SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Radioaktiv ailaya daxil olmayan tak yaşayan radioaktiv elementlar

Tabiatda tak yaşayan radioaktiv elementlar tabii radio- aktiv elementlardan farqli olaraq on ildan artıq olmayan yarım- parçalanma dövri ila saciyyalanir. Bu elementlara misal olaraq Re— 187 (renium), Jo —115 (indium), fib —87 (rubidium), Lu —175 (lutesium), A —40 va s. göstara bilarik. Tabii yaşayan bu elementlar, asasan /f parçalanmasına va K udul-

masına maruz qalırlar. Yalnız ' ⁴⁷Sm (samarium) n çevrilmasi ila farqlanir. Güman edilir ki, Yer yaranandan indiyadak qısa ömürlü tak yaşayan elementlar mövcud olmuşdur. Lakin, hazırda yerin yaşı ila ölçüla bilacak elementlarin varlığı tasdiq olunub. Bu elementlar tabiatda çox cüzi miqdardadır ( A —40 üçün T —— 12.7 10'i/ ). Masalan, tabiatda rast galinan K
qatışıqlarının yalnız 0.012 % -i A —40 izotopunun payına dtlşür. Tak yaşayan radioaktiv elementlarin aksariyyatinin izotopları stabil elementlardir: fib —85, K —39, A —41.

4. Radioaktiv elementlarin yer qabığında yaydması

Radioaktiv elementlarin Yer qabığında yayılması nüva geologiyasının öyrandiyi asas masalalardan biridir. Aşkar edi- lmişdir ki, radioaktiv elementlarin maksimal miqdarı yerin qranit qatında yerlaşir. Yerin nüvasina doğru radioaktiv elementlarin miqdarı azalır. Alimlar bu ehtimalı daş va damir meteoritlarda radioaktiv elementlarin na daracada iştirak etdiyini öyranarak söylamişlar. Gilli va turş maqmatik süxurların radioaktivliyi daha yüksakdir. SiO₂ -nin miqdarı

azaldıqca maqmatik süxurlann radioaktivliyi azalır. Bu, tektonomaqmatik dbvrtln davamiyyati ila izah edilir. Dbvrün avvalinda radioaktiv elementlarin miqdan az, sonunda çox olmuşdur. Çökma süxurlarda isa radioaktivlik elementlarin
miqdarı süxurdakı pelit hissaciyinin varlığı ile düz mütanasib- dir. Tadqiqatlar göstarir ki, süxuru taşkil edan danalarin ayrilik radiusu na qadar kiçilarsa, onun radioaktiv elcmentlori absorb- siya etma qabiliyyati bir o qadar yüksalar. Mahz buna göra da, lillarin va ya daniz gillarinin radioaktivliyi digar çökma süxur- lara nisbatan yüksakdir. Denudasion proscs naticasinda radio- aktiv süxur va minerallar dağılmış, onlar axan sular vasitasi ila daniz va okeanlara gatirilmiş va elverişli şaraitda çükmüşdür. Çökma müddati çox uzun davam etdiyindan radioaktiv ele- mentlarin qatılığı artmışdır. Okean üzarindaki atmosferda radioaktivlik nisbatan azdır. Dağların üzarinda radioaktivlik nisbatan çox olur.

5. 
   Çöküntü süxurların radioaktivliyi
   

Gillarin radioaktivliyi digar çökma süxurlara nisbatan yüksakdir. Bir qayda olaraq qabul olunur ki, süxur danalarinin ayrilik radiusu na qadar kiçikdirsa, onların radioaktiv element- larinin absorbsiya etma ehtimalı bir o qadar artıqdır. Radioak- tivlik bazan süxur danalarinin sathi sıx lığı ila düz miitanasib kimi qabul edilir.

Qumdaşıları va ahangdaşılarının gilliliyi artdıqca onlarin radioaktivliyi da artır. Süxurlarda radioaktivlik yaradan elementlar asasan U , Th , AcU ailasinin clementlari va N — 40 izotopudur.
Bazan, müxtalif süxurlarda bu va ya digar radioaktiv elementlarin faiz miqdarı eyni olur. Masalan; gillarda faallıq yaradan esas element K — 40 izotopudur.
hangdaşında U , Th va AcU -nın faiz miqdarı eyni olmasına baxmayaraq, faallıq asasan uran ın payına düşür. Süxur daxilindaki radioaktiv elementlar onların çevrilmasi zamanı şüalandırdığı hissaciklarin intensivliyinin qiymatina göra aşkar edilir.
Maqmatik süxurların radioaktivliyi çökma süxurların r^{adioaktivliyindan (gillar istisna olmaqla) yüksakdir.}

6.