Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
dəyişikliyi baş verir: keçmişin acılı, pis tərəfləri az-az xatırlanır, gələcək daha sakitliklə, rahatçılıqla qəbul olunur,ajiotaj yox olur, adam indi və burada olmağına qeyri-adi yanaşmağa başlayır. Adi, bayağı hesab olunan və həyat əhəmiyyətli hadisələrə münasibət kəskin şəkildə dəyişir. İnsanlar ətrafdaki gündəlik predmetlərdə yeni məna və gözəllik aşkar edirlər. Gözəl və adi arasındakı sərhəd yox olur. Əvvəllər böyük inadkarliqla can atılan, onun üçün kifayət qədər enerji və vaxt sərf olunan dəyərlər artıq çox da əhəmiyyət kəsb etmir. Hakimiyyətə can atmağa, var-dövlət hərisliyinə artıq uşaqlıq, şıltaqlıq kimi baxırlar və mənəvi korluq əlaməti kimi qəbul olunur. Ən dərin müdriklik məişət sadəliyində aşkar olunur. Real olmayan ambisiyaların azalması barişqanlıq bacarığının artması ilə müşayiət olunur. Klinik ölüm təcrübəsini tam və yaxşı mənimsəyənlərdə yaranan digər dəyişiklik onlarda fəlsəfəyə, dinə və mistikaya maraqlarının artmasında özünü göstərir. Yeni mənəvi hisslər adətən kosmik və ya panteistik xarakter daşımağa başlayır. Fərd insan həyatındakı çoxlu yeni mənəvi dəyişiklikləri gömıək bacarığı qazanır, reallıqdaki gündəlik hadisələrin arxasındakı mənəvi yaradıcı qüvvənin olmasını hiss edir. Çoxlarında Şərq və ya qədim dinlərə və fəlsəsəyə güclü maraq yaranır. Bəzilərində bu maraq təmiz intellektual forma alır, digərlərində- mənəvi praktika ilə sistematik məşğul olmağa dərin meyllə bağlanır. Ayrı-ayrı adamlar müqəddəs yazılarda və digər sarkal mətnlərdə istifadə olunan universal dini simvolları və metaforları, o cümlədən müəyyən mürəkkəb esseni başa düşməkdə özlərində yeni bacarıq hiss edirlər. Əgər ölüm və həyata qayıtmaq həyacanı kosmik vəhdət həyacanı ilə müşaiət olunursa onda adamlar adətən özlərini və dünyanı ilahi oyunda iştirak edən mənəvi enerji kimi, gündəlik reallığı isə öz əsasında müqəddəs olan kimi qəbul etməyə başlayırlar. Bəşər sivilizasiyasının başlanğıcında yaranan ölüm, özməzlik, ruh, axirət dünyası haqqında baxışlar bizim günlərə 488
qədər yaşamışdır: insanlar məhz bu baxışlarla XXI əsrə daxil olmuşlar. Ruh haqqında baxışların köməyi ilə insanların (o cümlədən heyvanların və bitkilərin) nə üçün yaşadığını aydınlaşdırmaq mümkün ölmüşdür. Bu cür izah on min illər ərzində insanları qane etmişdir. İbtidai insanların əbədi həyat haqqında ideyasım əsaslandırmaq üçün ruh haqqında baxışlar lap yerinə düşürdü: bəli bədən ölür, bu aydındır, axı nə isə qalır. Adamlar ölümün hər şeyin sona çatması kimi qəbul etmək fikri ilə razılaşmırlar. Bəlkə də buna görə bu məsələlər dünyanın demək olar ki, bütün xalqlarının dinində və mifalogiyasında öz əksini tapmışdır. Eyni zamanda hələ qədim dövrlərdə əbədi həyat ideyasına şübhə ilə yanaşanlar və hətta onu rədd edənlər də olmuşdur. Qədim Misir əbədi abidəsi hesab olunan “ Afristin mahnısında” naməlum müəllif yazir: Qədim dövrlərdən üzü bəri bədən yox olur və hər şey keçir. Hökmdarlar öz piramidalarında uyuyurlar, mumiyalar və ruhlar öz qəbirlərində dəfn olunublar. Onların başına nə gəlir? Heç kəs oradan qayıtmayıb, orada nələr baş verdiyini danışan yoxdur! Oranın narahatlığı ilə yaşamaq lazım deyildir. Normal həyatı burada yaşamaq lazımdır, ölüm günü gələnə qədər yaxşı anlar yaşa: kimin ürəyi döyünmürsə o heç nə eşitmir, şikayət, göz yaşları heç kəsi qəbirdən xilas etmir. Yaxşı, şən və sevincli günlər yaşa, heç kəs özü ilə ora heç nə apannır. Gedənlərdən heç biri hələ qayıtmayıb. Məhz bu mifik eposda o dövrün dini baxışlarına zidd olan baxışlar səslənir - bu mədəniyyət tarixində ilk mövcud ideyalara qarşı çıxan baxış olmuşdur. Bu əks ideya sadəlöhv fonnada olsa da ən əsası qəbirdə olacaq xoş anları gözləməkdənsə bu həyatda sevinməyə çağırış eşidilir, “sükut dünyasına” səyahətə gündəlik hazırlıqdansa müəllif həyatın real dəyərlərinə diqqət yetirir. Bizə gəlib çatan digər yeretik qədim Misir əsərində-“Rəhmətə gedən hökmdar Antexanın evindən arfalı müğənninin mahnısı” - deyilir ki, “hələ heç kəs ordan qatıtmamışdır və ölülərin nə istədiklərini deməmişdir.” Şərqşünaslar bir mənalı qeyd edirlər ki, qədim 489
şərq adamında Yer həyatına meyl güclü olmuşdur və onlar ölümü mənfi hadisə kimi qəbul edirlər. “Təəssüflənən adamın söhbəti” əsərində yaşamağı bacarmayanlar üçün dinin təsəlliverici illyuziyaları tənqid olunur. İnsanda dini baxışların və həyatın başlanğıcının ziddiyətliyi bu əsərin əsas məzmununu təşkil edir. Babilistan ədəbi abidələrində də ölüm, axirət dünyası ilə bağlı fikirlər vardır.”Ağanın öz qulu ilə söhbəti”ndə qul deyir ki, Allaha qurban vermək səfehlikdir, Allahın bu qurbanlar hesabına insanlara kömək edəcəyini düşünmək avamlıqdır. Axirət dünyasına inananlar yaxşı olar ki, təpənin üstünə qalxıb şəhərin xarabalıqlarını seyr etsin, orada olan böyük və balaca kəllələri seyr etsin, xeyir və şər hökmdarlarını seçsin. Bu mümkün deyildir, ölüm onları bərabərləşdirmişdir. “Axirət
dünyası ruh
haqqında materialist baxışların inkişaf etdirilməsində Demokrit, Epikür, Lukretsi Karın təlimləri böyük rol oynamışdır. Bu təlimlərə görə ruh atomlardan təşkil olunmuşdur və insanın ölümündən sonra bu atomlar parçalanır. Epikür sübut edir ki, insanın ölümlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Belə ki, biz mövcud olanda ölüm yoxdur, ölüm gələndə isə biz artıq olmuruq. Beləliklə ölümün nə yaşayanlarla, nə da ölənlərlə əlaqəsi yoxdur.” Qədim dövrlərdə əbədi həyat və ruh probleminə materialist baxış XX əsrdə elmi əsas kəşb etdi. Bu problemlə bağlı elmi və dini toqquşma daha da kəskinləşmişdir. Son vaxtlar ilahiyyatçı alimlər belə bir fikir söyləyirlər ki, müasir elm real obyekt kimi ruhu öyrənməyə yaxınlaşır, eyni zamanda onun bədənlə əlaqəsini araşdırmağa başlamışdır. Dünyanın müxtəlif xalqlarının ruh və axirət dünyası haqqında mifoloji və dini baxışları ilə tanış olduqda müəyyən çaşqınlıq yaranır. Maraqlıdır ki, heç də bütün dinlər ruhun əbədi olmasını, axirət dünyasının varlığını birmənalı şəkildə qəbul etmirlər. Həm də heç də bütün dinlər insanda yalnız bir ruhun olması ilə kifayətlənmirlər - bəziləri insanda bir neçə ruhun varlığından danışırlar. İnsan öləndən sonra 490
Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|