S e t a 1 y ı l l ı ğ ı

172

m a r t   1 1

kolünde sorunun çözümüne dair çok sayı-

da öneri yer almasına rağmen süreç doğru 

yönetilemediği için ‘düşük yoğunluklu sa-

vaş’ konseptiyle son bulmuş ve ağır bedeller 

ödenmiştir.

•  AK Parti, Demokratik Açılım süreciyle DYP-

SHP Hükümetinden sonra II. Açılım sürecini

başlatmıştır.

•  1990’larda dile getirilen önerilerden sadece 

anadilde eğitim ve af konusu çözülmemiştir. 

Son  on  yılda  ve  özellikle  AK  Parti  iktidarı

döneminde yapılan iyileştirmelerle Kürt so-

runuyla ilgili taleplerin önemli bir kısmı kar-

şılanmış ve Kürt sorunu, Kürtçe sorununa 

dönüşmüştür.

---

173

ö z e l   d e r s h a n e l e r

ÖZET

 Özel dershaneler, yaygınlaşmaya başladığı 1970’li yıllardan 

beri, eğitim sistemimizin en fazla tartışılan konularından birisi ol-

muştur. Bu tartışmaların, yakın gelecekte de sürmesi muhtemeldir. 

Varlıkları bazı kesimlerce sürekli yadırganan özel dershaneler, fark-

lı dönemlerde kapatılma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Kendi-

lerine karşı sergilenen her türlü olumsuz tavra rağmen özel ders-

haneler, varlıklarını giderek artan nicelik ve profesyonelleşmeyle 

sürdürmüşlerdir. Her geçen yıl giderek büyüyen ve günümüzde 

milyonlarca öğrencinin eğitim gördüğü özel dershanelerin, eğitim 

sistemi içerisindeki konumu, işlevi ve geleceği ile ilgili makul bir 

tartışmanın şu ana kadar Türkiye’nin gündeminde yer bulduğunu 

söylemek zordur. Özel dershaneler ile ilgili tartışmaların sağlıklı 

bir şekilde yürütülebilmesi için her şeyden önce özel dershanelerin 

milli eğitim sistemi içerisindeki konumunun, bu kurumları doğu-

ran sebeplerin ve bu kurumların farklı alanlarda ortaya çıkardığı 

etkilerinin sağlıklı bir şekilde irdelenmesi gerekmektedir. Bu dü-

şünceden yola çıkarak kaleme alınan bu analizde, ülkemizde özel 

dershanelerin neden rağbet gördüğü ve hangi faktörler üzerinden tartışıldığı ele alınmıştır. Son ola-

rak, Güney Kore gibi ülke deneyimlerinden de faydalanılarak, bazı politika önerileri geliştirilmiştir.

SETA ANALİZ

Özel Dershaneler: Gölge 

Eğitim Sistemiyle Yüzleşmek 

Öğrenci ve velilerin özel dershaneleri başarının anahtarı olarak algılanmasında, özel 

dershanelerin  ürettiği  kazanımların  yanında,  dershanecilik  sektörünün  piyasaya 

sunduğu ihtiyaç söylemlerinin de etkisi vardır.

MURAT ÖZOĞLU

özel dershaneler

MART 2011 - 

1970’li yıllarla eğitim hayatımıza giren dershaneler, sistemin içerisindeki ko-

numu, işlevi ve geleceği ile eğitim dünyamızın en tartışmalı konularından biri olageldi. Özellikle 

sınav sistemlerinde yapılan değişikliklerin ardından gündeme gelen dershanelerin meşruiyeti 

dünden bugüne tartışılmaya devam ediyor. Bazı kesimler tarafından, eğitimde fırsat eşitsizliği-

ne neden olduğu gerekçesiyle fazlasıyla eleştirilen dershaneler, kimi kesimlerce de eğitimdeki 

eşitsizlikleri bir nebze giderdiği için destekleniyor. Dershanelere ilişkin tartışmaların daha sağ-

lıklı yürümesi için bu kurumların milli eğitim sistemindeki yeri ve geleceğinin belirlenmesi şart.

---

174

m a r t   1 1

SONUÇ VE ÖNRİLER

Cumhuriyetin ilk yılla-

rında daha çok yetişkinlere yönelik yetiştirme 

kursları olarak faaliyet gösteren özel dershane-

ler 1960’lı yıllardan itibaren yaygınlaşmaya baş-

lamış ve sınavlara hazırlık kurumlarına dönüş-

müşlerdir. Farklı dönemlerde özel dershanelere 

duyulan talebi azaltmak için eğitim sisteminde 

ve kademeler arası geçiş sınav sistemlerinde 

farklı değişikliklere gidilmiştir. Ancak özel ders-

haneler varlıklarını güçlenerek sürdürmüşlerdir. 

Bugün ülkemizde yaklaşık 1,2 milyon öğrenci 

sayıları 4200 civarında olan özel dershanelere 

devam etmektedir.

Ülkemizde özel dershanelerin büyük çoğunlu-

ğu sınavlara hazırlık işlevi gördüğünden, özel 

dershanelere olan talep genellikle sınavlar üze-

rinden tartışılmakta ve açıklanmaktadır. Ancak, 

sınavları özel dershanelere duyulan talebin tek 

nedeni olarak görmek doğru değildir. Ülkemiz-

de öğrencilerin ve ailelerinin özel dershanelere 

yönelimleri oldukça karmaşık ve birbiri ile ilin-

tili faktörlere bağlıdır. Bu faktörler kolektif bir 

biçimde dershanelere yönelimi artırmaktadır. 

Zaten, Güney Kore örneğinde olduğu gibi, tek 

başına geçiş sınavlarının kaldırılması özel ders 

ve dershaneciliğe olan eğilimi uzun vadede 

azaltmamıştır. 

Özel dershaneler ile ilgili tartışmalar ve özel 

dershanelerin sosyal, pedagojik ve ekonomik et-

kileri dikkatli bir şekilde tahlil edildiğinde, özel 

dershanelerin öncelikli olarak eğitim sistemin-

deki bazı olumsuzluklara istinaden bir sonuç 

olarak ortaya çıktığı ancak zamanla sistemi bazı 

açılardan olumsuz yönde etkiler hale geldikle-

ri gözlemlenmektedir. Dolayısıyla, bir tarafta 

çoğunluğunu özel dershanecilerin oluşturduğu 

dershane savunucuları, özel dershanelerin milli 

eğitim sistemi içerisindeki bazı yapısal sorun-

ların neden olduğu önemli bir boşluğu doldur-

duğunu ileri sürerek kendi varlıklarını meşru 

bulmakta; diğer taraftaysa daha çok elit bir ta-

bakaya hitap eden özel okulların başını çektiği 

dershane karşıtları, dershanelerin özelde öğ-

rencilerin hayatını genelde ise eğitimi olumsuz 

yönde etkilediğini ileri sürerek dershanelerin 

kapatılması gerektiğini savunmaktadır. 

Şu bir gerçek ki, günümüzde özel dershanelerin 

açılmasına ve yaygınlaşmasına sebebiyet veren 

faktörler halen geçerliliğini korumaktadır. Öze-

likle, okullarımızda alt yapı, donanım ve insan 

kaynakları bakımından bölgelere, illere ve hat-

ta il içerisindeki yerleşim yerlerine göre ciddi 

farklılıklar mevcuttur. Bu durum, öğrenciler ve 

aileleri bu durumu telafi etmek için özel ders-

haneleri tercih etmekle baş başa bırakmaktadır. 

Sonuçta, çocuklarını her yıl sözgelimi 10 bin li-

ranın üzerinde bir ücret ödeyerek bir özel okula 

gönderen aile ile çocuğunu eğitim kalitesi özel 

okulların çok altında olan vasat bir devlet oku-

luna gönderen ve ardından birkaç yıllığına ders-

haneye gönderen ailenin hedefi ana hatlarıyla 

aynıdır: çocuklarına iyi bir gelecek sunabilmek. 

Bu durumda, sadece anaokuluna 25 bin lira 

para vererek ve çocuğunu lise son sınıfa kadar 

toplamda 100 bin liranın üzerinde para harca-

yarak, kaliteli bir okulda yükseköğretime (ve 

hayata) hazırlayan bir ailenin yaptığı tercih ne

kadar rasyonelse, çocuğuna bu imkânı sunacak 

maddi güce sahip olmayan bir ailenin, çocuğu-

nu yıllığı 3-4 bin lira karşılığında bir veya daha 

fazla yıllığına dershaneye göndermesi de en az o 

kadar rasyoneldir. 

Diğer taraftan, özel dershanelere sadece deza-

vantajlı öğrenciler değil kaliteli eğitim veren ve 

seçerek öğrenci alan fen lisesi, sosyal bilimler 

lisesi ya da özel ortaöğretim kurumlarında eği-

tim gören öğrenciler de gitmektedir. Dolayısıy-

la özel dershanelerin varlıklarını sadece eğitim 

sistemimizde yaşanan nitelik sorunu üzerinden 

meşrulaştırma girişimi yanlıştır. Genel olarak 

her tür öğrencinin dershanelere yönelmesinde 

dershanelerin ürettiği pozitif değerlere bağlı 

olarak elde ettiği toplumsal saygınlığın, velilerin 

ve öğrencilerin birbirleri üzerinde oluşturduğu 

dolaylı ve gizli baskının yeri olmakla birlikte, 

dershanelerin dolaylı olarak piyasaya sürdüğü 

ihtiyaç söylemlerinin de etkisi vardır.

Bütün bu değerlendirmelere bağlı olarak özel 

dershanelerle ilgili yürütülecek politikalara yön 

vermesi açısından aşağıdaki öneriler göz önün-

de bulundurulabilir:

•  Dershaneler kaldırılmalı mı kaldırılmama-

lı mı tartışmasının mevcut durumu anlama 

ve yönlendirme açısından bir anlamı yoktur. 

Dershaneler cari eğitim sisteminin bir par-

çasıdır; doğrudan veya dolaylı olarak milli 

eğitim politikalarından ve özellikle merkezi 

“

Özel  ders  ve  dershaneciliğin 

çok yaygın olduğu ülkelerin en belir-

gin ortak özelliği, eğitimin kademeleri 

arasındaki geçişlerde rekabete dayalı 

sınav sistemlerinin olmasıdır.

---