axborotlar majmuidan tashkil topgan. Ular butun tarmoq bo‘ylab taqsimlanishi
mumkin. Masalan, siz kompyuteringizda o‘qiyotgan elektron darslikning matni bir
manbadan, undagi rasmlar va tovush ikkinchi manbadan, videotasvir va izohlar
uchunchi manbadan yig‘ilishi mumkin.
Shunday qilib, tarmoqdagi elektron
hujjatni o‘zaro moslashuvchan «gi perbog‘lanishlar» orqali bir necha manbalar
majmuasi ko‘rinishida tashkil etish mumkin. Natijada millionlab o‘zaro bog‘langan
elektron hujjatlar majmuisidan tashkil topgan axborot muhiti hosil bo‘ladi.
Internet tarmog‘ining mohiyatini tushunish uchun mantiqiy tuzilishini
tushunish kerak. Ushbu mantiq bilan tanishib chiqamiz.
Ma’lumki, avtomobildan foydalanganda transport
turlari uchun belgilangan
qonun qoidalarga rioya qilish shart. Xuddi shunday internet xizmatidan
foydalanuvchilar uchun ham hammaga bir xil bo‘lgan kompyuterda
ma’lumotlarni uzatish tartibini belgilovchi yagona qoidalar majmui belgilangan.
Ikki kompyuter orasida ma’lumotlarni uzatish tartibi va formatini belgilovchi
qoidalar majmui
bayonnoma (protokol) deb ataladi.
Masalan,
http, ftp va boshqalar bayonnomaga misol bo‘la oladi.
Tarmoqda
ishlash uchun berilgan bayonnomaga mos holda ma’lumotlarni uzatish imkonini
beradigan maxsus dastur ta’minotiga ega bo‘lishi kerak. Bunday dasturlar
bayonnomalarni amalga oshirish deyiladi. Ular operatsion tizimda joylashtirilgan
bo‘lishi yoki alohida amaliy dasturlar paketi sifatida yaratilishi mumkin. Hozirgi
zamon operatsion tizimlarining barchasi internetda ishlashni ta’minlovchi
asosiy
bayonnomalarga ega.
Internetda axborotni paketli uzatish prinsipidan foydalaniladi Endi axborotni
paketli uzatish mazmuni bilan tanishib chiqamiz.
Internet va unda ishlashni tasavvur qilish uchun telefon tarmog‘ini eslashingiz
mumkin. Chunki telefon tarmog‘ida ham shunga o‘xshash aloqa kanali ishlatilib,
bir necha daqiqada dunyoning xohlagan nuqtasi bilan bog‘lanish mumkin. Albatta,
bu o‘xshatish shaklan bir xil bo‘lsa-da, ish prinsipi bo‘yicha katta farq qiladi. Ya’ni,
telefonda gaplashish paytida stansiyalar orasidagi kanal to‘la band bo‘ladi. Bu
kanaldan telefon qiluvchi va uni eshituvchidan boshqa hech kim foydalana
olmaydi. Agar telefon stansiyasining barcha kanallari band bo‘lib qolsa, bu kanalda
gaplashayotgan abonentlar bilan ham bog‘lanish mumkin bo‘lmay qoladi. Ko‘rinib
turubdiki, bu tamoyilda ishlaydigan kanallardan foydalanish kompyuter
tarmog‘ida samara bermaydi.
Taqqoslashning qulayrog‘i sifatida oddiy aloqa xizmatini olish mumkin. Bunda
ixtiyoriy sondagi ma’lumotlar ixtiyoriy yo‘nalishida uzatiladi.
Gazeta va jurnallar
to‘plami bo‘laklab uzatiladi. Internetda ham shunday xususiyatlar foydalaniladi.
Ma’lumotlarning qismlarga bo‘linishi paketlar deb ataladi.
Paketda, xususan, ma’lumotlar bilan birga uni berilgan manzilga to‘g‘ri
yetkazish imkonini beruvchi boshqaruv axborotni (masalan, qabul qiluvchining
manzili) ham beriladi.
Axborotni uzatish jarayonida, xuddi oddiy aloqa kabi ba’zi xabarlar belgilangan
manzilga yetib bormasligi (yo‘qolishi), ba’zi xabarlar belgilangan manzilga yetib,
bormasligi (yo‘qolishi), ba’zi birlari oddiy aloqada ro‘y bermaydigan holda, ya’ni
bir necha nusxada yetkazishi mumkin.
Internet tarmog‘ining samarali ishlashi uchun mavjud
axborotni qanday qilib
paketlar holatida uzatish va yetkazilgan axborotni qayta tiklash hamda
bo‘laklangan paketlarni foydalanuvchiga qanday yetkazish kerakligi muammosini
hal qilish lozim bo‘ladi.
Bu muammolarni hal qilish uchun
TCP (Transmission Confrol Protocol –
ma’lumotlarni uzatishni boshqarish) va
IP (Internet Protocol – tarmoqlararo
o‘zaro bog‘lanish) bayonnomalari yaratildi. Bu bayonnomalar internet tuzilmasini
aniqlovchi asosiy bayonnomalar bo‘lib xizmat qiladi.
Odatda, ular qiya chiziq (/) bilan ajratilib, TCP / IP ko‘rinishida yoziladi. Ammo
ularni yozish paytida bu bayonnomalar kompyuter tarmog‘ida ma’lumotlarni
uzatishning turli xil yo‘nalishlarini bildiruvchi ikkita turlicha bayonnoma ekanligini
uzutmaslik kerak.
Endi internet bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa qator tushunchalar bilan tanishamiz.
Dostları ilə paylaş: