SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Torium elementi

Torium ağır elementlar qrupuna aiddir. Sıra nömrasi 90, nisbi atom kütlasi 232.04 , sıx lığı 11.5 q / sm" -dir. İon radiusu r = 1.1 A , encrgetik amsalı (OK —— 6.8) , torium dörd valentli

urana oxşayır. Ancaq geokimyavi xüsusiyyatina göra urandan bir qadar sada olub, hamişa dörd valentlidir. Digar ionlarla alaqa yaratdıqda bir anion yaranır - (FhO) ⁴
Tabiatda toriuma oksidlar şeklinde rast galinir: torianit (F/tO₂ t/O ₂ ) , Th" tonu ila silikatlar, torit (FhSiO4 ), kompleks şakilli silikat [ThOğ piO va s., ela quruluşları var ki, onlarin forması halalik tayin edilmamişdir. Masalan, monasit CeLaTh(PO, SiO₄ ) . Toriumun tabii birlaşıııalari mahlulda çox pis hall olur.

7. 
   Kalium elementi
   

Kalium fiziki-kimyavi xüsusiyyatlarina göra digar ra- clioaktiv elementlardan kaskin farqlanir. Kalium tabiatda geniş yayılıb. O, qalavi metallar qrupuna aidd olub, sıra nömrasi 19, nisbi atom çakisi 39.1, sıxlığı 0.56 q / Sm' -dır. Kimyavi ba- xımdan kalium natriumdan aktivdir.

ön geniş yayılmış minerallarından: silvin (KCl) , kamalit (KCl, MgCl - 6H ₂O) , kaliumlu şora (KL'G ) , mik- roklin (WJSfOg )9 Ortoklaz (K ₂ OAf ₂ 0, 6SfO, ) , biotit, mus- kovit, nefelin, qlaukonit va s. göstarmak olar.

7. 
   Çökma süxurlarda uranın, radiumun va toriumun asas qatılıqları
   

Hipergenez sahalarda toriumun asas qatıhğı çökma mi- nerallar taşkil edir ki, onlar da yer batının aşınmış va qırıntılı

s^{üxurlarında camloşirlar. Uran ve radium üçün qatılıq hipergen} proseslard ^{o saholardo asasan gilli kalloidlar, bazi üzvi birlaş-} malar ve fosfat minerallarıdır.
⁴⁰ A - kalium izotopunun geokimyavi xüsusiyyati ³’ K izotopu ile sıx bağlı olduğundan ona baxılmayacaqdır. Kaliumun qatılığının maksimal qiymati kalium duzu olan bir- laşmalarla alaqadardır. Ancaq kaliumun digar radioaktiv elemcntlarla birga iştirak etmasi daha böyük maraq kasb edir. Hipergenez sahada kaliumun bu cür qatılığı hipergenez sahada asason gillili yin müxtalifliyindan asılıdır.
Sonuncu intensiv olaraq K ionunu, bir sıra ağır metal- ların, hamçinin uran va radiumun ionlarını özüna toplayır. Qeyd etmak lazımdır ki, gilli kalloidlar praktiki olaraq natrium ionunu özünda camloşdirir. Digar kalloidlardan radioaktiv clementlori özüna toplayan an yaxşı nümuna kimi manqan oksidini, silisiumu, gümüş maddalarini, sulfıdlari, damir oksidini, manqanı, aliminiumu ve s. göstara bilarik.
Çay suları daima böyük hacmda gili va sadalanan hidro- zolları özü ila gatirir. Daniz ve okeana tökülan sular elekt- rolitlarla zangin olur va çöküntüda toplanır. Lakin onların böyük bir hissasi çox gec çöküntüda camlaşir, daniz kanarın- dan çox uzaq masafada daniz lili yaradırlar ki, sonra da onlar gilli va şistli çöküntüloro çevrilirlar. Böyük hacmda orqa- nizmlarin çürümasi naticasinda daniz sularında hidrozollardan başqa iizvi kalloidlar yaranır. Omola galan kalloidlar, hamçinin qlakonitlar, fosforitlar su altı mühitda mineral hissaciklarin çürümasi prosesi naticasinda baş verir. Bu prosesda asas rolu üzvi birlaşmalar, hamçinin canlı orqanizmlar oynayır. Bütün bu növ kalloid hissaciklarinin koaqulyasiyası, suda hall olmuş ionların adsorbsiyası asasan da daniz suyunda uran, torium va kalium clementlarinin çökmasi ila alaqadardır. Bunu tasdiq edan çökma süxurlarda saha boyu radioaktivliyin müşahida edilmasidir va bu da çökma süxurların tarkibinda gil in rniqda-
rının artmasını göstarir.
Çoxsayll tadqiqatçılar uran filizinin amala galma prose- sinda üzvi maddalarin qalığının rolunu qeyd edir va misal ola- raq ekzogen yataqlar göstarilir ki, burada bitki manşali üzvi qalıqlar (torf, daş va boz kömür) va canlı manşali üzvi (yerüstü canlılann skeletinin, balıqların qırda toplanması) maddalar uran manşali fılizlarda asas üstünlük taşkil edir. Uran filiz- larinin toplanmasına üzvi maddalarin tasiri takca onun adsorb- siya xüsusiyyatindan asılı olmayıb, hamçinin bitki va canlı orqanizmlarin çürümasi naticasinda süxurun yaranmasına şarait yaratmasıdır ki, naticada uranın çatin hall olan dörd valentli izotopu altı valentli izotopa keçir.

7.