Seçilmiş əsərləri
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SEÇILMIŞ ƏSƏRLƏRI (10 cilddə) 1-ci cild
421
Onlar gedirdi və bütün görkəmləri ilə, yerişləri, gülüşləri, o yalançı uzun kirpikləriylə yenə aləmə meydan oxuyurdu və heç kimin ağlına gəlməzdi ki, o gözlərdə o cürə sərçə nigarançılığı ola bilər və o qızlar eləcə həyəcanlana bilər...
Habil Kaman kamançanı dizinin üstünə alıb çalmağa başlayır və bir azdan gözlərini yumur, çaldığı musiqinin hisslər aləminə gedir, o aləmin rəngləri, həyəcanları, görümləri ilə yaşayır. Hər dəfə səhnədə, yaxud televiziya ekranında Habilə baxdıqca, onun musiqisinə qulaq asdıqca, elə bil, o dəm onun qapalı gözlərinin qarşısından keçənləri mən də görürəm. Habilin kamançası səslənir, dünyaya insanlar gəlir, yaşayır, sevir, sevilir, xoşbəxt olur, dərd çəkir və bir gün gəldiyi kimi də, köçüb gedir... Və dünyaya yeni insanlar gəlir... Habilin kamançası insanın, ömrün müvəqqətiliyindən, insanlığın, yaşayışın isə əbədiliyindən deyir... Habilin kamanı Azərbaycandan deyir... Qoca və müdrik Dədə Qorqudu görürəm, cavan, təmiz, çılğın Kərəmi görürəm, gözəl, ismətli, qeyrətli Nigarı görürəm... Habilin kamançası səslənir, Koroğlu Qıratın belinə qalxır, Şah Ismayıl qanlı döyüşlərdən sonra, öz zərif, həzin insani hisslərini ağ vərəqə köçürür, Füzuli düşünür, Leyli çəməndə gül-çiçək dərir... Habilin kamançası səslənir, Araz çayı axır və çayın şırıltısı Habilin kamançasının dili ilə dünyanın dərdindən, ələmindən deyir, Dərviş Mahmud sazı sinəsinə sıxır və mən onun yüz il bundan əvvəl dediyi misraları eşidirəm:
Bu dünyanın çox olubdur cəfası, Cəfasına dəyməz zövqi-səfası. Guşumda səslənir getmək sədası, Ürəyim həsrətlə dolub, ağlaram...
Habilin kamançası səslənir, mən Qarabağı görürəm, Şirvanı, Naxçıvanı, Mili, Muğanı, Lənkəranı, Abşeronu, ömrümdə heç vaxt getmədiyim, görmədiyim Təbrizi görürəm, Ərdəbili görürəm, Sərabı görürəm, Ərk qalasının önündə dayanıb babaların ucalığına baxıram... Habilin kamançası səslənir, Habilin qapalı gözlərinin qarşısından keçənləri mən də görürəm, o musiqiyə qulaq asa-asa həmin kamançanı da yaddan çıxarıram. Habilin özünü də yaddan çıxarıram, mən oluram, o musiqi olur, mənim Xalqım və mənim Vətənim olur... Bu – kamançanın da, Habilin də böyüklüyüdür. 422
15 dekabr 1985. Bakı.
AĞABƏYIM AĞA Axır vaxtlar tez-tez Ağabəyim ağanın iki yüz il bundan əvvəl söylədiyi o iki misra yadıma düşür:
Əfsus ki, yarım gecə gəldi, gecə getdi, Heç bilmədim ömrüm necə gəldi, necə getdi...
Niyə tez-tez yadıma düşür bu iki misra? Yəni yalnız ona görə ki, haçansa bir vaxt ayılırıq və görürük ki, heç bilməmişik ömür necə gəlib, necə gedib? Buradakı həsrətə görə? Ağabəyim ağa Qarabağ xanı Ibrahimxəlil xanın qızı idi, Şuşada anadan olmuşdu, Irana, Fətəli şaha ərə verilmişdi, amma həmişə də qəribçilik içində olmuşdu. Düzdü, qəribçilik səni yalnız qürbətdə basmır, bəzən öz evinin içində də qərib olursan, amma Ağabəyim ağanın ürəyi Qarabağda, Şuşada qalmışdı və Ağabəyim ağa dərdli bir «ah» çəkmişdi:
Mən aşığam, qara bağ, Qara salxım, qara bağ, Tehran cənnətə dönsə, Yaddan çıxmır Qarabağ...
Əslində hər bir adamın içində öz Şuşası var, bəzən heç bundan özünün də xəbəri olmur, amma ürəyi o şüşənin içindədi, öz Şuşasındadı. O Şuşa kiminçünsə bir həyətdi, kiminçünsə bir tut ağacıdı, bir böyürtkən koludu, kiminçünsə bir məhəllədi, amma o həyət də, o tut ağacı, böyürtkən kolu da, əlbəttə, öz-özlüyündə Şuşa deyil, oradakı təbəssümdü, hissdi, oranın həmişəlik keçmişdə qalmağından doğan təəssüfdü, həsrətdi; hər birimizin bir-birinə bənzəməyən, amma elə bil ki, əbədi olan bir həzinlik içində eyni təəssüflə, eyni həsrət, eyni yanğı ilə illər keçdikcə rəngini itirən, cizgiləri əriyən öz Şuşası. Bu nə müdriklik dərsidi belə, mən verirəm? Bu nə nəsihətdi belə? Ağabəyim ağa iki misra da demişdi:
Ey naseh, nəsihətin mənə əbəsdir, əbəs, Ətəkləyər sözlərin atəşimi – söndürməz. 3 dekabr 1987. Mərdəkan.
423
ƏKRƏM ƏYLISLININ ANASI
Paris hara, o uzaq Ordubad, o gözəl Əylis kəndi hara? O gözəl Əylis kəndində o gözəl qarı indi nə eləyir görəsən? Kiçik, amma səssiz-küysüz, rahat və xudmani «Dupleks» otelinin beşinci mərtəbəsindəki səliqəli otağın pəncərəsindən Eyfel qülləsinin soyuq dəmirləri görünür, mən isə, sübh tezdən gözlərimi açıb birdən-birə o gözəl Əylis kəndini, o gözəl Əylis kəndində Əkrəm Əylislinin qoca anasını yadıma salıram. Niyə?
Bilmirəm... Təxminən on il bundan əvvəl idi, Naxçıvana getmişdik, oradan Ordubada qalxdıq, səhər-səhər də Əylisə baş çəkdik. Əkrəm Əylisligilin həyətində oturub səhər çörəyi yeyirdik və Əkrəm Əylislinin qoca anası qabağımıza balaca bir qabda ilıq yumurta qoydu və o ilıq yumurtanın dadı indiyə qədər mənim damağımdan çəkilməyib. Mən hərdənbir bu barədə fikirləşəndə gözlərimin qabağına Əylisin o gözəl bağları yox, buz kimi suyu axan o kəhrizi yox, o dağlar, o çöllər yox, o qoca ananın əlləri gəlir, elə bil ki, o ağaclar da, o dağlar-dərələr, o su, o gül-çiçək də taxta kimi o quru barmaqların bərəkəti, istisi müqabilində susur və xatirəyə gəlməyə ürək eləmir... O quru barmaqlarda gizlənmiş mehribançılıq, məhəbbət illər keçdikcə hərdən yada düşəndə elə bil ki, daha artıq bir hərarətlə adamın içini qızdırır: adam elə bil ki, o quru barmaqların bərəkətini, nəsə, işıqlı bir varlıq kimi, gözləri ilə görür... Indi də pəncərəmdən Eyfel qülləsinin o soyuq dəmirlərinə baxdıqça mənə elə gəlir ki, o quru barmaqlar nəsə tikəndə də, bişirəndə də, silib-süpürəndə də əslində həmişə bütün ətrafa gizli bir layla deyir.
Paris.
ÜÇ XATIRƏ I Axşam Sergey Baruzdin və Vladimir Drozdla birlikdə gəzə-gəzə gedib Brandenburq qapılarının qabağında dayandıq və xeyli müddət Qərbi Berlinə tərəf baxdıq. Indi gecədir, oteldə oturub bu cümlələri yazıram və Brandenburq qapıları ağzındakı o əsgərlərin baxışını təzədən öz üzərimdə hiss edirəm. Orda-burda dayanmış o əsgərlər, zabitlər, bayaq elə bir şübhə, hətta, ədavətlə bizə baxırdılar ki, elə bil, baxışları da tüfəng lüləsi idi, üstümüzə tuşlanmışdı. Bu – Almaniya Demokratik Respublikasının ordusu idi. Mən isə, Qərbi Berlinə tərəf baxırdım və təzə-təzə yanmağa başlayan o işıqlar nə qədər yaxın və eyni zamanda da nə qədər əlçatmaz idi... 424
O dəm mənə elə gəlirdi ki, yalnız Berlin yox, yalnız Almaniya və alman xalqı yox, Şiller də iki yerə bölünüb, Motsart da, Bax da, Bethoven də, Heyne də iki yerə bölünüb və mən bu bölünməni, parçalanmanı indi, az qala, cismani hiss etdim: insan bədəni ortadan iki yerə parçalanıb, qan axır... Drozd da Qərbi Berlinin işıqlarına baxırdı və öz-özünə dodaqaltı nəsə pıçıldayırdı. – Volodya, sən nə hiss edirsən? – soruşdum. Drozd:
– Dəhşətdi!.. – dedi. – Mənim xalqım da beləcə bir dəhşət içindədi... – dedim. Brandenburq qapıları haçansa açılacaqmı?
Şərqi Berlin.
II Günorta rəssam Ə. Behkalamın emalatxanasına gedəndə Berlin divarı boyunca xeyli addımladıq və mən tez-tez ayaq saxlayıb o divara çəkilmiş şəkillərə baxırdım. Divarın o tərəfi Şərqi Berlin idi. Kənardan da Brandenburq qapıları görünürdü. Yadıma gəlir, iki il bundan əvvəl orada (o tayda!) dayanıb bu tərəfə baxırdım... Eyni bir şəhəri – Berlini bütöv görmək üçün iki dəfə uzun səfərə çıxmaq lazımmış... Birinci dəfə Bakıdan Moskvaya, Moskvadan da Şərqi Berlinə uçmuşdum və oradan piyada gəzə-gəzə bura gələ bilmək əvəzinə, buranı görmək üçün ikinci bir marşrut lazım imiş: təzədən Bakıdan Moskvaya, Moskvadan Dyüsseldorfa, Dyüsseldorfdan da Qərbi Berlinə. Yadıma gəlir, orada əsgərlər şübhə ilə, daxili bir gərginliklə mənə baxırdı, ətrafda var-gəl edirdi, barmaqları da sinələrindən sallanmış avtomatın tətiyi üstündə... Burada isə heç kim yoxdu. Almaniya Demokratik Respublikasına qaçmaq istəyirsən? Qaç! Xoş gəldin!.. Uşaqlar, həvəskarlar, peşəkarlar, bacaranlar və bacarmayanlar sonu görünməyən o Berlin divarına rəngbərəng, cürbəcür şəkillər çəkiblər: gülməli heyvanlar, təlxəklər, güllər-çiçəklər... Amma bu dəm mənə elə gəlir ki, o heyvanlar, o təlxəklər, o gül-çiçək, hətta o rənglər də – qırmızı da, yaşıl da, göy də, çəhrayı da əslində bir matəm içindədi... Görəsən, elə bir vaxt gələcəkmi bu divar sökülsün? Yoxsa, bu Berlin divarında bir zindan əbədiliyi var?
425
III Bu gün səhər bərk külək əsirdi, qar yağırdı, bir sözlə, əməlli-başlı qasırğa idi, amma o küləyə, o qara, çovğuna baxmayaraq səhər-səhər maşınla Brandenburq qapılarına tərəf getdik, sonra maşından düşüb piyada Berlinin şərq hissəsinə keçdim, təzədən qərbə gəldim, yenə şərqə getdim... Bir azdan Berlindəki Dünya Mədəniyyət Evində mənim mətbuat konfransım başlayacaqdı, amma qəribə idi, mən bu yerdən ayrıla bilmirdim. Bax, burada vaxtıyla əli avtomatlı əsgərlər gəzişərdi və o əsgərlərin şübhəli baxışları indiki kimi yadımdadı. Hətta mənə elə gəlir ki, o əsgərləri indi də görsəm, sifətdən tanıyaram... Brandenburq qapıları bu qədər adi imiş... Adi şəhər qapıları... Amma mən nə üçün bu adilikdən qopa bilmirəm? O çovğunda şərqdən qərbə, qərbdən şərqə addımlayıram...
426
MÜNDƏRİCAT Hakim oxucudur…………………………………………………… 3 HEKAYƏLƏR Mənlə mən arasında……………………….………………………... 7 Sarı pencək……………………….……………………….………… 9 Qatar. Pikasso. Latur. 1968. ……………………………………....... 17 Beş qəpiklik motosikl ……………………………………………… 25 Epitafiya……………………….……………………………………. 35 Zireh……………………….……………………….……………….. 38 Qırmızı ayı balası……………………….…………………………... 45 On ildən sonra……………………….……………………………… 51 Iki Çal Papağın və bir Qara Kepkanın nağılı ………………………. 65 Gümüşü, narıncı, məxməri……………………….………………… 69 Baladadaşın ilk məhəbbəti…………………………………………. 80 Günlərin bir günündə……………………….………………………. 92 Qış nağılı ……………………….……………………….…………. 102 Bu dünyada qatarlar gedər ……………………….………………… 111 Talvar ……………………….……………………….…………….. 117
Şuşaya duman gəlib ……………………….……………………….. 127 Bülbülün nağılı ……………………….…………………………..... 149 Baladadaşın toy hamamı ……………………….………………….. 154
Ayaqqabı ……………………….………………………………….. 166
Hotel Bristol ……………………….………………………………. 183
Hönkürtü ……………………….………………………………….. 191
Bozluq içində iki nəfər ……………………….……………………. 197
Parisdə avtomobil qəzası ……………………….…………………. 203
Beş dəqiqə və əbədiyyət ……………………….…………………… 216 Gül dedi bülbülə... ……………………….………………………… 226 Ömrün son səhəri ……………………….………………………….. 252 Stalinin ölümü ……………………….……………………………... 266 Dünyanın bəxtəvəri ……………………….………………………... 279 Aydınlıq gecələr 292 Qırmızı qərənfil gülləri «Pera Palas» otelində qaldı………………... 296 Qızıl diş……………………….……………………….……………. 311 «Sarı gəlin»……………………….………………………………… 328 Araba ……………………….………………………………………. 339 «Qarabağ şikəstəsi»……………………….………………………… 357 UŞAQ HEKAYƏLƏRI SƏLIMIN HEKAYƏLƏRI
Mənə niyə gülürlər? ……………………….……………………….. 377 Gör necə top vuraram……………………….………………………. 378 Mən Lalə istəyirəm……………………….………………………… 378 Belə də iş olar? ……………………….…………………………….. 379 Mən hər şeyi bilirəm……………………….……………………….. 380
YALÇININ VƏ NIGARIN NAĞILLARI 427
Balaca qırmızı çiçək……………………….………………………... 382 Küləyin, çinarın və qaranquş balasının hekayəti…………………… 383 Nigar, Yalçın və onların Dədəsi……………………….…………… 384 Mən yaman qoçağam……………………….………………………. 386 Günayın, Yalçının, Nigarın və yekə canavarın nağılı………………. 387 Humayın yuxusu……………………….…………………………… 390 Günay, Humay, bir dənə günəbaxan və qırt toyuğun cücələri……… 393 Axı, nə oldu ki, birdən hamı güldü? ……………………………….. 395 Ayıca……………………….……………………….………………. 396 Gilas qız……………………….……………………………………. 398 Qəhrəman Aysu, qara pişik və cıqqılı siçanın nağılı……………….. 399 Kukla, yoxsa Aysu? ……………………….………………………. 401 Aysu yorulub……………………….………………………………. 402 Aysu və balaca balıqlar……………………….……………………. 402 SÖZLƏR, YANILTMACLAR, TAPMACALAR
Qar yağıb, yağmayıb? ……………………….……………………... 404 Qumru quşları……………………….……………………………… 404 «Süz» və «süz»……………………….…………………………….. 404 Bu «saz» hansı «saz»dı? ……………………….…………………… 404 Kim uçundu, nə uçdu, nə uçmadı? …………………………………. 404 Necə oldu ki, yağış yağdı və dana hirsləndi? ………………………. 405 Gülüşün bacısı Gülər gülə gülür……………………………………. 405 Abşeronda……………………….……………………….…………. 405 Nənəm yaman hirsləndi……………………….……………………. 405 Düzdə……………………….………………………………………. 406 Babamla ot çalmağa getmişdik……………………………………... 406
ADDA-BUDDA Dünyaya insanlar gələcək……………………….………………….. 408 Qumru quşları……………………….……………………………… 408 «Sçastye»……………………….…………………………………… 409 Xoşbəxtlik haqqında ……………………….………………………. 410 Sətirlərin ölümü……………………….……………………………. 411 Qara qarğalar……………………….……………………………….. 411 Yazıqlıq……………………….……………………….……………. 412 Qaratoyuqlar……………………….……………………………….. 413 Qırt toyuq……………………….……………………….………….. 415 Üçüncü sərçə ……………………….………………………………. 415 «Aləm olduqca...» ……………………….…………………………. 416 Alma əhvalatı……………………….………………………………. 417 Bədbəxt şir……………………….…………………………………. 418 Yandırır bu ölüm……………………….…………………………… 418 Iki qız və sərçə ……………………….…………………………….. 420 Habilin kamançası……………………….…………………………. 421 Ağabəyim Ağa……………………….……………………………... 422 Əkrəm Əylislinin anası……………………….…………………….. 423 Üç xatirə……………………….…………………………………… 423
428
ELÇIN (ƏFƏNDIYEV ELÇIN ILYAS oğlu)
1-ci cild NƏŞRIYYAT REDAKTORU Akif Dənzizadə, RƏSSAMI Ilqar Tofiqoğlu, BƏDII REDAKTORU Ilham Niftəliyev, TEXNIKI REDAKTORU
KORREKTORLAR Rəfiqə Qəmbərqızı, Fəridə Ələsgərli, Gülarə Qədirova, OPERATORLAR Aygün Əmirli, Elnurə Abuşeva, Ramilə Əliyeva, ÇAPA MƏSUL Sərraf Mürsəlov, Anar Abdullayev, Azər Yunusov. Çapa imzalanmış 01.09.2005, formatı 60x90 1/16, 39,5 ç.v. ofset kağızı ¹1, tayms qarnituru, sifariş 01/01, sayı 1000. Kitab * "ÇINAR-ÇAP" nəşriyyatında nəşrə hazırlanmış və ofset üsulu ilə çap olunmuşdur. ( Tel.: 4989555, 4937255, 4902757 Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|