Şahbaz muradov, ÇİNGİz baxiş
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «etnik təmizləmə»
- 1922-1941-ci illər.
~ 18 ~ Bunun başlıca səbəbi 1918-ci ildə qismən də 1919-cu ildə erməni millətçilərinin Azərbaycanda və Cənubi Qafqazın digər bölgələrində yerli müsəlman əhalisinə qarşı apardığı soyqırım siyasəti olmuşdur. Belə ki 1917-ci il bolşevik inqilabından sonra Rusiya vətəndaş müharibəsinə sürüklən- di. Digər tərəfdən Rusiyanın bir çox bölgələrində, o cümlədən Cənubi Qafqazda Milli azadlıq hərəkatları vüsət aldı. Bu arada ideoloji və hərbi baxımdan yüksək səviyyədə təşkilatlanmış olan erməni millətçiləri mövcud siyasi durumu özləri üçün fürsət bilərək Azərbaycan torpaqları hesabına «Böyük Ermənistan» ideyasını həyata keçirmək üçün hərəkətə keçdilər. Daha doğrusu Azərbaycan ərazisində «etnik təmizləmə» əməliyyatlarına başladılar. Bakı bölgəsində hakimiyyəti ələ keçirən bolşevik-daşnak qara-güruhu sayəsində erməni quldurları təkcə 1918-ci il mart ayının 3 günü ərzində Bakı şəhərində 30 min azərbaycanlını xüsusi qəddarlıqla öldürdülər. Bütövlükdə 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakıda, Şamaxıda, Qubada, Muğanda və Lənkəranda erməni-bolşevik silahlı dəstələri 50 min nəfərdən çox azərbaycanlını öldürmüş, on minlərlə insanı yerindən-yurdundan didərgin salmışlar. Belə ki, Bakı qırğınının ardınca Şamaxı qəzasının 58 kəndi dağılmış, 7 minədək adam, o cümlədən 1.653 qadın, 965 uşaq qılıncdan keçirilmiş və güllələnmişdir. Quba qəzasının 122 kəndi yerlə yeksan edilmişdir. Şərur-Dərələyəz qəza- sında, Naxçıvan bölgəsində, Qarabağın dağlıq hissəsində, ~ 19 ~ Zəngəzur qəzasında yüzlərlə azərbaycanlı kəndi yandırılmış, əhaliyə cinsinə və yaşına fərq qoyulmadan qəddarcasına divan tutulmuşdur. İrəvan quberniyasında azərbaycanlılara aid olan 211 kənd, Qars vilayətində (1919- cu ildə Türkiyə ərazisinin tərkibinə qtılmışdır) 92 kənd yandırılmış və talan edilmişdir. Erməni terrorçu dəstə- lərinin törətdikləri vəhşiliklər, daşnak hakimiyyəti döv- ründə yeridilən «türksüz Ermənistan» siyasəti nəticəsində İrəvan quberniyasının azərbaycanlı əhalisinin sayı 5,3 dəfə azalaraq 1916-cı ildəki 375 min nəfərdən 1922-ci ildə 70 min nəfərə düşmüşdür 8 . 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhu- riyyətinin müstəqilliyi elan edildi və Gəncə şəhərində hökümət qurulduqdan sonra erməni təcavüzünə qarşı tədbirlər görüldü. Nəhayət, Azərbaycan Milli Ordusu və yardıma gəlmiş Türkiyə Ordu hissələri ilə birlikdə keçirilən hərbi əməliyyat nəticəsində sentyabrın 15-də Bakı şəhəri düşməndən azad edildi və bu bölgədə, eləcə də bir çox ərazilərdə erməni terrorizminə son qoyuldu. Ancaq Naxçıvanda, Göyçədə, Zəngəzurda və Qarabağda daşnak Ermənistanı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti arasında hərbi toqquşmalar Azərbaycanın Bolşevik Ordusu tərə- 8 Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin bəyanatı. “Azərbaycan” qəzeti, 31 mart 2001-ci il, №71(2784); Ş.M.Muradov. İnsan potensialı: əsas meyllər, reallıqlar, problemlər. Bakı, “Elm”, 2004, s.72-73. ~ 20 ~ findən işğalına qədər davam etmişdir. Beləliklə, 1918- 1920-ci illərdə Azərbaycanda və indiki Ermənistan ərazi- sində 100 minlərlə əhali erməni təcavüzünün qurbanı oldu. Bundan başqa daim ermənilərin hücumuna məruz qalan on minlərlə azərbaycanlı vətənini tərk etmək məcburiyyətində qalaraq Türkiyəyə və qismən də İrana köçdülər. Eyni zamanda Azərbaycandaki bu siyasi durumdan narahatlıq keçirən rus və digər əcnəbi əhali arasında Azərbaycanı tərk edib Rusiyaya və Avropaya miqrasiya edənlər də az deyil- di. 1920-ci il aprelin 28-də Azərbaycanda Sovet hakimiy- yəti elan edildikdən sonraki ilk illərdə də Azərbaycan iri miqyaslı əhali itkilərinə məruz qalmışdır. Belə ki, Gəncədə, Qarabağda, Şəkidə və digər bölgələrdə işğalçı ordunun talanlarına və zorakılıqlarına dözməyən və Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətini bərpa etmək arzusunda olan əhali arasında Sovet hakimiyyətinə qarşı kütləvi üsyanlar baş vermiş və üsyanlara qarşı yönəldilmiş Qızıl Ordu hissələri üsyançılara və dinc əhaliyə qarşı amansızcasına divan tutmuşlar. Nəticədə on minlərlə əhali qırılmış, bir o qədəri də təqiblərdən yaxa qurtarmaq üçün Türkiyəyə və qismən də Avropa ölkələrinə miqrasiya etmişlər. Bütünlükdə 1920-1922-ci illər ərzində əhalinin sayı 89,2 min nəfər və ya 4,5% azalmışdır (bax: cədvəl 1). Ancaq onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu bir il ərzində (1920-ci ilin sonu – 1922-ci ilin əvvəli) şəhər əhalisi 80,2 ~ 21 ~ min nəfər və ya 19,8% artmışdır ki, bu da həmin dövrdə Qızıl Ordu əsgərlərinin, zabitlərinin və ailələrinin, eləcə də Sovet quruculuğu ilə bağlı olaraq Rusiyadan gələn miq- rantların əsasən Bakı şəhərində məskən salması hesabına baş vermişdir. Kənd yerlərində isə əhali kəskin şəkildə azalaraq 1920-ci ilin sonundaki 1.546,4 min nəfərdən, 1922-ci ilin əvvəlində 1.377 min nəfərə düşmüşdür, yəni 169,6 min nəfər və ya 11% azalmışdır. 1922-1941-ci illər. Bu dövr SSRİ-nin təşkili və Azərbaycanın rəsmən müttəfiq respublikalardan birinə çevrildiyi 1922-ci ildən İkinci Dünya Müharibəsində Almaniyanın SSRİ-yə qarşı müharibəyə başladığı 1941-ci ilə qədərki 19 illik bir dövrü əhatə edir. Bu dövr Azər- baycanda Sovet ideologiyasının özəyini təşkil edən xüsusi mülkiyyətin ləğvi prinsipləri əsasında radikal mahiyyətli siyasi, iqtisadi və sosial islahatların diktatura yolu ilə həyata keçirildiyi bir dövr kimi səciyyələnir. Ona görə də bu dövrdə Azərbaycanda köklü sosial-iqtisadi dəyişikliklər baş vermişdir. Əhali kütləvi şəkildə təhsilə və səhiyyə sisteminə cəlb edilmişdir. Neft sənayesi və onunla bağlı sahələr sıçrayışla inkişaf etdirilmişdir. Bütün bunlar əhalinin rifahına, o cümlədən demoqrafik inkişafa müsbət təsir göstərməli idi. Əslində isə bu islahatlar SSRİ-nin iqtisadi-hərbi baxımdan hegemon bir dövlətə çevrilməsinə yönələn islahatlar idi. Belə ki, bu dövrdə kollektivləşmə adı altında kəndlilərin mülkiyyətində olan kənd təsərrüfatı Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|