Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
ölümdən bir az əvvəl uşaqların da yaşlılar kimi sifətlərinin cizgisi dəyişir, fikirləri sanki kənarda olan nəyəsə yönəlir. Kyubler Ross bu vəziyyəti ölümün yaxınlaşması əlaməti kimi izah edir. Uşaqlar bu vaxt artıq rəhmətə gedənləri, xüsusən də çox istədikləri adamları görə bilərlər. Ölüm qabağı uşaqla söhbət edən Kyubler Rossa xəstə qız demişdir: ’’İndi özümü rahat hiss edirem, atam və qardaşım məni gözləyirlər.” Qızın atası və qardaşı rəhmətə getmişdirlər. Arxiyepiskop Luka yazır ki, xəstə oğlanı rəhmətə gedən qardaşı yanına çağırırdı. Xəstə qız bir neçə dəfə rəhmətə gedən bibisinin səsini eşitmişdir,bibisi onu axirət dünyasına çağırmışdır. Uşaqlar hər dəfə doğmalarının, həm də rəhmətə gedən yaxınlarının onları gözlədiklərini görmüşlər. Həyatlarının son məqamlarında onlar heç vaxt sağ olan qohumlarının onlar gözlədiklərini görməmişlər. Eyni zamanda avtomobil qəzası vaxtı həlak olanları “orada” qohumlarla qarşılaşa bilərlər- onun ölümünü hələ orada bilən yoxdu. Qohumlardan başqa onlar nə vaxtsa oynadıqları uşaqları, himayədar mələkləri də görə bilərlər.Bu uşaqları gedəcəyi yerlə tanış etməyə kömək edir. ”Ana, narahat olma,hər şey qaydasındadır,atam məni gözləyir!” İki yaşından yeddi yaşma qədər ağır xəstə olan uşaqlarda ruhun bədəndən yanunudulmuş və yuxuda çıxması epizodları olur. Tibbi jurnallardan birində bir hadisə verilmişdir. Bir qız bədəndən bir neçə dəfə çıxdıqdan sonra gördüklərinin çox yaxşı olduğunu demişdir. Bu ananın xoşuna gəlmir, çünki “uşağın xoşuna evdən başqa haranınsa gəlməsini analar xoşlamırlar”. Nəhayət qız atasına danışır ki, o qardaşı ilə rastlaşmışdır və bu görüş olduqca gözəl idi.Söhbəti qurtarıb “axı mənim heç vaxt qardaşım olmayıb”deyə köks ötürdü. Atası ağladı və dedi ki, əslində onun qardaşı olub və onun doğulmasından üç ay əvvəl ölüb-ona görə də qıza bunu heç vaxt danışmayıblar. Xəstə uşaqlar adətən təklikdən çox qorxurlar. Onlar analarından və tibb bacısından xahiş edirlər 500
ki,heç hara getməsinlər. Birdən uşaq qayğı ilə anasına deyir: ”Ana, get evə dincəl, mən artıq tək deyiləm. ’’Bəlkə uşaq ölən atasını və ya qardaşını görür-bilir ki, onlar mütləq kömək edəcəklər, onu gözləyirlər. Məlumdur ki, həm xəstə, həm də sağlam uşaqlar, bəzən yaşlılar da yuxuda uçurlar, bu vaxt özlərini yüngül, inamlı və olduqca real hiss edirlər. Uşaq artıq bilir ki, 0 istənilən vaxt anasının yanına gələ,onunla ola bilər-o artıq təklikdən qorxmur. Əgər xəstə uşağın valideynlərindən hansısa ölübsə ona deyir ki, o valideyn onu gözləyir və onu qarşılayacaqdır. Bəzən elə də olur ki, valideynlər xəstə uşağı heç vaxt tək qoymurlar, ancaq birdən az müddətə aralanan kimi uşaq ölür. Valideynlər özlərini günahkar hesab edəcəklər-onlar uşağı ən ağır dəqiqədə tək qoymuşlar. Onların kədərini azaldın,başa salın ki, uşaq bütün vaxt ərzində onların qayğı və məhəbbətini hiss etmişdir. Əgər uşağın ölümü onun mövcudluğunun sonu olsaydı bu təkcə ədalətsizlik yox, həm də mənasızlıq olardı. Ancaq təbiətdə mənasız heç nə yoxdur. Allahın iradəsi heç də həmişə bizlərə aydın deyildir. Yaxın adamın ölümü həmişə kədərli olur, uşaq itirən valideynlərin kədəri lap ağır olur. ”Nə üçün mən yox, o? O hələ çox balaca idi, 0 yenicə yaşamağa başlamışdır. ”Bu inamda böhran yarada bilər:onlar Allahı ədalətsiz və qəddar hesab edə bilərlər. Uşaq günah işlər görə bilmədən ölür, axirət dünyasında onun ruhu xoşbəxtdir. Sadə,təbii həyat yaşayanlar bunu hiss edir. Bir qocanın iki yaşlı nəvəsi suda batır-meyidi yaxınlıqdakı xəstəxanaya aparırlar. Dəfndən bir gün sonra qoca uşağın valideynlərinin yanına gəldi. Oğlu və gəlini stol arxasında əyləşib siqaret çəkir və sakitcə qarşılarında olan stəkandakı soyuq kofeyə baxırdılar. Onlar qəmdən,kədərdən sanki donmuşdular,hərəkətsiz ,əzgin, sükut içində oturmuşdular. Qoca nə baş verdiyini hiss edib onlarla söhbət etməklə onları sakitləşdirdi-əgər valideynlər uşağın ölümünün həqiqi mənasını dərk etsələr xeyli yüngülləşərlər. 501
Sevimli insanın ölümünün kədəri dərin və uzun olarsa, bu sağ qalanların sonrakı həyatını qəmli edəcək, ovqatları həmişə pis olacaqdır-bu kədər onların ruhi tarazlığına və sağlamlıqlarına ağır təsir edə bilər. Bizim üçün ölüm həm də ona görə çətindir ki, müasir ictimai quruluş ölümü hiss etməyə qoymur, o gələndə isə biz nə edəcəyimizi bilmirik, onu qarşılamağa hazır olmuruq. İndi dəfn mərasimi də gündəlik həyatımız kimi sürətlə həyata keçir-qəbirstanlığa da əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi tez-tez getmirlər. Tanışlar çox vaxt qohumlara məsləhət verirlər ki,’’dəfnə getmək lazım deyildir. ’’Qohumlar da bu fikirlə razılaşır və düşünürlər ki, nə qədər az görsələr bir 0 qədər ağrı yüngülləşər.Bu düzgün deyildir. Yad adamın yanında ağlamaq düz deyil, açıqca kədər bildirmək də səhvdir. Çox vaxt neçə illər bir yerdə yaşayan qadına ərini qəbirstanlığa yola salmağa icazə vermirlər, guya bununla onun ağrılarını yüngülləşdirmək istəyirlər. Yaxın adamın ölümünə bu cür münasibət səhvdir. Kədərdən qaçmaq olmaz, onu yaşamaq lazımdır. Kədər qısa və uzun müddətli ola bilər. Kədəri qəbul etmək və onu yaşamaq lazımdır. İtkini yalnız əqllə yox, həm də ürəklə,yalnız intellektlə yox, həm də emosiya ilə qarşılamaq lazımdır. Kədərin uzanması xroniki depresiyaya,həyat eşqinin itməsinə və ümumiyyətlə yaşamaq istəməməyə səbəb ola bilər-bi’ ağır xəstəliklər yarada bilər.Adətən kədərin uzun sürməsi,ağrmın keçməməsi ölən doğma adamla münasib vidalaşma oimayanda güclü olur:ölənin cəsədini görmür,dəfndə iştirak edə bilmir, məsələn,əsgər və zabitin arvadı ərinin ölüm kağızını alır,ancaq heç nədən xəbəri olmur,0 ölü bədəni görməyib və onda ölümün reallığını inkar etmək arzusu yaranır.Onun sağalmaz dərdi uzun müddətli olur və bu təhlükəli sonluqla yekunlaşa bilər - bəzən belə qadını normal həyat rejiminə salmaq çətin olur.Təbabət bunu “sağalmaz kədər psixoloji çatışmamazlıq yaradır”sözləri ilə təsvir edir.Quru sözlər olsa da doğru səslənir.Kədər-qəm hissi yaşayanlar yaxşı olurlar,onlar yetkinləşirlər.Ölümlə hər 502
Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|