Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
ödonilon  mobbğ  vo  bir  sıra  olavo  xorclor  (lisenziya  alınmasına  göro 
ödənilon mobloğ, qablaşdırma xorclori, broker və komission xərcləri və s.) 
başa düşülür.' 
Beləliklə, QATT-m Malın gömrük dəyəri haqqında Məcəlləsinə əsasən, 
malın  idxalçı  ölkəyə  satılması  zamanı  ödənilən  və  ya  ödənilməli  olan 
məbləğ  malın  gömrük  dəyəri  hesab  olunur  və  gömrük  rəsmiləşdirilməsi 
zamanı gömrük rüsumlarının hesablanması zamanı baza rolunu oynayır. 
Hesab edirik ki, bu zaman aşağıdakı şərtlərə əməl edilməlidir: 
-
 
əqdin qiyməti və ya əqdin reallaşmasının özü qiymətə təsir edən hər 
hansı  bir  haldan  asılı  olmamalıdır,  burada  yalnız  malın  kəmiyyət  və 
keyfiyyət göstəricilərini əks edən şərtlər istisna təşkil edir; 
-
 
idxalçı və ixrac edən bir-birindən asılı olmamalıdırlar; 
-
 
ixrac  edən  idxal  edənə  gəlirdən  birbaşa  və  ya  dolayı  yolla  heç  nə 
vermir; 
-
 
aşağıdakı  hallardan  başqa,  qiymətləndirilən  malın  üzərində  istifadə 
və  sərəncam  hüquqlarının  idxal  edənə  keçməsində  heç  bir  məhdudiyyət 
qoyulmamalıdır: 
a)
 
idxal  olunana  dövlətin  qanunvericiliyi  ilə  müəyyən  olunmuş 
məhdudiyyətlər; 
b)
 
malın yenidən satılması nəzərdə tutulan regionun qanunvericiliyi ilə 
nəzərdə tutulmuş məhdudiyyətlər; 
c)
 
malın müqavilə qiymətinə təsiri olmayan məhdudiyyətlər. 
Hüquqədəbiyyatmdagöstərilirkijbeynəlxalqgömrüksənədlərində 
müəyyən  edilmiş  üsullarla  malın  qiymətini  müəyyən  etmək  mümkün 
olmursa,  gömrük  orqanları  alternativ  üsullardan  istifadə  edirlər.  Əgər 
alternativ üsullardan istifadə qeyri-mümkündürsə, bu zaman 
‘  Трошкина  T.ll.  Таможеиные  платежи:  Учебно-практическое  пособие.  M.: 
Городсн, 2007, с. 57-60 
74 

---

OS.MƏR
 ƏLIYEVA
 
malın  qiymətinin  formalaşmasında  əsas  rol  oynayan  ünsürlərdən  istifadə 
etməklə  malın  dəyəri  hesablanır.  Bu  ünsürlər  aşağıdakılardır:  istehsal 
xəreləri, material və xammalın qiyməti, əmtəənin reallaşması ilə əlaqədar 
gəlirlər və xərclər.' 
İqtisadi xarakter daşıyan gömrük dəyəri institutunun tərkibinə xərclər 
və gəlir kimi anlayışlar daxildir. Lakin heç də bütün xərclər və gəlirlər malın 
gömrük  dəyərinə  daxil  edilmir.  Bu  xərclər  və  gəlirlərin  siyahısı 
qanunvericiliklə müəyyən edilir. 
Ümumiyyətlə,  gömrük  dəyərinə  daxil  edilən  elementlər  müxtəlif 
şərtlərdə müxtəlif cür dəyişir. 
Respublikamızda  gömrük  məqsədləri  üçün  malın  gömrük  dəyərinin 
müəyyən edilməsi «Gömrük tarifi haqqında» AR Qanununa uyğun olaraq 
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 12 yanvar 1998-ci il tarixli 7 
nömrəli  qərarı  ilə  qəbul  olunmuş  «Azərbaycan  Respublikasının  gömrük 
ərazisinə  gətirilən  və  bu  ərazidən  çıxarılan  malların  gömrük 
qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi Qaydaları» əsasında həyata keçirilir. 
«Gömıük tarifi haqqında» AR Qanunun 1 -ci maddəsində göstərilir ki, 
malın gömrük dəyəri qanuna uyğun olaraq müəyyənləşdirilən və aşağıdakı 
məqsədlər üçün istifadə olunan dəyərdir: 
-
 
maldan rüsum tutulması üçün; 
-
 
xarici ticarət əlaqələrinin və gömrük statistikasının aparılması, ticarət 
-iqtisadi  münasibətlərin  dövlət  tənzimlənməsi,  o  cümlədən  xarici  iqtisadi 
əməliyyatlara valyuta nəzarəti; 
-
 
bu sahədə bank hesablaşmalarının həyata keçirilməsi ilə bağlı tədbirlər 
üçün.“ 
'  Таможенное ııpaiio: Учебник /  Оти. ред. Л.Ф. Моздрачеи. М.: Волтере клупер, 
2007, с. 438-440 
^  «Gömrük  larifi  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu/Azorbaycan 
Respublikası qanunlar Külliyyatı (1993-1995) 11 kitab. Bakı: Qanun, 1997, s. 485 
75 

---

ƏSMƏK
 ƏLIYEVA
 
«Gömrüktarifi  haqqında»  AR  Qanununa  uyğun  olaraq  Azorbaycan 
Respublikasının  gömrük  orazisino  gotirilon  malların  gömrük  doyori 
aşağıdakı üsullarla müoyyon edilir; 
-
 
gotirilon malların sövdoloşmo qiymoti ilo; 
-
 
eyni malların sövdoloşmo qiymoti ilo; 
-
 
eynicinsli malların sövdoloşmo qiymoti ilo; 
-
 
doyorin toplanması üsulu ilo; 
-
 
doyorin çıxılması üsulu ilo; 
-
 
ehtiyat üsulu ilo.’ 
Qeyd edok ki, hom milli qanunverieilikdo, hom do dünya toembosindo 
birinei üsul, yəni gotirilon malların sövdoloşmo (yoni müqavilo) qiymotino 
uyğun olaraq müoyyonloşdirilməsi gömrük doyorinin hesablanmasının osas 
üsulu kimi çıxış edir. Bu üsuldan istifado edib bilmodikdo, digor üsullardan 
istifadə oluna bilər. 
Homin  qanunun  18-ei  maddəsi  malın  müqavilo  qiymotino  aşağıdakı 
kimi  leqal  anlayış  verir:  «Azorbaycan  Respublikasının  gömrük  orazisino 
gotirilon malın gömrük dəyəri həmin mal Azərbaycan Res- publikasmnın 
gömrük sərhədindən keçirilərkən gətirilən mal üçün faktiki ödənilmiş vo ya 
ödənilməli olan sövdoloşmo qiymətidir».^ 
Nozoro  almaq  lazımdır  ki,  bu  üsulla  gömrük  doyori  hesablanarkən 
müqavilo  qiymətində  nozoro  alınmayan  bəzi  xorclor  do  malın  doyorino 
daxıl edilir. Bu xərcləri şorti olaraq 3 qrupa bölmək olar: 
a)
 
malın  hava  vo  dəniz  limanınadək,  yaxud  Azorbaycan 
Respublikasının gömrük orazisino daxil olduğu digor hər hansı bir yerədək 
gətirilmə xərcləri; 
b)
 
alıcının çəkdiyi xərclər; 
'  «Cjömrük  tarifi  haqqında»  Azorbaycan  Respublikasının  Qanunu/Azorbaycan 
Respublikası  qanunlar  Külliyyatı  (1993-1995)  II  kitab.  Bakı:  Qanun,  1997,  s.  486  ’ 
«Gömrük  tarifi  haqqında»  Azorbayean  Respublikasının  Qanunu/Azorbaycan 
Respublikası qanunlar Külliyyatı (1993-1995) 11 kitab. Bakı: Qanun, 1997, s. 491 
76 

---