Şahbaz muradov, ÇİNGİz baxiş
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2. 1920-ci ilə qədərki dövrdə Azərbaycanda əhalinin mexaniki hərəkəti (min nəfərlə) 6
- “Erməni – müsürman davası”
- 1914-1922-ci illər.
~ 14 ~ payına düşürdü 5 . Burada əhalinin miqrasiya hesabına belə yüksək templərlə artımı o dövrdə çar Rusiyasının yeritdiyi köçürmə siyasəti və Azərbaycanın neft mədənlərinin intensiv sürətdə istismar edilməsi ilə bağlı idi. Neft sənayesində və onunla bağlı sahələrdə çoxlu iş qüvvəsinə olan tələbat başlıca olaraq Rusiyanın mərkəzi quberni- yalarında, eləcə də Şimali Qafqaz, Dağıstan və Cənubi Qafqazın başqa rayonlarında yaşayan kəndlilərin buraya miqrasiyası hesabına ödənilirdi. Təkcə 1908-1910-cu illər ərzində Rusiyadan Azərbaycana 3 min kəndli ailəsi köçürülmüşdür. Bunun nəticəsində Azərbaycanın müsbət miqrasiya saldosu (qalığı) 1,6 dəfədən çox artaraq 1886- 1897-ci illərdəki 133,4 min nəfərdən 1897-1913-cü illərdə 219,8 min nəfərə çatmışdır (bax: cədvəl 2). Qeyd edək ki, Bakıya miqrasiya edənlərin böyük əksəriyyətini kişilər təşkil edirdi. Belə ki, ailəsi ilə birlikdə iş axtarmaq çətin olduğundan miqrantların çoxu öz ailələrini evdə qoyub gəlirdilər. Tarixi mənbələrə əsasən Bakının neft sənayesi müəssisələrində işləyən rus mütəxəs- sisləri, fəhlə və qulluqçuları əksər hallarda öz ailələri ilə birlikdə, ermənilərin çoxu subay və təklikdə, müsəlman- ların isə hamısı öz ailələrini evdə qoyub gəlir və təklikdə yaşayırdılar. 1897-ci il əhali sayımı məlumatlarına görə Bakı neftçıxarma müəssisələrində çalışan fəhlələrin 82,5 %-i 5 M.M.Allahverdiyev. Azərbaycanda işçi qüvvəsinin təkrar istehsa- lının bəzi məsələləri, Bakı, “Elm”, 1966, səh. 46. ~ 15 ~ Cədvəl 2. 1920-ci ilə qədərki dövrdə Azərbaycanda əhalinin mexaniki hərəkəti (min nəfərlə) 6 illər artım (+) və ya azalma (-) cəmi hər il orta hesabla 1886-1897 +133,4 +12,2 1897-1913 +219,8 +13,8 1913-1920 -481,0 -68,7 1886-1920 -127,8 -3,7 subay və yaxud öz ailələrindən kənarda yaşayanlardan ibarət olmuşdur. Bunu belə bir fakt da sübut edir ki, 20-ci əsrin əvvəllərinə yaxın Bakının mədən rayonları əhalisinin 75%-ni kişilər, cəmi 25%-ni isə qadınlar təşkil edirdi. 7 Bu da öz növbəsində bütövlükdə əhalinin doğum əmsalının aşağı düşməsinə, ölüm əmsalının yüksəlməsinə və uyğun olaraq təbii artım templərinin xeyli aşağı düşməsinə təsir göstərmişdir. Bütün bunlarla yanaşı 1897-1914-cü illəri əhatə edən bu dövr, 1905-1907-ci illər istisna olmaqla bütövlükdə çar 6 Материалы по экономической истории Азербайджана (к V международному конгрессу экономической истории), Баку, «Элм», 1970, səh.19; M.M.Allahverdiyev. Azərbaycanda işçi qüvvə- sinin təkrar istehsalının bəzi məsələləri, Bakı, “Elm”, 1966, səh. 76. 7 М.В.Стригунов, Из истории формирования Бакинского пролетариата, Баку, 1960, c.137. ~ 16 ~ Rusiyası dönəmində Azərbaycan üçün hər mənada, o cümlədən demoqrafik baxımdan ən uğurlu dövr sayıla bilər. Belə ki, bu dövrdə Bakı bütün dünyada neft sənaye- sinin mərkəzinə çevrilmiş və bunun sayəsində Azərbay- canda kapitalizm sürətlə inkişaf etmiş, Azərbaycanın milli mənafeylərinə xidmət edən milli burjuaziya və ziyalı sinfi formalaşmış, əhalinin rifah səviyyəsi xeyli yüksəlmişdi. Eyni zamanda Azərbaycan xalqının yaddaşına “Erməni – müsürman davası” kimi həkk olunmuş 1905-1907-ci illərdə erməni quldur dəstələrinin Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi qırğınlar da bu dövrdə baş vermişdi. Çar Rusiya- sının hakim dairələrinin fitvası və hərtərəfli dəstəyi ilə formalaşmış erməni hərbi bandaları İrəvanda, Zəngəzurda, Göyçədə, Naxçıvanda, Qarabağda, Gəncədə, Şirvanda, Bakıda və başqa ərazilərdə dinc azərbaycanlılara və digər müsəlman təriqətli xalqlara (türklər, kürdlər, tatlar, ləzgilər və s.) amansızcasına divan tutmuş, şəhər və kəndlər yandırılmış, uşaqlar, qadınlar, qocalar tarixdə görülməyən qəddarlıq və vəhşiliklə öldürülmüşlər. Şübhəsiz ki, bu hadisələr Azərbaycanın inkişafına tormozlayıcı təsir göstərmiş və onun demoqrafik inkişafına ciddi zərbə vurmuşdur. Bizcə bu hadisələr həmin dövrdə Azərbaycan xalqının sosial-iqtisadi və milli-mədəni səviyyəsinin sıçrayışlı inkişafından narahat olan Rus imperiyalizminin Azərbaycana qarşı yönəltdiyi anti-milli siyasətin nəticəsi kimi dəyərləndirilməlidir. ~ 17 ~ 1914-1922-ci illər. Növbəti dövr kimi təsbit etdiyimiz bu zaman kəsiyində Azərbaycan əhalisinin sayının dina- mikası köklü dəyişikliklərə, daha doğrusu kəskin azalmaya məruz qalmışdır. Bu dövr 1914-1918-ci illərdə baş verən Birinci Dünya Müharibəsinin və onun törətdiyi böyük siyasi çalxantıların yer aldığı, o cümlədən 1917-ci il bolşevik inqilabının baş verdiyi bir dövrü əhatə edir. Bu qlobal hadisələr Azərbaycanın siyasi tarıxində və iqtisadi həyatında, xüsusilə də demoqrafik inkişafında dərin izlər buraxmışdır. Əvvəla Rusiya imperiyalist bir dövlət kimi müharibənin aktiv iştirakçısı olduğundan Azərbaycanın bütün iqtisadi potensialı və böyük ölçüdə əhali resursları hərbi ehtiyacların ödənilməsinə yönəldilmişdi. Nəticədə əhalinin rifah səviyyəsi kəskin şəkildə aşağı düşmüşdü ki, bu da öz növbəsində doğum səviyyəsinin aşağı düşməsinə, ölümün isə xeyli yüksəlməsinə səbəb olmuşdu. Bütün bunlara baxmayaraq, 1918-ci ilə qədər Azərbaycan əhalisinin sayında azalma müşahidə olunmamışdır. Hətta 1 saylı cədvəldən göründüyü kimi 1913-1917-ci illər ərzində əhalinin sayı azacıq da olsa artmışdır (14,5 min nəfər və ya 0,6%). Ancaq sonrakı 4 il ərzində (1918-1922-ci illər) Azərbaycan əhalisinin sayı ilk dəfə olaraq kəskin şəkildə azalmışdır. Belə ki, 1917-ci ilin sonu ilə müqayisədə 1922- ci ildə əhalinin sayı 490,7 min nəfər və ya 20,8% az olmuşdur. Başqa sözlə Azərbaycan bu kiçik 4 illik dövr ərzində əhalinin beşdə biri qədər itkiyə məruz qalmışdır. Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|