S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
209
tənzimedici təsir göstərir. Orqanizmdə vahid neyro-endokrin tənzimedici sistem mövcuddur. ENDOKRİN XƏSTƏLİKLƏR Bazedov xəstəliyi Bazedov xəstəliyi (tireotoksikoz, diffuz toksik/tireotok- sik ur, ekzoftalmik ur, Qreyvs xəstəliyi) geniş yayılmış endokrin xəstəliklərdən olub, qalxanabənzər vəzinin hiper- funksiyası nəticəsində sekresiyası artmış tiroksinin və triyod- tironinin orqanizmə göstərdiyi toksik təsirlə əlaqədardır. Xəstəliyə çox vaxt psixi travmalar, həmçinin infeksiya- lar, hipoflzin ön payında tireotrop hormonun sekresiyasının artması səbəb olur; irsi amillərin əhəmiyyəti vardır. Ən çox 20-50 yaşlarda, xüsusən qadınlarda təsadüf edir. Xəstəliyi ilk dəfə İrlandiya həkimi Qreyvs təsvir etmişdir. Əsas əlamətlərini isə Merzeburq (Almaniya) həkimi Karl Bazedov təsvir etdiyindən, bunlar «Merzeburq triadası» adlanır: stronıa və ya ur (vəzinin böyüməsi), ekzoftalm (gözlərin bərəlməsi) və taxikardiya (ürək təqəllüşlərinin tez- ləşməsi). Bundan başqa, kaxeksiya (kəskin arıqlama), tez yorulma, əllərin əsməsi, tərləmə, əsəbilik, narahatlıq, ağla- ğanlıq, yuxusuzluq, fikrin dağınıqlığı, yaddaşın pisləşməsi, əmək qabiliyyətinin azalması müşahidə edilir. Əsas müba¬dilə və bədən temperaturu yüksəlir. Bazedov xəstəliyi zamanı ürək-damar, endokrin, sinir sistemlərinin, qaraciyərin və s. fəaliyyəti pozulur. Ağır formaları nevroz, qadınlarda aybaşı tsiklinin pozulması, sonsuzluq və s. törədə bilər. + downloaded from KitabYurdu.org 210
ilk əlamətlər olan kimi həkimə müraciət etmək lazım¬dır. Xəstə üçün sakit şərait yaradılmalıdır. Müalicədə radioaktiv yod, ııeomerkazol, rezerpin, anaprilin, pişikotu, üskükotu preparatı təyin edilir. Simptomatik müalicədə Lüqol məhlulu, FİBS, rezerpin, panangin və s. məsləhətdir. Gün ərzində sağlam adamın yoda tələbatı 150 mkq-dır. Qida vitaminli və zülalla zəngin olmalıdır. Tireostatik preparatlar merkazolil və b. effekt vermədikdə cərrahi üsula əl atılır. Endemik ur Əsasən mühitdə - suda, havada, torpaqda yodun az miqdarda olması nəticəsində, çox vaxt 10-20 yaşda, bəzən 30 yaşdan yuxarı, daha çox qadınlarda baş verir. Xəstəlik bəzən elə bir əlamət vermir, qalxanabənzər vəzi böyüyür. Yodun kiçik dozaları ilə müalicə edirlər. Xəstələrə sakitlik və yaxşı qidalanma lazımdır. Konservativ müalicə nəticə vermədikdə, həmçinin ur mexaniki yolla həyat üçün vacib orqanları sıxdıqda, cərrahi müalicə aparırlar. Profilaktika məqsədilə endemik ur yayılmış rayonlarda duza yod qatırlar. Miksödema Klinik mənzərə. Xəstələr tez yorulmadan, oynaq və əzələlərdə ağrıdan, soyuğa davamsızlıqdan şikayət edirlər. Onlar ağırtərpənən, laqeyddirlər, yaddaşları zəifləmişdir, intellektləri (ağıl) azalmışdır. Onlar azdanışan, «gec başa düşən», yuxucul olurlar, çox vaxt depressiv hala düşürlər. Üzləri maskayabənzər və şişkindir, bu xüsusilə gözlərin və boyunun ətrafında olur. Körpücükaltı sahələrdə balış şəklində selikli ödem vardır. Dərinin ödemi dərialtı birləşdirici toxumaya yayılır. Dodaqlar qalınlaşmışdır. Tər vəzilərinin sekresiyası azaldığından dəri quru, ödemli və qalınlaşmışdır, az hissiyyatlı və solğundur. Tüklər tez qırılan (kövrək) downloaded from KitabYurdu.org
211
olur, kirpiklər, habelə qasıq, qoltuq və kişilərdə üz tükləri tökülür. Dırnaqlar tez sınır, dişlər ovulur, tökülür (düşür), diş əti qanayır. Müalicə. Tireoidinlə müalicə çox yaxşı nəticə verir. Xəstələrin fəallığı yüksəlir, yuxuculluq yox olur, ürək-damar sisteminin normal fəaliyyəti bərpa olur, ürəyin konturları kiçilir. Tireoidini 0,1 q dozada gündə iki-üç dəfə verirlər. Əsas mübadilə yüksəldikdən sonra (bu müalicəyə başla¬dıqdan 1-2 ay sonra baş verir) uzun müddət fasilələrlə az dozalarla müalicəyə keçirlər. Müalicəni dayandırdıqdan sonra miksödemanm bütün simptomları yenidən bərpa olur. Akromeqaliya Bədənin periferik hissələrinin böyüməsidir. Hipofizin ön payının eozinofil adenoması və onun boy hormonunun güclü surətdə hasil olması, həmçinin ara beyində şişin inkişafı, yaxud anadangəlmə və ya qazanılma sifilislə ara beynin və hipofizin zədələnməsi nəticəsində baş verir. Akromeqaliya ətrafların, falanqalarm böyüməsi, kəllə sümüklərinin qalmlaşması, dərinin, selikli qişaların, daxili 205
orqanların hipertrofiyası və daxili cinsiyyət orqanlarının atrofiyası ilə təzahür edir. Burun, qulaqlar, baş, dodaqlar böyüyür, qaşüstü qövslər və almacıqlar önə doğru çıxır. Həmçinin çənə də böyüyür, dişlər arasındakı məsafə artır, dil böyümüş, qalınlaşmış olur, ağıza güclə yerləşir və danışığa mane olur. Bəzən əl və ayaqlar yalnız uzununa deyil, eninə də böyüyür və kürəyəbənzər şəkil alır. Körpü¬cüyün, döş sümüyünün, qabırğaların şiddətli böyüməsi (inkişaf etməsi), boyun-döş şöbəsinin kifozu, bel hissəsinin lordozu əlamətləri ilə döş qəfəsinin yuxarı şöbəsinin böyüməsi müşahidə edilir. Tüklər qalınlaşır, dəri quru, qırışıqlı və qalınlaşmışdır. downloaded from KitabYurdu.org
212
Müalicə. Hipofizin şişindən şübhə olduqda, müalicə cərrahi yolladır ki, bu, bəzən yaxşı nəticə verir. Cərrahi əməliyyata ilk növbədə akromeqaliya çox sürətlə inkişaf edən, görmənin sürətlə zəiflədiyi və başqa əlamətlərin daha da inkişaf etdiyi hallarda və şüa müalicəsi effekt vermə¬dikdə göstəriş sayılır. XII. SİNİR SİSTEMİ VƏ ONUN XƏSTƏLİKLƏRİ Sinir sistemi Canlı orqanizm daim onu əhatə edən mühitdən qıcıq¬ları qəbul edərək, onlara qarşı müvafiq cavab verir. Bu proses sinir sistemi vasitəsilə həyata keçir. Sinir sistemi sinir toxumasından təşkil olunmuşdur. Bu toxuma oyanma və oyanmam nəqletmə qabiliyyətinə malikdir. Oyanmanın sinir sistemində yayılmasına impuls deyilir. Sinir toxuması neyrondan (sinir hüceyrəsi) və neyroqliyadan təşkil olunmuşdur. Neyronlaı* arasında anatomik rabitə olmadı¬ğından, oyanma bir neyrondan digərinə mediator adlanan xüsusi kimyəvi maddələrin ifraz olunduğu sinapslar vasitəsilə ötürülür. Sinir hüceyrələrinin uzun çıxıntıları olan aksonları sinir liflərini əmələ gətirir. Sinir lifləri toplaşaraq sinir dəstələrini, kiçik sinir dəstələri isə böyük sinir dəstələrini, nəhayət bunlar da siniri təşkil edir. Vəzifə cəhətdən hissi, hərəki və ara neyronlar ayırd edilir. insanın vahid sinir sistemi şərti olaraq iki hissəyə bölünür: 1) somatik sinir sistemi, 2) vegetativ sinir sistemi. Somatik sinir sistemi hərəkət aparatını, daxili orqanlar¬da olan eninəzolaqlı əzələləri, dərini, ağız və burun boşlu¬ğunun selikli qişasını və duyğu orqanlarını innervasiya edir. Vegetativ sinir sistemi isə bütün daxili orqanları (həzm, tənəf-füs, sidik-cinsiyyət orqanlarını), vəziləri, dərinin saya əzələlə¬rini, ürəyi və damarları innervasiya edir. Bundan başqa, vege¬tativ sinir sistemi eninəzolaqlı əzələlərə də liflər verərək onların tonusunu tənzim edir. Vegetativ sinir sistemi öz növbəsində downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|