SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Hidrotermal proseslar. Maqmanın diferensiasiyası pnevmatolit proseslarla müşahida olunur. Bu zaman temperatur 400' C -dan da çox olur ki, tazyiqdan asılı olmayaraq su buxar şaklina çevrilir va kiçik temperaturda hidrotermal proses baş
verir. Har iki halda uçucu maddalarin möhkam arintidan ayrıl- ması azalır ki, naticada hidrotermal va pnevmatolit yataqların xüsusiyyatina aid olan xalkofil elementlarin ayrılması baş verir. Ivan va az tapılan metallar, o cümladan radioaktiv ele-
mentlar asasan hidrotermal yataqlarda müşahida olunur. Ancaq onların genezisi indiyadak tam öyranilmamişdir. Filiz tarkibli damarlann amala galmasi barada bir neça farziyya mövcuddur. Filiz yataqlarlnın amala galmasinda birinci farziyya meteorlu su ila alaqalandirilir. Bu su süxurlarda dövr edarak onlardan Îiliz tarkibli elementlari ayırır (yani filiz tarkibli elementlar qa- 1ır, ancaq digar komponentlar yuyularaq sahadan uzaqlaş- dırılır). İkinci farziyyaya göra filiz mineralları maqmatik sula- rın toplanması zamanı yaranır. Üçüncü farziyyada isa qeyd edi- lan har iki farziyyanin birlikda baş vermasini qabul edlir. A.A. Saukov göstarir ki, hidrotermal yataqların yaranması asasan maqmatik arintilarin qaz şakilli marhalasinda baş verir.
Yatağın toplanma darinliyindan, yani fiziki-kimyavi şa-
raitindan ^{asılı olaraq hidrotermal yataqlar maddi tarkibina göra} farqlanir ^{va üç qrupa ayrılır: hipotermal, mezotermal va epiter-} mal. Hidrotermal damarda asasan S , Fe , Cu , Zn , As , Sb , Se , Ag , Sn , Ph , Co , Ni , Mo , Cal , Te , W , Au , Hg , Bi ,
U , N , H kimi elementlar zangin olur.
Hidrotermal damarların kristallaşma ardıcıllığı geotek- tonik nazariyyaya asaslanır. Bu da, onların kristallik şabaka- sinin enerjisinin tayinina göra müayyanlaşdirilir. ÇOKsaylı tâd- qiqatçılar (V. Emmons, A.E. Fersman) bunu yatağın maqmatik ocağının soyuma sahasinin atrafinda yerlaşmasi ila alaqalan- di^{rirlar. Bela ki, bu sahadan uzaqlaşdıqca mineralların kristallik} torunda enerjinin azalması müşahida edilir. Bazan qanunauy- ğunluq pozulur ki, S.S. Smirnov bunu maqmatik ocağın pulsa- siya edan (döyünan) faaliyyati ila alaqalandirir (yani, püskürma prosesi dayandıqdan müayyan müddat sonra yenidan baş verir). Hidrotermal prosesda uran birlaşmalari hipotermal mar- halasindan başlayaraq epitermal marhalasinin sonuna qadar bü-
tün marhalalarda mövcud olur.
Peqmatik damara nisbatan hidrotermal damarlarda uran daha zangin olur va sanaye ahamiyyatli uranın çıxarılmasında bu saha asas manba hesab edilir. Burada uran asasan nasturan şaklinda rast galinir.
vvalki nazariyyalardan bildiyimiz kimi, torium va onun birlaşmalari praktiki olaraq suda hall olmadığına göra hidrotermal prosesda rast galinmir. Lakin, son dövrlarda müay- yanlaşdirilmişdir ki, hidrotermal yığımlarda torium monasit ve ya toritin müxtalif formasında rast galinir.