Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси T əbriz tarixi müəllifi şahzadə Nadir Mirzənin yazdığına gör ə, Dilsuzun divanı Azərbaycan xalqı içərisində misilsiz bir m əqam tutmuşdur. Onun divanı on bir dəfə çap olunduğuna baxmayaraq, yen ə də tapılmadığını dönə-dönə qeyd edir. Ta- rixd ə, bədii ədəbiyyat sahəsində ana dilində yazılan sənət əsərləri həmişə belə gözəl, xoşbəxt və ali tale sahibi olmuşlar. Dilsuzun Az ərbaycanın məşhur şəhəri Urmiya haqqında yazdığı parçanı nəql edirik: N ə əcəb yerdir bu Urmiya tari abad eyləsin Bura h ər kimsə qəmin gəlsə, gərək şad eyləsin Bu yerin v əsfini vacibdir hər ustad eyləsin, Cüml ə əhl soxən və mürşid və ərşad eyləsin. Əhl İran ilə, Turan, Bağdad eyləsin. Özü Firdovsi vurar t ənə cəhan içrə müdam Əhli porqeyrət və xoşxəlq hamu pişsəlam Arif v ə aşiq və xoşləhcə və şirin kəlam Ğərbayə verir can bişək və bişübhə təmam Kimdir bu sözl ərə afaqdə irad eyləsin. Cüml ə mollaları hər əməldə bihəmtadər, Hamısı alim və fazil, hamısı danadər. H ər biri qətrə əgər fikr eyləyən dəryadər Bundan artıq gər edən və səhvlərin bicadər G ərək uşaqlarını qəsrdə damad eyləsin. 1897 – 98 – ci ill ərdə (1315-16 hicri) nəşr olunmuş mər- hum Hacı Rza Sərrafinin divanı, nəzm nümunələri içrə olduqca diqq ətə şayandır. Sərraf Azərbaycan dilinin Sədisidir. Onun yaz dığı qəzəllər olduqca şirin və məlahətlidir. Hacı Rzanın ictimai – inqilabi əsərlərdə olduqca qiymətli, hətta öz dövrünə nisb ətən misilsizdir. İslam xalqlarının qəflət yuxusuna uymasını, əcnəbi imperyalistlərin nüfuzu, kütlələrin m əzlumluğu, haqsızlığı və tapdalanması daima onu 61 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси düşündürürdü. Biz onun ictimai əsərindən müstəzad şəklində yazılmış bu parçanı qeyd edirik: Ey mill əti islam oyan, vəxt səhərdir, gör bir nə xəbərdir. B əsdir bu qədər yatma, çürüyürsən nə xəbərdir, dur vəxt s əhərdir. Qafil düşübən dinivi dünyaya satıbsan, yüz ildir yatıbsan. B əsdir gözün aç, səndə kəsalət nə qədərdir, dur vəxt səhərdir. Min yerd ən aldılar səni biçarə əhba, tərpənmirsən əsla. Yatma, bel ə olmaz, bu ölümdən də betərdir, dur vəxt səhərdir. Taydır sənə həmsayələrin durma deyir, yat keçmiş ola heyhat. Bu dövrd ə hər kimsə, yatağanı hədərdir, dur vəxt səhərdir. Gün oldu günorta hamı yatmışlar oyandı, öz eybini qandı. S ən yat, qoy onlar dursun, onlar çünki bəşərdir, dur vəxt s əhərdir. Çox t ərləmisən heç xəbərin yoxdur bişirsən, tərpənmə üşürsən. Ç ək yorğanı başa, bədənin şapşapa tərdir, dur vəxt səhərdir. Bid ərdliyi boşlama, axtarma həmid, lazım deyil qeyrət. Qeyr ət dediyin başa bəla, cana xətərdir, dur vəxt səhərdir. H ər kimsə desə millət və din getdi inanma, heç bir sözü qanma. Qanmazlığıvın qədrini bil yaxşı səmərdir, dur vəxt səhərdir. D ərs kitabları. XIX əsrin ikinci yarısında və XX əsrin əvvəllərində Ana dilində - azərbaycanca çap olunmuş dərs kitabla rı olduqca çoxdur. Biz bunlardan nümunə olaraq ikisini zikr ed əcəyik. Əvvəlinci dəfə olaraq dərs kitabları sahəsində üsuli cədid il ə yazılan kitab, Mirzə Sadiq Molla Əsədulla oğlunun “X əmseyi ədəbiyə”sidir. “X əmseyi ədəbiyə” azərbaycan dil və ədəbiyyatını öyr ənən yeniyetmələr üçün yazılmış beş cildlik dərs kitabından ibar ətdir. Bizim əlimizdə hal-hazırda mövcud olan nüsxə X əmseyi ədəbiyənin ikinci cildidir. Bu 158 böyük səhifədən ibar ət, nəsx xəttilə, litoqrafiya vasitəsilə, Təbrizdə 1893 miladid ə (1311 hicri) nəşr olunmuş dərs kitabıdır. Müəllif, 62 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси kitabın müqəddiməsində zikr etdiyi kimi, bu kitab “yeniyetmə uşaqlar üçün Vətən istlahını fəsahət ilə danışmağı, dünya əmrində(işlərində-P.M.) gərəkli olanları mərifətli danışmağı və q ələm tapmağın asanlığını təmin edən bir əsərdir. X əmseyi ədəbiyənin ikinci cildi olan bu kitab təzə meto- doloji v ə pedoqoji üsul ilə müvəffəq olmasa da, məzmun və m əna cəhətdən olduqca dolğun və zəngindir. Müəllifin təbi şeir olduğuna görə kitabın bir çox yerlərində onun nəsihətamiz, b ədii şeir parçalarına rast gəlirik. Məsələn: Kamal aşiqləri keçmiş cahanda vəsl dilbərdən, Ona eşq kamalı yaxşıdır min ləl və gövhərdən, Vüsali yar fanidir, kamal v ə mərifət baqi, Beqa talibl əri çox çəkdilər əl sim və zərdən. Əgərki sim və zərsiz yetməyir kama bir aşiq, F əna məşuqdan ötəri keçiblər can sərdən. Beqa mülkin dil ərsən, məskən ərfanda tut mənzil, Qalır baqi adın aləmdə həm divan və dəftərdə. Bütün Şərqdə məruf(tanınmış-P.M.) olan Hacı Mirzə Hə- s ən Rüşdiyyənin azərbaycan dilində yazdığı əlifba kitabı ol- duqca qiym ətlidir. Qırx il bundan əvvəl nəşr olunmuş bu kitab öz növünd ə misilsizdir. Rüşdiyyənin və əsəri köhnə və mürtəce t ədris ocaqlarında böyük tufan yaradır. Daha doğrusu, ictimai t ərbiyəvi sahədə görkəmli bir inqilab vücuda gətirir. Bu kitab vasit əsilə azərbaycan balaları altmış saatlıq dərs məşğələsi ilə öz Ana dill ərində gözəlcəsinə yazıb oxumağı öyrənirdilər. Bu kitab mümkün q ədər təzə və mütərəqqi metodlar ilə t ərtib olunub, xürafat və mövhumatdan xalidir. Biz burada uşaqların ictimai həyat və yaşayışı üçün düsturlar hökmündə olan bir çox hikm ətli atalar sözünə rast gəlirik, məsələn: 63 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|