Şamaxi soyqirimi 1918 shamakhi genocide
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
26
işlərinə həmişəlik xitam verilirdi. Fövqəladə İstintaq Komissiyası çox böyük çətinliklər bahasına cinayətkarların cüzi hissəsi, 194 nəfərinə cinayət işi qaldırsa da, amnistiya qanununun qəbulundan sonra onların hamısı sərbəst buraxılmışdı. Pul kompensasiyası ilə zaminə buraxılmışların hətta pulları da geri qaytarılmışdı. Lakin Şamaxıda qanlı cinayətlərə başçılıq etmiş Stepan Lalayev cəzadan qurtara bilməmiş, öz əcəli ilə olsa da həbsxana divarları arasında ölmüşdü. (46) Şamaxı soyqırımı ilə bağlı faktlar beynəlxalq aləmdə terrorizmə qarşı mübarizə aparıldığı hazırki vaxtda mühüm aktuallıq kəsb edir. Buna görə də bu faktlar obyektiv şəkildə yenidən araşdırılmalı və Şamaxı soyqırımı ilə bağlı həqiqətlər beynəlxalq aləmə çatdırılmalıdır. 27
Hazırda 1918-ci il soyqırımının tədqiqi və beynəlxalq aləmə çatdırılması sahəsində mühüm işlər görülməkdədir. Bəzi erməni və rus müəlliflərinin öz yazılarında (47) azərbaycanlılara qarşı törədilmiş 1918-ci il soyqırım hadisələrini saxtalaşdırmağa, beynəlxalq ictimaiyyəti çaşdırmağa cəhdlər etməsi bu işin daim diqqət mərkəzində saxlanılmasını zəruri edir. Rus müəllifləri tarixi saxtalaşdırmaq üçün, Kiyev Rus dövlətinin knyazı ilə Şamaxı hökmdarının qızı arsında məhəbbətdən bəhs edən, uydurma “Üç pəhləvan və Şamaxı çariçası” kimi cizgi filmləri çəkməkdən belə çəkinmirlər. Təəssüfləndirici hal ondan ibarətdir ki, 1918-ci il hadisələrinə dövlət səviyyəsində siyasi qiymət verildikdən sonra belə özünü kommunist adlandıran bəzi üzdəniraq şəxslər 1918-1920-ci illərdə düşmənə xidmət göstərmiş sələflərinin səhvlərini təkrar etməklə düşmənin dəyirmanına su tökməkdə davam edirlər. Onlar “1917-ci il və Azərbaycan” adlı kitab yazmaqla, www.kommunist.az veb saytına müxtəlif saxta materiallar qoymaqla ictimai rəyi çaşdırmağa çalışırlar. Bu şəxslər 1918-ci il hadisələri ilə bağlı sovet dövründə yazılan saxta fikirləri yenidən gündəmə gətirməyə, minlərlə dinc azərbaycanlını qətlə yetirmiş cinayətkarları müdafiə etməyə uğursuz cəhdlər edirlər. Onlar bununla mənsub olduqları xalqa xəyanət ediklərinin fərqinə belə varmırlar. Beynəlxalq aləmdə bu cür cəhdlərin olması 1918-ci il hadisələri ilə bağlı araşdırma işlərinin daha da genişləndirilməsini zəruri edir. Son illərin tədqiqatları nəticəsində bu sahədə yeni faktların ortaya çıxması cinayətkarların ifşasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu cür yeni faktlara misal olaraq Quba şəhərində 2007-ci ildə şəhər stadionunda tikinti işləri aparılarkən təsadüfən 1918-ci ilə aid kütləvi məzarlığın aşkara çıxarılmasını göstərmək olar. Şamaxı ərazisində də bu cür kütləvi məzarlıqların olması etimalı böyükdür. Zəngin tarixə malik Şamaxı ərazisində əsasən sovet dövründə arxeoloji qazmtılar aparılmış, bu qazmtıların istiqaməti fərqli olduğundan və 1918-ci il soyqırımına aid faktların toplanması kommunust rejiminin siyasəti ilə ziddiyyət təşkil etdiyindən o dövrə aid mənbələrdə belə məzarlıqların olması haqqında məlumata rast gəlinmir. Buna görə də 1918-ci il erməni vəhşiliklərinə aid yeni tarixi faktlar əldə etmək üçün müasir dövrdə keçmiş Şamaxı qəzası ərazisində arxeoloji qazmtıların genişləndirilməsinə ciddi ehtiyac var. Bəzi mülahizələrə görə, 1918-ci ildə erməni yaraqlıları tərəfindən qətlə yetirilmiş Şamaxı sakinləri Kələxana və Süleyman dərələrində dəfn edilib, gələcəkdə bu ərazilərdə arxeoloji qazıntılar zamanı yeni kütləvi məzarlıqların tapılması istisna deyil. Müasir dövr tədqiqatları sübut edir ki, 1918-ci il qırğınlarında ermənilər müsəlman əhali ilə yanaşı, yəhudilərə, almanlara və digər milli azlıqlara qarşı da cinayətlər törətmişlər. Bu dövrdə ermənilər tərəfindən 3 minə qədər yəhudinin həyatına son qoyulub. Quba Rayon İcra Hakimiyyətinin Qırmızı qəsəbə inzibati ərazi vahidliyi üzrə nümayəndəsi yəhudi İsakov Pisax Davidoviç 1918-ci ildə
28
ermənilərin Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində qırğınlar və talanlar törədərkən qətlə yetirdikləri dağ yəhudilərindən 104 nəfərinin, o cümlədən Qırmızı qəsəbə sakinləri olan 18 nəfər yəhudinin siyahısını prokurorluğa təqdim edib. O zaman erməni Amazaspın rəhbərliyi ilə qətlə yetirilən yəhudilər Şimi, dərəsinə atılmışlar. (48) 1918-ci ildə Qafqaz bölgəsində olan alman qüvvələrinin baş komandanı baron Qres Kremsenştaynın “Mənim Qafqaz missiyam” adlı kitabındakı xatirələrindən məlum olur ki, 1918-ci ilin dekabrında ermənilər Borçalıdakı Yekaterinfeld kəndi ərazisində 400-dək dinc alman əhalini də heç bir səbəb olmadan öldürüb və kəndin qırağındakı quyuda basdırıblar. (49) Hazırda Respublikanın əksər yaşayış məntəqələrində, o cümlədən Şamaxıda 1918-ci il soyqırım abidələrinin qoyulması və bu sahədə təbliğat işlərinin aparılması müsbət qiymətləndirilməlidir. Türkiyənin nüfuzlu “A” telekanalı 1918-ci ilin mart günlərində bolşevik-erməni qoşun birləşmələrinin Azərbaycanda həyata keçirdiyi soyqırımına dair 3 bölümdən ibarət filmin çəkilişinə başlaması da görülən müsbət işlərdəndir. (50) Lakin bu sahədə işlərin daha da gücləndirilməsinə ehtiyac var. Tədqiqatlar sübut edir ki, 1918-ci ildə Azərbaycanın demək olar ki, əksər bölgələrində ermənilər qırğınlar törətmişlər. Bunların bir hissəsi araşdırılsa da bir çoxu hələ də öyrənilməmişdir. Buna görə də gələcəkdə Bakı, Şamaxı, Quba, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvanla yanaşı Kürdəmir, Göyçay, Hacıqabul, Salyan, Neftçala kimi nisbətən az tədqiq olunmuş və ümumiyyətlə tədqiq olunmamış ərazilərdə ermənilərin törətdiyi cinayətlərin araşdırılmasına ciddi ehtiyac var. Soyqırıma məruz qalan, lakin tədqiq olunmayan ərazilərə misal olaraq Neftçala rayonunun Tataraməhəllə, Uzunbabalı, Qaramanlı, Xıllı, Bankə və s. kəndlərini göstərmək olar. (51) Sual oluna bilər ki, 1918-ci ildə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində nə qədər əhali soyqırımın qurbanı olmuşdur? Soyqırıma məruz qalanların dəqiq sayı barədə məlumatlar varmı? Britaniya briqada generalı R. Qortonun 8 dekabr 1918-ci il Londona göndərdiyi sənəddə 20 min, R. Mustafazadənin kitabında 20 min, A. Balayevin kitabında 30 min, Fövqəladə İstintaq Komissiyasının sənədlərində 30 min, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin nəşr etdiyi kitabda isə 50 mindən çox müsəlmanın 1918-ci ildə soyqırıma məruz qaldığı göstərilir. (52) Lakin faktlar sübut edir ki, gələcəkdə tədqiqatlar davam etdirilməklə daha çox insanın soyqırıma məruz qaldığını üzə çıxarmaq olar. Ermənilərin bütün dövrlərdə, o cümlədən 1918-ci ildə azərbaycanlılara qarşı törətdikləri cinayətlər yəhudilərə qarşı 1933-1945-ci illərdə törədilmiş Xolokost cinayəti ilə eyniyyət təşkil edir. Ukraynadakı Xolokost Tarixini Araşdırma Mərkəzinin direktoru Anatoli Podolski azərbaycanlıların məruz qaldığı 1918-ci il soyqırımı haqqında demişdir: “Bu hadisələr ermənilərin əli ilə Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|