S. N. Alimetov, Ş. S.İBrahimova

diaqnostikası  və  ya  ölümün  baş  verməsi  huşun və  yuxu  arteriyaları 
üz
ərində nəbzin itməsinə, yəni yox olmasına əsaslanır. Ürək fəaliyyətinin 
dayanmasından 15-20 saniyə sonra, pasiyent huşunu itirir, 40-50 saniyə 
sonra skelet 
əzələlərinin birdəfəlik  tonik  yığılması  qeyd  edilir  və  bu 
zaman b
əbəklərin  genişlənməsi  başlanır,  tənəffüs seyrəlir və  dayanır. 
Q
əfləti ölümün baş verməsi, xəstənin sağ qalması üçün ekstren görüləcək 
tibbi t
ədbirlərin maksimal dərəcədə tez və rasional görülməsinə ehtiyac 
doğurur.  Sağaltma tibbi tədbirləri kompleksinin əsas hissələri 
aşağıdakılardır:  
- t
əcili tibbi yardımın erkən çatmasının təşkili;  
- ür
ək-ağciyər reanimasiyasının erkən başlanması; 
- 
avtomatik xarici defibrillyator vasit
əsilə  vaxtında 
defibrillyasiyanın icrası;  
-  x
əstənin həyatını  qorumaq  üçün  əlavə  tədbirlərin 
aparılması.  
 
Reanimasiya t
ədbirlərini  klinik  ölümün  baş  verdiyi  yerdə, ürək-
ağciyər reanimasiyası  tədbirləri,  defibrillyasiya,  iri  periferik  venanın 
kateterizasiyası,  adrenalinin  yeridilməsi  ardıcıllığı  ilə  metodik icra 
olunur; bu zaman k
ənar  şəxslər  iştirak etməməlidir; eyni zamanda 
xüsusil
əşdirilmiş  tibbi  yardım  briqadası  çağırılmalıdır;  xəstəni,  tibbi 
yardımı  davam  etdirmək  şərtilə  hospitalizə  etmək  lazımdır.  Yarım  saat 
ərzində effektiv əlamətlər qeyd edilmədikdə, medikamentoz təsirə məruz 
qalmayan dava
mlı asistoliya olduqda, ürək-ağciyər reanimasiya tədbirləri 
dayandırılır;  müalicəyə  məruz  qalmayan  ağır  xəstəliyin terminal 
m
ərhələsində, qan dövranının dayanmasından yarım saat keçmiş olduqda, 
əvvəlcədən sənədli  şəkildə  xəstənin  imtinası  zamanı,  ürək-ağciyər 
reanimasiyası tədbirlərini başlamaq lazım gəlmir.  
 
Böyükl
ərdə və həm də uşaqlarda ürəyin xarici masajı dəqiqədə 100 
d
əfə  olmaqla  aparılır;  onun  ağızdan-ağıza  tənəffüs  arasındakı  nisbəti, 
t
ədbirlərdə  bir və  ya iki nəfərin  iştirakından  asılı  olmayaraq,  30:2-yə 
nisb
ətində olmalıdır. Xəstəni, başının maksimal olaraq arxaya əyilmiş və 
ayaqlarının  bir  qədər  qaldırılmış  vəziyyətində, bərk yerdə  uzatmaq 
lazımdır;  ürəyin  qapalı  masajı  100/dəq tezliyində, 1:1 nisbətində  qoşa 
kompessiyalarla aparılır; masaj edən şəxsin əlləri biri o birinin üstündə, 
ovucun orta x
əttin üzərində, xəncərvari  çıxıntıdan  iki  köndələn barmaq 
q
ədər  yuxarıda  yerləşdirilməsilə  qoyulmalıdır;  döş  sümüyünün  onurğa 
sütununa t
ərəf 5 sm yerdəyişməsini,  qolları  əymədən, yəni  qolları  düz 
tutmaqla, b
ədən kütləsi vasitəsilə icra edirlər. Yumruqla ürək nahiyəsinə 
metodik z
ərbənin endirilməsi  klinik  ölümün  başlanğıcında  effektiv  ola 
bil
ər; klinik ölüm əlamətlərindən 30 saniyə sonra, onun nəticə verəcəyi 
şübhəlidir; birinci zərbə  nəticəsiz  qaldıqda  ikinci zərbənin endirilməsi 
lazım  deyildir.  Ağciyərin  süni  ventillyasiyasını  qoşmaq  üçün,  xəstənin 
 
294 

---

başını arxaya əyilmiş şəkildə tutmaq və onun çənəsini önə tərəf çəkmək 
lazımdır; mümkün olan hallarda nəfəs borusundan istifadə edilir; havanı 
x
əstənin burnunu tutmaqla ağzına və ya nəfəs borusuna üfürürlər; bu hər 
30  kardiomasaj h
ərəkətindən sonra iki, yəni qoşa üfürmə şəkilində icra 
olunur; eyni zamanda havanın daxil olmasına göstərilən müqavimətə və 
havanın  xaric  olmasında  baş  verən səsə  əsasən, pasiyentin tənəffüs 
yollarının keçiriciliyi nəzarətdə saxlanılır. Onu da qeyd edək ki, donma 
v
ə  suda  boğulma  hallarından  başqa  təsadüflərdə, 30 dəqiqə  ərzində 
asistoliya davam etdikd
ə reanimasiya tədbirlərini saxlayırlar. Hazırda döş 
q
əfəsinin  kompressiyası  və  dekompressiyasını  metronom və  impedans 
qurğularından  ibarət yeni sistemdən istifadə  etməklə  icra edirlər. Mədə 
möht
əviyyatının  requrgitasiyası  zamanı  xəstənin  başını  bir  neçə  saniyə 
yana çevirm
əklə  ağız  və  udlağı  sorucu  və  ya tamponla təmizləmək 
lazımdır; hər 3-5 dəqiqədən bir vena daxilinə adrenalin (epinefrin) 1 mq 
dozada yeridilir. Eyni zamanda n
əbzə, tənəffüsə, bəbəklərə, dəri 
örtükl
ərinin rənginə nəzarət olunur. Defibrillyasıyanı elektrik boşalmalar 
vasit
əsilə  icra edirlər;  monofazalı  impuls  üçün  360  C,  bifazalı  dalğalı 
impuls üçün is
ə  150-200 C tətbiq edilir; sonuncu təkrar edildikdə  300-
360 C-ya q
ədər artırılır; bəzən bifazalı xəttvari impulsdan istifadə edilir 
(120 C). X
əstənin dərhal monitora qoşulması və EKQ olunması mədəcik 
fibrillyasiyasını  defibrillyasiyaya qədər  aşkara  çıxarmağa  imkan  verir. 
Hazırda elektrik defibrillyasiyaya ehtiyacı və onun aparma parametrlərini 
mü
əyyən edən avtomatik xarici defibrillyatorlar mövcuddur.  Onu da 
qeyd ed
ək ki, bifazalı defibrillyasiya daha effektivdir və o, miokardı daha 
az z
ədələyir. Elektroimpuls  terapiyanı  onun  mütəxəssisi  aparmalıdır. 
Ür
ək-ağciyər  reanimasiyasını  uğurla  apardıqda,  həm də  antiaritmik 
terapiyanı  başlamaq  lazımdır;  mədəciklərin  fibrillyasiyası  və 
taxikardiyasının  təkrar  olunmaması,  yəni  profilaktikası  üçün  venaya 1 
mq/d
əq dozada, 6 saat ərzində  360  mq  amiodaron  damcılandırılır  və 
sonra is
ə  yenə  də  18 saat ərzində  0,5 mq/dəq dozada (cəmi 540 mq) 
amiodaronun transfuziyası davam edilir (amiodaronu 1-4 mq/dəq dozada 
lidokainl
ə  əvəz etmək olar). Uğurla  aparılmış  reanimasiyadan sonra 
x
əstələrə  terapevtik  hipotermiya  (bud  venasına  salınmış  soyuducu 
kateter, soyuducu örtük, jilet v
ə ya applikatorlar vasitəsilə) verilir.  
 
Bel
əliklə, mədəciklərin fibrillyasiyasında təcili olaraq ürək-ağciyər 
reanimasiyasına başlamaq və tezliklə defibrillyasiya aparmaq, mərkəzi və 
ya  iri  periferik  venanı  kateterizasiya  etmək, hər 3-5 dəqiqədən bir 
venadaxilin
ə 1 mq adrenalin yeritmək, lazım gələrsə bifazalı (200 C) və 
ya monofazalı (360 C) elektrik boşaltma ilə defibrillyasiyanı təkrarlamaq 
lazımdır; effekt olmadıqda 2 dəqiqə ərzində ürək-ağciyər reanimasiyasını 
t
əkrarlamaq, 300 mq amiodaronu venaya yeritmək və  defibrillyasiyanı 
t
əkrar icra etmək  lazımdır;  effekt  olmadıqda  2  dəqiqə  ərzində  ürək-
 
295 

---