Şəkİ və onun TƏbabəT tarİxİ
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
qorunmasında, inkişafında və təbliğində rol oynamışdır. Uzun illər boyu ümumi kitabxana kimi fəaliyyət göstərmiş minlərlə əlyazma və qədim çap kitablarını əhatə edən zəngin katabxanası olmuşdur. Ensiklopedik biliyə malik olan Əbdülqəni Nuxəvinin yaradıcılığı olduqca rəngarəng və çoxcəhətli idi. Əlyazma kitab mədəniyyətinin qorunub saxlanması, inkişafı və təbliğində əvəzsiz xidmətləri olan Əbdülqəni Nuxəvinin hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda iki mindən çox əlyazması saxlanılır. Əbdülqəni Əfəndi Nuxəvi deyərdi ki, Elmi insanlar üçün nur gördüm. Buludsuz göydə parlayan Günəş də hər gün batır. Elmin nuru isə daim yanır. Onun fikirləri, düşünürəm ki, bu gün də aktualdır. O bütün insanları kitab oxumağa, elm öyrənməyə çağırırdı və hesab edirdi ki, gənclər öz günlərini yalnız bununla keçirməlidir. O bütün həyatı boyu geniş xalq kütlələri ilə sıx təmasda olmuş, həmişə onlara böyük məhəbbət və rəğbətlə yanaşmış, onların maariflənməsi yolunda yorulmadan mübarizə aparmışdır. 1866-1879-cu illərdə Şəkinin Baş qazisi olarkən yazdığı “Qazıxana dəftəri” əsərində (kitabın sonundakı cədvələ bax) həmin illərdə Şəkidə evlənənlərin nikahı haqqında və dünyasını dəyişənlərin hansı xəstəlikdən vəfat etməsini qeyd etməsi bizə düşünməyə əsas verir ki, ondan da qabaqkı dövrlərdə Şəkidə xalqın sağlamlığının qeydinə qalanlar olub və onlar haqqında da məlumatlar yazılıb. Lakin həmin məlumatlar bu günümüzə qədər gəlib çatmamışdır (məhv edilmişdir) və bu artıq başqa mövzunun söhbətidir. Əbdülqəni Nuxəvinin “Qazıxana dəftəri”ni təhlil edərkən mən çox maraqlı bir məsələyə Sizin diqqətinizi cəlb etmək istəyirəm. Mən 1866-1879-ci illərdə orta ömrü hesabladım. 45-55 yaş. Təsəvvür edin, o dövrdən bu vaxtacan səhiyyə necə inkişaf edib. Antibiotiklər kəşf olunub, cərrahi əməliyyatlar aparılır, yeni diaqnostik aparatlar, müasir müalicə üsulları tətbiq olunur. Səhiyyə sistemində, demək olar ki, inqilab olub. Hətta o dövrdə ölümün səbəbi olan çiçək, difteriya və s. kimi yoluxucu xəstəliklərin kökü tamamilə kəsilib. Lakin orta ömür indi 60-70 yaş arasıdır. Səhiyyənin bu dərəcədə inkişafı orta ömrü cəmi 10-15 il artırmağa imkan verib. Sadəcə, indi, müasir dövrdə insanlar başqa səbəblərdən, başqa xəstəliklərdən dünyasını dəyişirlər. Orta ömür göstəriciləri isə, demək olar ki, dəyişmir. Söhbət açdığımız dövrün loğmanlarından danışarkən Nağıbəyovlar haqqında məlumat vermək də yerinə düşərdi. Əbdürrəhman ağa Nağıbəyov Şəkidə çox imkanlı şəxslərdən biri olub. Onun iki oğlu və bir qızı vardı. Oğlanlarından Məmmədtağı tacir, Hacıbala bəy isə həkim idi. Hacıbala bəy əvvəl rus-müsəlman məktəbində oxumuş, sonra isə tibb üzrə təhsil almışdı. O, Qafqazın müxtəlif şəhərlərində, bir müddət isə İranda həkim işləmiş, sonra isə həkimlik fəaliyyətini doğma şəhərində davam etdirmişdir. Şəkidə elə həkimlər də olmuşdur ki, onların həyatını öyrəndikcə bu torpağın necə mütəxəssislər, ziyalılar və vətənsevər insanlar yetişdirdiyinin bir daha şahidi olursan. Belələrindən biri Qədimbəyovlar nəslinin nümayəndəsi Qədimov Əliabbas Əli oğludur. O, 1901-ci ildə Rusiyanın Kazan Universitetinin Hüquq fakültəsinə daxil olub, 5-ci kursa qədər oxuduqdan sonra – 1905-ci il inqilabı baş verəndə siyasi mübarizə iştirakçısı kimi məsuliyyətə cəlb edilmə təhlükəsi yarandığından Təbrizə, oradan isə Hacı Zeynalabdin Tağıyevin himayədarlığı ilə Türkiyəyə getmiş, İstanbulda tibbi təhsil almışdır. Ali təhsilli həkim kimi bir müddət Türkiyədə işlədikdən sonra isə Azərbaycana qayıdıb Şəkidə özünün müalicəxanasını açmışdır. Həmin vaxtlar Hacı Cabbar və onun həyat yoldaşı Pəpə nənə də bütöv Nuxa mahalında məşhur ara həkimi kimi tanınırdılar. Onlar xəstəliklərin müalicəsində əsas etibarilə dərman bitkilərindən istifadə edirdilər. Yeri gəlmişkən, onların mənsub olduqları nəsil indi də Şəkidə “Həkimlər” ləqəbi ilə tanınır. XIX əsrin sonlarında fizika, kimya, biologiya və digər təbiət elmlərinin inkişafı müstəqil təbabət elminin yaranmasına səbəb oldu. Artıq həkimlik sənəti ilə xüsusi təhsil görmüş peşəkarlar məşğul olmağa başlamışdılar. Bu dövrdə həmyerlimiz, böyük ictimai xadim, mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundov Azərbaycanda ilk dəfə olaraq cadu, dua, çıldaq və s. kimi müalicə üsullarının əleyhinə çıxan ziyalılarımızdan idi. O, Həsən bəy Zərdabi ilə birlikdə “Əkinçi” qəzetində gigiyena, sanitariya məsələləri haqqında məqalələr dərc edir və xurafat yolu ilə müalicə edənləri kəskin tənqid edirdi. Bu dövrün səhiyyəsini Ələşrəf Kərimov/İsmayılov belə xarakterizə edir: “Səhiyyə işlərinə göz yetirmiş olsaq, başdan-başa bir çocuq oyuncağı; bütün qəzada Ter-Osipov adlı bir mahal həkimi və Şərifov nam şəhər həkimi nəzərə çarpırdı. Bir-iki dairədə feldşer məntəqələri, vəssalam. İştə bu səbəb üzündən baş qırxan dəlləklər, kisəçilər, cindarlar, küpəgirən qarılar xalqın həkimi, kakənc, həbi-zivax, sənaməki və xaş-xaş qabığı xalqın dərmanı olmuşdu. Ən maraqlısı o idi ki, adları məlum olan bir çok xəstəlikləri tədavi üçün müəyyən yerlər var idi. O yerləri ziyarət edənlər xəstəlikdən qurtaracağına iman edirdilər. Məsələn: revmatizma üçün Oxud kəndində Yel baba, dəlilər üçün Muxas və Şıx Osman ocaqları, öksürmə üçün şəhərin yuxarı hissəsində, Xoçik məhləsində Daş piri, daxili xəstəliklər üçün Babaratma, quduz it tutanlar üçün beşinci dairədə Həzrə ocağı, qadın xəstəlikləri üçün Dəyirman püştələrinin və Dabbaxxana silələrinin üstü və ilax. Bütün bu fəlakətləri eynilə təsvir etmək üçün ordu qədər kimsəsiz, pərəstarsız qalan ailələri gözdən keçirmək lazımdır. Şəhərin abadanlığı üçün heç bir iş görülməyirdi. Küçələr bərbad, yollar dərin su arxlarını əvəz edirdi. Şiddətli yağmur olduqda hər tərəfdən tərəddüd kəsilirdi. Yol gedən adamın hər addımda bir dəfə yıxıldığını görən quldurlar bu vəziyyəti özləri üçün əlverişli tapıb əllərinə düşən bir adamın qaçıb qurtaramayacağını yəqin ilə hər tərəfdə torlarını qurmuşdular. İstər xüsusi, istərsə dövləti binaların bir çoku köhnə və qamış damlardan, suyurma qapı və pəncərələrdən ibarət olub mədəni şəhərlərə bənzəyən nişanlardan birinə təsadüf olunamazdı”. Bəli, o dövrdə xalq arasında müxtəlif xəstəliklərin aradan qaldırılmasında müxtəlif pir və ocaqların xüsusi rol oynadığına inam da geniş yayılmışdır. XIX əsrin sonlarında həmyerlimiz Rəşid bəy Əfəndiyev tərəfindən bizim zonadan toplanaraq dərc edilmiş materialdan belə aydın olur ki, Şəkidə insanlar sətəlcəm səbəbindən sayıqlayan xəstənin öz ölmüş qohumlarından birinin ruhu tərəfindən yas məclisində aş və halva ehsanı verilməməsi səbəbindən ovsunlandığına inanarmışlar. Bu xəstələrin çarəsinin “ruh olcan” adlandırılan qoca kişi və qadınların, ya da ki falçıların əlində olduğu hesab edilərdi. Azərbaycanın bütün bölgələrində olduğu kimi, Şəki bölgəsində də türkəçarəliyin və ondan istifadə qaydalarının geniş yayıldığını bildirən və bu bölgənin yetirməsi, görkəmli yazıçı Rəşid bəy Əfəndiyev yazırdı ki, Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|