SeyfəDDĠn qəNĠyev
Yüklə 1,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
36 İmamzadə ziyarətgahında dəfn edilən şəxsin dördüncü imam Zeynalabdinin oğlanlarından biri olduğu qeyd edilir. Ziyarətgahın tarixi VIII əsrə aiddir. İmamzadəyə hörmət əlaməti olaraq, 1370-ci ildə orada məscid tikilmişdir. Məscidin Axundu Hacı Elşənin dediklərindən: Ziyarətgahda dəfn olunanın adı məlum deyildir. Vaxtilə məzarın üstündə yazılı kitabə olmuşdur. 1918-ci ildə erməni daşnaqları Şamaxıda olan bütün tarixi abidələrlə yanaşı, “İmamzadə” məscidini də yandırmış, orada olan yazılı kitabəni məhv etmişlər. Odur ki, xalq arasında ziyarətgah Qərib Ata və ya İmamzadə (İman oğlu) adlandırılmışdır. Məsciddə aparılan arxeoloji qazıntılar təsdiq edir ki, “İmamzadə” məscidi tikiləndən bəri beş dəfə bərpa edilmişdir. Deyilənlərdən o da bəlli olur ki, bu məzarda uyuyan Pirsaat ziyarətgahında dəfn olan şəxsin - Mir Sahab Ağanın qardaşıdır. Məscid ikimərtəbəli olmuşdur. Son bərpa zamanı aşkar edildi ki, məscidin 21 metr hündürlüyündə olan birinci mərtəbəsi torpağın altındadır. Məsciddə bu günə kimi qalan yeganə kitabədən orada Mövlanə Seyid Mühəmməd Saleh-əl-müddəris adlı böyük bir alimin dəfn olunduğu bəlli olur. Bu da bir daha təsdiqləyir ki, Şamaxıdakı başqa məscidlər kimi, “İmamzadə”də orta əsrlərdə mədrəsə fəaliyyət göstərmişdir. 1902-ci il zəlzələsi zamanı “İmamzadə” məscidi yerlə-yeksan olmuşdur. 1910-1917-ci illər ərzində böyük memar Ziyvor bəy Əhmədbəyov tərəfindən məscid qədim özül üzərində yenidən tam bərpa edilmişdir. 1918-ci ilin martında cəllad S.Lalayevin evinə yaxın olan “İmamzadə” məscidi ermənilər tərəfindən dağıdılmışdır. Şəhərin yaşlı sakinləri - Mürşid baba, Məşədi Nazpərinin (100 yaşlı) dediklərindən bəlli olur ki, qırğın zamanı yüzlərlə qadın, uşaq və yaşlı insan “İmamzadə”yə pənah aparırlar. Məscidin Axundu Cəfərqulu beş nəfər kişi ilə həmin insanları müdafiə edirlər. Ən nəhayət, onların güllələri qurtarır. Erməni cəlladları həmin kişiləri məsciddəkilərin gözü qarşısında qəddarlıqla öldürürlər. Sonra məscidin ağzını bağlayıb od vururlar. Şahidlərin dediyinə görə, qaçqınlar şəhərə qayıdandan sonra məsciddə yandırılmış insanların sümük və küllərini bir yerə yığıb oradaca dəfn edirlər. 1918-ci ildə Müsavat hökuməti qətlə yetirilən insanların üstündə xatirə lövhəsi qoyurlar. Həmin qəbir daşı indiyə kimi durur”. Haşiyə: Şamaxının böyük dini bilik sahibi, alim Axund Mehdi Ağa da öz vəsiyyətinə görə 1911-ci ildə həmin məsciddə dəfn edilmişdir. *** Elmi araşdırmalar bir daha təsdiqləyir ki, erməni daşnakları Şamaxıda təkcə varlıların mülklərini deyil, eyni zamanda, ziyalıların, elm-sənət fədailərinin evlərini bilərəkdən yandırmağı, qarət etməyi də qarşılarına məqsəd qoymuşlar. Bu fəlakət Şamaxının memarlıq incilərini, məscidi, sarayı və evləri, keçmiş tikililəri, məktəbləri məhv etdiyi kimi, yüzlərlə ziyalılar – şair müəllim, alim, din xadimlərinin dəyəri bilinməyən əlyazma kitabxanalarını yandırmışlar. S.M.Qənizadə, A.Səhhət, M.Ə.Sabir, Axund Şeyx Əli ağa, Mirmehdi Ağa, Mirzə 37 Həbib, Müfti Mustafa Əfəndi, Axund Cəfər, Əlicabbar Orucəliyev, Möhsün bəy Qədirli, Böyük bəy Mahmudbəyov, Mahmud Əfəndi (prof. E.Əfəndiyevin əmisi), Ələddin Əfəndizadə, Axund Hacı Rza, Hacı Musa oğlu, Əbdülqadir Qafar oğlu, Əlimməd Mustafayev, Əbdürrəhman Əfəndiyev, Tofiq Şirvanlı, Məhəmmədhəsən Tərrah, Ağaəli bəy Naseh, Kərbəlayi Yusif, Şahlar bəy Şıxəlibəyov, Rüstəm bəy Mamedov və başqalarının evi bilərəkdən yandırılmış, talan olunmuş, qədim kitablar, əvəzsiz əlyazmalar məhv edilmişdir. Kitabxanasını, əlyazmalarını mülkündən, varından çox istəyənlərdən biri də Rusiyanın Dövlət Dumasının deputatı Məmmədtağı Əbdülsəməd oğlu Əlizadə olmuşdur. Erməni daşnakları tərəfindən şəhərin xarabazara çevrildiyini, əhalinin qətlə yetirildiyini görən Məmmədtağı doğmalarının təkidinə baxmayaraq, şəhərdən çıxmır. “Bu qədər kitabı, əlyazmanı məhv olmağa qoymaram”, - deyib, mülkündə qalır. Açıqlama: Məhəmmədtağı 1958-ci ildə Şamaxıda tacir ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası Qafqaz Müsəlmanları İdarəsində şeyxülislamı Şeyx Əhməd Hüseynzadə Salyanlının qızı Fatma Bikə elə evlənmişdir. Məhəmmədtağı 15-16 yaşında Tiflisə getmiş, ana babası Şeyx Əhməd Salyanlının yanında qalmış və ruhani məktəbinə daxil olmuşdur. Məhəmmədtağı babasının köməyi ilə ərəb, fars dilləri ilə yanaşı rus və fransız dillərini də dərindən öyrənmişdir. O, 1874-cü ildə Bakıya gəlir, burada H.Zərdabi, H.Vəzirov ilə tanış olur. O, “Əkinçi” qəzetində əməkdaşlıq etmişdir. Bakı Realnı Məktəbinə daxil olmuşdur. Sonra o, Novo-Aleksandriyada “Kənd Təsərrüfatı mütəxəssis hazırlayan bir instituta daxil olmuşdur. Bundan sonra o, Moskvada Petrovski Akademiyasında oxumuşdur. 1883-cü ildə Akademiyanı bitirib Peterburqa gəlmişdir. Alman və ingilis dillərini də yaxşı bilən Məhəmmədtağı Peterburqda maliyyə nazirliyində Rixterin rəhbərlik etdiyi “Rüsum və töycü” şöbəsində işləməyə başlayır”, “İqtisadiyyata dair biliyini artırmaq, Avropa həyat şəraitini bilavasitə müşahidə etmək məqsədilə Almaniyaya, Fransaya gedir. Almaniyanın Sileziya vilayətində olarkən apardığı müşahidələr, topladığı faktlar əsasında “Sileziyanın iqtisadiyyatı haqqında” alman dilində kitab yazıb nəşr etdirir” (prof. X.Məmmədov). O, 1988-ci ildə Peterburqdan geri qayıtmış və həmişəlik Şamaxı şəhərində yaşamışdır. Şamaxıya gələndən sonra, Əlizadə Şərqi səyahət etmək fikrinə düşmüş, əvvəl İrana getmiş, orada gördüklərinə, müşahidə etdiklərinə əsasən kəskin pamflet səciyyəli bir əsər yazmışdır, o, qeyri-mətbu əsər haqqında 1906-cı ildə məlumat verən “Həyat” qəzeti göstərirdi ki, müəllif bu əsəri nəşr edərsə, zənnimizcə, ortaya bir ikinci “səyahətnameyi – İbrahimbəy” çıxmalıdır. (prof. X.Məmmədov). M.Əlizadə 1906-cı ildə Rusiyanın birinci Dövlət Dumasına Bakı quberniyasından deputat seçilmişdir. Yüklə 1,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|