Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Büküb möhn ət yükündən qəddimi, çıxmış tənmdən can, T əvafin kubin etmək qəsdinə tey məkan etmiş. S əninlə dəvi Həsən etməkçün mülk Həsən üzrə, F ələk təzir edib, Leylini binam və nişan etmiş. M əgər tərkib eysi gərd xak dər guhindəndir, Ki durmuş xakdan qədərilə əzm asiman etmiş. Ke z ən peykanlarındır təndə ya can bağnə eşqin, B əla sər çeşməsindən hər tərəf sular rəvan etmiş . Füzulid ən məzacın münhərf gördüm bu gün yarın, M əgər fürsət salıb bir şəms hal del bəyan etmiş. H əqiqətən Azərbaycan dilinin şah əsəri olan bu əsərdə biz ana dilimizin n ə qədər şirin, məlahətli və bədii olduğunu əyani sur ətdə dərk edirik. Böyük rus şairi Lermontov çox haqlı olaraq demişdir ki, Azərbaycan dilinin Şərqdə, fıransız dilinin Qərbi Avropada oynadığı rol qədər əhəmiyyət, əzəmət və ümumiliyi vardır. Biz burada t əqdir bir suala cavab vermək istəyirik. Müm- kündür desinl ər ki, bu oxunan şeirlərin tərkibində çoxlu fars və ərəb kəlmələri vardır. Bəs bu nə məsələdir? Biz deməliyik ki, fransız ictimai alimi doktor Qustavlubin dediyi kimi, xalis dil yalnız vəhşilərdə tapıla bilər, yəni mədəni xalqların dili həmişə dig ər qonşu xalqların dilindən müəyyən lüğət və istilahlar əxz edib bir sıra məna və məfhumlar da onlara verə bilər. Misal üçün dünyanın mədəni və mütərəqqi millətlərindən ingilis dilind ən adi bir cümlə zikr edək: This is impossible (bu qeyri mümkündür). Bu cüml ədə, this almanların dies kəlməsindən, is isə ist felindən, impossible d ə eynən fransız dilindən götürülüb yalnız tələffüzdə müxtəsər t əğəyyür tapmışdır. Budur ki, Azərbaycan dili də öz tarixi inki- şafında eyni mərhələləri seyr edib bu günki mürəkkəb və bədii hala düşmüşdür. 58 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси 1852- ci ild ə Təbrizdə çap olunmuş zikr etdiyimiz divan Füzulinin z əmiməsində Azərbaycanın məşhur mütəfəkkiri şairi Əmir Əbülqasım Məcnun şah Nəbatidən bir sıra seçilmiş şeir- l ərə rast gəlirik. Məcmuə altı yüz misra qədər olub qəsidə, q əzəl, mərbe və xəmsələrdən tərkib olunmuş bu hissə, öz növb əsində böyük tarixi əhəmiyyətə caizdir. Əbülqasım N əbatinin elmi-ədəbi məqamı ədəbiyyat tariximizdə kifayət q ədər təhlil və təşrih olunmuşdur. Burada yalnız qeyd etm əliyik ki, Nəbatinin dili və ifadəsi olduqca sadə, məlahətli v ə şirin Azərbaycan dilindədir. Onun mənalı qəzəlləri, bədii ədəbiyyatın və sənətkarlığın şah əsərləridir. Bu əsərin nə qədər əzəmətli və yüksək olduğunu bilmək üçün həmin çapdan bir q əzəl zikr edirik: Get dolangin ən püxtə olmağa, R əğ qaf ilə dura qalxmağa Kuy eşqə gül ol, rəng tək Ta ki, salki x əzərə kimi Yox, yalan dedim vazehin deyim Haqqa Arifi bir dodaqlar, Zülfi ənbərin, qönçə tək dəhan, Mah bi q ərin nəstərən kimi Xamsan, h ənuz çox səfər gərək H əmzəban olub bal və pər gərək Getm ə bi dəlil, düşmə çöllərə. R əhnəmun ola rəhbər gərək. H ərzə söylədim doğru söyləyim. Vasel etm əyə gül şəkər gərək. Xallı nazənin qaşı canşan. Şah gələr xan simbər gərək... 1856 – cı il miladi (1273 hicri) də nəşr olunmuş Aciz sarayının divanı xüsusilə diqqətə şayandır. Yanıqlı əşarilə 59 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Az ərbaycan xalqının ruhunu oxşayan Aciz, xalqımızın ədəbiyyatı tarixində olduqca mühüm bir yer tutur. Onun qəzəl, q əsidə və xəmsələrdən ibarət olan divanı Azərbaycan m əclislərində əldən-ələ dolanır. Təqribən yüz il bundan əvvəl, y əni çap sənətinin Şərqdə təzə təlve etdiyi dövrdə, Acizin divanı Təbrizdə gözəl nəstəliq xəttilə litoqrafiya vasitəsilə nəşr edilmişdir. Aciz, yaratdığı əsərlərində öz ana dilini, ana vəznini, onun əzəmət və istiqlaliyyətini hər şeydən üstün tuturdu. Aciz lirik şairdir, tarix ədəbiyyat müəliflərindən birisinin dediyi kimi onun “ür əyi şövq və zövq atəşilə dolu, kəlləsi eşq alovlarıyla odlanmış, damağı məhəbbət şurundan şüurdur. O, pərişan sünbüll ər ilə oynayar və xeyli pərilər əlində pərişan olar”. Biz nümun ə üçün 68-ci səhifədə çap olunmuş qəzəli zikr edirik: Al şanə dəstuh, sənba, darə tellərin Könlüm kimi dağıt, yenə rüxsarə tellərin. Tutmuş günün qabağını, zülfün kənara çək, Etmiş əcəb qara günümü qara tellərin. Axırda aşkar olub sər eşqə bax, Yusif kimi salıb səni bazara tellərin. Bülbül kimi n əvaya gəlib illərim xruş, Etmiş əsir hər gülü, bir xarə tellərin. Ey mah gülzar v ə ey dil rüba, Qoymuş məni bu dəhrdə avarə tellərin. Bilm əm səbəb nədir, yenə ey yar mehriban, M ənsur tək çəkib məni əvvəl dara tellərin. 1878 miladi (1296 hicri) d ə Təbrizdə təbi olunmuş başqa bir şairin divanına rast gəlirik. Bu Məhəmməd Əmin Xiyabani- nin (Dilsuz) m əcmuə əşaridir. Altı min beş misraya şamil olan bu divan Az ərbaycan ədəbiyyatının fövqaladə fəsih və gözəl nümun ələrindən birisidir. 60 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|