci ildə ikinci məşrutiyyənin elan edilməsi ilə yanaşı, Əşrəf
Ədibin nəşr etdiyi Sırati-Müstəqim, sonra isə Səbilürrəşad jurnallarında məqalələri ilə
çıxış etməyə, şeirlər və müasir misirli İslam yazıçılarının əsərlərindən tərcümələr
etməyə başlamışdır. Məhəmməd Akif 20-ci əsrin ən böyük türk şairidir. Bir millətin
var olma mübarizəsinin simvolu olan İstiqlal marşını da şair Məhməd Akif
Ərsoy qələmə almışdır.
Kitabları: “Süleymaniyə kürsüsündə” (1912), “Fatih kürsüsündə” (1913), “Haqqın
səsləri” (1913), “Xatirələr” (1917), “Asım” (1919), “İstiqlal marşı” (1921), “Kölgələr”
(1933) və s.
İnternetdə:
https://az.wikipedia.org
426
24 Dekabr – Polyak şairi Adam Mitskeviçin 220 illiyi, (1798-1855)
1798-ci il dekabr ayının 24-də Novoqrudka yaxınlığındakı
Zaosye kəndində anadan olub. Məktəbdə tarix və ədəbiyyata
maraq göstərsə də, Adam Mitskeviç 1815-ci ildə Vilnüs
Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsinə daxil olmuşdur.
Mitskeviçin
ilk şeirlər toplusu (1822-1823) polyak
ədəbiyyatında romantik cərəyanın manifesti olmuş, 1822-ci ildə
çıxan ballada və romanslardan ibarət şeirlər kitabı onu Polşanın
demokratik düşüncəli insanlarının sevimlisinə çevirmişdi.
Aleksandr Sergeyeviç Puşkin onun istedadını yüksək
qiymətləndirmişdir. A.Mitskeviç Peterburqda olarkən polyak
əsilli şərqşünas Senkeviçlə görüşmüş, universitetdə çalışan
azərbaycanlı alim Azərbaycan şərqşünası Mirzə Cəfər Topçubaşovla da tanış olur.
Maraqlıdır ki, avropalı müəllifin şeirlərinin fars dilinə ilk tərcüməsi də Topçubaşova
məxsusdur. Şərq ədəbiyyatının bu iki görkəmli bilicisi ilə dostluq və əlaqələr Polşa
şairinə Şərq haqqında daha çox məlumat əldə etməyə imkan vermişdi. Digər tərəfdən,
azərbaycanlı alim A.Mitskeviçin gənc, ləyaqətli, müdrik və xeyirxah simasında
həqiqətən də zəmanəsinin böyük ustadını və öz xalqının seçilmiş sənətkarını görürdü.
Şübhəsiz, qarşılıqlı hörmətin nəticəsi olaraq, Mitskeviç 1826-cı ildə Mirzə Cəfərdən
xahiş edir ki, onun "Gözlev çöllərindən dağların görünüşü" adlı sonetini fars dilinə
tərcümə etsin. Topçubaşov soneti fars dilinə tərcümə edərkən tələbəsi Aleksandr
Xodzkonun tərtib etdiyi sətri tərcümədən istifadə edir. A.Mitskeviç yaradıcılığının
inkişafına qabaqcıl rus ədəbiyyatı böyük təsir göstərmişdir. Mitskeviçlə Puşkinin
əlaqələrini də xüsusi qeyd etmək lazımdır. Puşkinin Mitskeviçə həsr etdiyi "O bizim
aramızda yaşayıb", "Fəvvarələrin sərinliyində" şeirlərini xatırlayaq. Bundan əlavə
"Yevgeni Onegin", "Dubrovski", "Tunc atlı" "Sərt xasiyyətli Dante sonetə nifrət
etmirdi" və s. əsərlərdə onun adı yad edilir. Adam Mitskeviçin bütün yaradıcılığında
Polşa sevgisi, onun azadlığı uğrunda mübarizəsi açıq-aydın hiss olunur. O, bütün
şeirlərində sevdiyi Vətəninin xilas olması, bütün maneələrə və təhlükələrə qarşı
mübarizənin aparılmasını tərənnüm edir. Şeirlərinin böyük əksəriyyətini gəncliyə
xitabən yazan şair millətinə daim doğrunu izah etdiyi üçün geniş oxucu rəğbəti
qazanmışdır. Ümumiyyətlə, Vətən sevgisi, müstəqillik, azadlıq demək olar ki, zaman-
zaman bütün polyak yazarlarının yaradıcılığında özünü qabarıq şəkildə göstərir. 1855-
ci il noyabrın 26-da Adam Mitskeviç İstanbulda, Perada (indiki Bəyoğluda) vəfat edib.
İnternetdə:
https://az.wikipedia.org