S e t a 1 y ı l l ı ğ ı

175

ö z e l   d e r s h a n e l e r

sınavlarda yapılan değişikliklerden etkilen-

mektedir. Dolayısıyla, sadece dershaneleri 

hedef alan politikalar geliştirilmesi sakınca-

lıdır. Dershanelerin doğmasına ve gelişmesi-

ne sebebiyet veren faktörler –özellikle eğitim 

sistemindeki temel sorunlar ve eksiklikler– ile 

dershanelerin eğitimin her kademesinde se-

bep olduğu olumsuzluklar ortak değerlendi-

rilmelidir. 

•  Dershanelerin doğmasına ve yaygınlaşmasına 

sebebiyet veren faktörler ve eğitim sistemin-

deki aksaklıklar çözüme kavuşturulmadan 

dershanelerin kaldırılmasına yönelik atılacak 

adımlar okullardaki kaliteyi arttırmayacağı 

gibi, Güney Kore örneğinde olduğu gibi özel 

dershanelerin yer altına çekilmesine ve sadece 

elit tabakanın alabildiği daha pahalı bir eği-

tim modeline dönüşmesine sebebiyet verebi-

lir. Dolayısıyla, doğrudan dershanelere mü-

dahale etmek yerine öncelikli olarak eğitim 

sistemindeki dershanelere yönelimi artıran 

aksaklıklar giderilmelidir.

•  Dershanelerin özel okullara dönüştürülmesi 

önerisi, şu an için uygulanabilir ve gerçekçi 

bir plandan yoksundur. Zaten özel okullara 

giden öğrencilerin de ayrıca dershaneye de-

vam etmesi, dershanelerin özel okullardan 

farklı bir işlev gördüğünün en önemli gös-

tergesidir. Kaldı ki, dershane, özel okullara 

kıyasla, ailelerin çoğunluğu için hâlâ daha 

ekonomik bir tercihtir.

•  Hükümetin üniversite sayısını artırması ile 

birlikte YÖK’ün kontenjanları artırması, yük-

seköğretim talebinin karşılanmasında çok 

önemli bir işlev görmüştür ve yükseköğreti-

me giriş üzerindeki baskıyı şimdiden rahat-

latmaya başlamıştır. Yükseköğretim arzındaki 

bu büyümenin sürdürülmesi gerekir. Bu bü-

yüme doğal olarak, okul dışı kaynaklara olan 

bağımlılığı azaltacaktır. 

•  Yükseköğretime geçişte öğrencilerin sadece 

üniversiteye yerleşmek için değil aynı za-

manda mezunlarının istihdam edilebilirliği 

yüksek ve prestijli bir üniversitenin prestijli 

bir programına kabul almak için yarıştıkları 

unutulmamalı ve yükseköğretimde kurum 

sayılarının ve kontenjanların arttırılmasının 

---

176

m a r t   1 1

yanı sıra niteliğin de arttırılmasına özen gös-

terilmelidir. Üniversiteler arasında kalite farkı

azami ölçüde azaltılmadığı sürece, yükseköğ-

retimde arz-talep dengesi sağlansa ve buna 

bağlı olarak sınavlar kaldırılsa dahi daha ka-

liteliye olan talep ve buna bağlı yarış varlığını 

devam ettirecek ve özel dershanelere duyulan 

talepte ciddi azalma yaşanmayacaktır. 

•  Ortaöğretimde alt yapı, donanım ve insan 

kaynakları bakımından okullar arasındaki 

farklılıklar giderilmeli ve zamanla ortaöğreti-

me geçiş sınavını önemli kılan farklı lise türle-

ri kaldırılmalıdır. Her öğrencinin mahallesin-

deki liseyi tercih etmek isteyeceği bir eğitim 

sistemi için hedefler belirlenmelidir.

•  Yükseköğretime geçişte uygulanan AOBP, ba-

şarılı okulları ödüllendirdiği başarısızları ce-

zalandırdığı için başarılı okullara öğrenci yö-

nelimini ve rekabeti daha da arttırmaktadır. 

Bu da, haliyle ortaöğretime geçiş sınavlarını 

önemli kılmakta ve dershanelere bağımlılığı 

artırmaktadır.  Dolayısıyla  AOBP  uygulama-

sından vazgeçilmeli veyahut ağırlığı azaltıl-

malıdır. 

•  Okullarda verilen eğitimi öğrencilerin gö-

zünde sadece sınavlar ve özel dershaneler 

değersiz kılmamaktadır. Öğrencilerin temel 

derslerde bile başarısız olmalarına rağmen bir 

üst sınıfa geçebilmeleri, hiçbir zorlayıcılıkla 

karşılaşmamaları da okulun öğrencinin gö-

zündeki saygınlığını yitirmesine yol açmakta-

dır. Dolayısıyla, ilköğretim ve ortaöğretimde 

sınıf geçme, okul bitirme kriterleri yeniden 

gözden geçirilmelidir. Aksi halde, öğrenciler 

okulda edinemediklerini dershanede edin-

meye devam edeceklerdir.

•  Artık sınavlar üniversite bittikten sonra da 

devam  etmektedir.  KPSS,  üniversite  mezun

sayısındaki artışa bağlı olarak her geçen gün 

daha  fazla  önem  kazanmaktadır.  KPSS’ye

hazırlık dershanelerinde bir artış olması ih-

timaline binaen, bazı tedbirler alınmalıdır. 

Özellikle istihdamı artırıcı tedbirler alınırken 

mevcut mezun profilinin nasıl daha iyi bir 

şekilde istihdam edilebileceği de göz önüne 

alınmalıdır. 

---

177

k a y ı t d ı ş ı   e k o n o m i

ÖZET

 Kayıtdışı ekonomi Dünya’da son 30 yıldır, Türkiye’de ise 

yaklaşık olarak son 15 yıldır akademisyenlerin ve uygulamacıla-

rın gündemindedir. Tanımlama ve ölçme yöntemlerinin getirdiği 

kısıtlamalar ve kargaşa bir tarafa bırakılırsa, kayıtdışılığın sadece 

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde değil, gelişmiş ülkelerde de 

önemli boyutlara ulaştığı görülmektedir. Ne var ki, kayıtdışılığa

yol açan temel nedenlerin ağırlığı ülkeden ülkeye değişmektedir. 

Gelişmekte olan ülkelerde kayıtdışılıkta “sistemik” nedenlerin 

ağırlıklı olduğunu söylemek yanıltıcı olmaz.

Hal böyle olunca Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde kayıtdışılık 

alanlarının daraltılmasında denetimlerin ve cezaların artırılması 

gibi rutin mücadele yöntemlerinin etkisi sınırlı olmaktadır. Son 

yıllarda kayıtdışı ekonomi ile mücadelede atılan somut adımlar 

şimdiye kadar atılan adımların çok üzerinde olsa bile bu hususta 

başarı sağlamak için köklü değişikliklere ihtiyaç duyulmaktadır. 

Başta gelir vergisi reformu olmak üzere vergi yasalarında yapıla-

cak değişikliklerle basitliğin sağlanması, algılanan vergi yükünün 

düşürülmesi, denetimlerde (denetim oranından çok) etkinliğin artırılması ve kamuda şeffaflığın

artırılarak vergi ahlakında düzelmenin sağlanması gerekmektedir. Türkiye’de kayıtdışılığın yakla-

SETA ANALİZ

Türkiye’de Kayıtdışı Ekonomi 

Türkiye’de kayıtdışı ekonomi ile mücadelede, ABD ve Kanada gibi gelişmiş ülkelerin 

örneklerini izleyen “kayıtlı ekonomiye geçiş” genel başlığı altında toplanabilecek ça-

lışmalar yürütülmektedir.

FATIH SAVAŞAN

kayıtdışı ekonomi

MART 2011 - 

2011 yılında Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından 2011-2013 dönemi için Kayıt-

dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı yayınlandı. Bundan önceki planlarında sadece 

kayıtdışı  ekonomi  ile  mücadele  göz  önüne  alınırken  2011-2013  dönemi  eylem  planında  suç 

ekonomisi ve kara para ile mücadele için atılması gereken adımlar 47 maddede ifade ediliyor. 

Bu 47 maddede ilgili kurumların kurumsallaşması adına yapılması gerekenler sıralanırken, hu-

kuksal düzenlemelerde gerçekleştirilecek değişiklikler de ayrıca belirtiliyor.

---