Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov

  

507 

bəyin oğlu Nasiruddin I Məngubars bəyə verilmişdir. Əhli-sünnənin Hənəfi qo-

lu

na mənsub olan bu atabəylik 1250-ci ilə qədər Əyyubilərə, sonralar isə Məm-

lük

lərə tabe olmuşdur. Belatanus atabəyləri və hakimiyyət müddətləri: 

1. Nasiruddin I Mengubar

s ibn Bədruddin Xumartəkin (1188-1227) 

2. Ruknuddin II Mengubars (1227-1262) 

3. 

İzzuddin Əhməd ibn Müzəffəruddin Osman (1262-1273) 

4. Ruknuddin III Mengubars (1273-1287).

798

 

 

Ərbil atabəyləri (1144-1233): 

Mosulun  şərqində  yerləşən  Ərbil,  hal-hazırda  Türkiyədə  bir  şəhərdir.  Bu 

şəhəri paytaxt seçən atabəylərə “Bəytəkinlilər” də deyilir. Türk əsilli olan Ərbil 

ata

bəyləri əhli-sünnənin Hənəfi qoluna mənsubdur. Bu xanədan Ərbil, Mosul, 

Kərkük, Haqqari, Sincar, Təkrit və Hərranı əhatə edirdi. 1168-1190-ci illərdə 

xa

nədanın əsas paytaxtı Hərran olduğu halda, Ərbildə də xanədanın digər mə-

liki Yusif hakimlik edirdi. Ərbil atabəyləri və hakimiyyət müddətləri: 

1.Əli Kiçik (1144-1168) 

2.Yusif (1168-1190) 

3.Kök Böri (1168-1233).

799

 

 

Mosul atabəyləri (1122-1262): 

Oğuzların Əvşar boyundan olan bu xanədan əhli-sünnənin Hənəfi qoluna 

mənsubdur. 1157-ci ilə  qədər Səlcuq sultanı Səncərə, onun ölümündən  sonra 

qısa müddət ərzində İraq Səlcuqlarına tabe olmuşlar. Sonralar öz müstəqilliklə-

rini əldə etsələr də Abbasi xəlifələri ilə birlikdə öz adlarına da xütbə oxumuş-

lar. Xanədan ikisi krallıq, ikisidə xanlıq olmaqla dörd şöbədən ibarətdir: 

1. 

Mosul  krallığı  (1122-1262)  –  1185-ci  ildə  Əyyubilərə  tabe  edilmişdir. 

1128-

ci  ildən  1146-cı  ilə  qədər  Hələb  daxil  olmaqla,  Urfa,  Hərran, Xabur, 

Nasibin, Süruc, Xama, Xums, Bəəlbəkk, Rəqqa bu xanədanın idarəsi altında idi. 

Mosul məlikləri: 

1. 

Qasimuddövlə Əbi-Səid İmadiddövlə Zəngiyyil-Arəc (1122-1146) 

2. 

Seyfuddövlə I Qaazi (1146-1149) 

3. 

Qutbuddövlə Məvdud (1149-1170) 

4. 

Seyfuddövlə II Qaazi (1170-1176) 

5. 

İzzuddövlə I Məsud (1176-1193) 

6. 

əl-Məlikil-Adil Əbil-Haris Nuriddövlə I Arslan-Şah (1193-1211) 

7. 

əl-Məlikil-Qahir İzziddövlə II Məsud (1211-1218) 

8. 

Nuriddövlə II Arslan-Şah (1218-1219) 

9. 

əl-Məlikil-Qahir Nasiruddövlə Sultan Mahmud (1219-1234) 

10 

.Bədruddövlə Lulu (1234-1259) 

798

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-498. 

799

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-498.  

  

                                                           

---

 

508 

11. 

əl-Məlikus-Salih Ruknuddövlə İsmail (1259-1261) 

12. 

əl-Məlikul-Mücahid İshaq (1261-1262) 

13.əl-Məlikul-Muiz Əlaiddövlə Əli (1262).

800

 

  

2. 

Şam  (sonralar  Hələb  adlanmışdır)  krallığı  1146-1183:  Mosul  şöbə-

sind

ən ayrılan bu məliklik 1175-ci ildə Əyyubilərə tabe olmuşdur.  

Şam məlikləri: 

1. 

əl-Məlikil-Adil Əbil-Xaas Nuriddin Mahmud (1146-1174) 

2. 

əl-Məlikis-Salih Qutbiddövlə İsmail (1174-1181)  

3. 

Əbul-Fəth İmadiddövlə II Zəngi (1181-1183).

801

 

 

3. 

Sincar  xanlığı  1170-1220:  Əlli  il  hakimiyyətdə  bu  xanlığı  aşağıdakı 

əmirlər idarə etmişdir: 

1. 

Əbul-Fəth İmaduddövlə II Zəngi (1170-1197) 

2. 

Qutbuddövlə Məhəmməd (1197-1219) 

3. 

İmaduddövlə Şah-Nişan (1219) 

4. 

Cəlaluddövlə Mahmud Ömər (1219-1220).

802

 

  

4. 

Cəzirətubni Umər (Cəzirə-i İbn-i Ömər) xanlığı 1180-1250): 1208-ci 

ildə Əyyubilərə tabe olan bu xanlığı aşağıdakı əmirlər idarə etmişdir: 

1. 

Muizzuddövlə Sancar-Şah (1180-1208) 

2. 

Muizzuddövlə Mahmud (1208-1241) 

3. 

Məsud (1241-1250).

803

 

 

Fars atabəyləri (və ya Salqurlular) 1137-1286 

Oğuzların  Salur  boyundan  olan  bu  xanədan  əhli-sünnənin  Hənəfi  qoluna 

mənsubdur. Paytaxtı Şiraz şəhəri olan Fars atabəyləri 1157-ci ilə qədər Böyük 

Səlcuqlu sultanlarına tabe olmuşlar. 1157-ci ildən 1194-cü ilə qədər İraq Səlcuq-

larına,  1194-1218-ci  illər  arasında  müstəqil  olaraq,  1218-1231-ci  illər  arasında 

Xarəzm-Şahlara, 1231-1286-cı illər arasında isə Elxanilərə tabe olaraq hakimlik 

etmişlər. Əsasən Fars əyalətində hakimlik edən atabəylik zaman-zaman Kirman, 

Umman, Hörmüz və 1236-cı ildən etibarən Bəhreyni də özlərinə tabe etmişlər. 

Fars məlikləri və hakimiyyət müddətləri: 

1. Boz-Aba ibn Salqur (1137-1147) 

2. 

Muzəffəruddövlə Sunqur (1147-1161) 

3. 

Muiz Zəngi (1161-1178) 

4. 

Muiz Teklə (1178-1198) 

800

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-499. 

801

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-499. 

802

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-500. 

803

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-500. 

                                                           

---