Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Qızıl orda xanı Toxtamış, Cənubi Azərbaycanda C əlairilər hakimlərini qovmaq və bütün Azərbaycana yiy ələnmək üçün təzədən hərbi yürüşə başlamışdı. Digər t ərəfdən Orta Asiyada məşhur Teymurləng böyük Özbək dövl ətini yaradandan sonra İrana soxulmuşdu. Teymurun suvari qoşunları Azərbaycanın sərhədlərində görünməgə başlamışdılar. 1386 – cı ilin qışında Teymur Ermənistandan və Gürcüstandan keç ərək Qarabağ düzlərində qışlayarkən, Şirvanşah İbrahim Şirvanı qorumaq üçün tədbirlər görürdü. O, yaxşı bilirdi ki, Şirvan Teymurun qüvvətli ordusuna qarşı müf əqiyyətlə silahlı mübarizə aparmaq imkanına hələlik malik deyil. Buna gör ə də Şimaldan Qızıl orda xanı Toxtamışış, c ənubdan isə Orta Asiya hakimi Teymurun irəliləməsinin qarşısını almaq üçün İbrahim bu iki dövlət arasındakı ziddiy ətlərdən istifadə etməyi öz qarşısında bir məqsəd qoymu şdu. Qızıl orda dövləti Azərbaycandan xeyli aralı idi. Teymur dövl ətinin ixtiyarında olan torpaqlar isə Azərbaycanın s ərhədinə qədər çatırdı. Digər tərəfdən Qızıl orda xanları uzun zamandan b əri Azərbaycana yiyələnmək üçün vuruşurdular. Teymur is ə döndüyü ölkələri çapıb talayırdı. Demək, Az ərbaycanın istiqlaliyəti üçün Qızıl orda dövləti daha t əhlükəli idi. Bel ə bir beynəlxalq vəziyyətin mürəkkəbliyini İbrahim doğru təhlil edə bilmişdi. O, Teymur ilə siyasi cəhətdən yaxın- laşmağı hər bir başqa ittifaqa tərcih etdi və Teymur ilə dostluq siyas ətinə başlayaraq Şirvanı dağılmaq təhlükəsindən xilas edə bildi. İbrahim Teymurun yanına gedərək, ona rəsmi surətdə ta- be olduğunu bildirdi. Lakin bu tabelik yaxın bir zamanda Tey- mur il ə İbrahim arasında adi bir ittifaqa çevrildi. Şərafəddin Yəzdi, Mir Axund və başqa tarixçilər qeyd edirdil ər ki, İbrahim Teymurla apardığı danışıqlarda özünün mahir bir diplomat olduğunu göstərmişdi. Teymur ilə İbrahim ara sında bağlanan müqaviləyə görə İbrahim Teymurun adından 73 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси pul bu raxmalı idi. Məsciddə xütbə oxunan zaman Teymurun adı çəkilməli idi. Lazım olarsa Şirvan Teymurun ordularına yardım üçün qoşun göndərməli idi. Bu müqavilənin şərtləri o d ərəcədə yüngül idi ki, tarixçilər Teymurun nə üçün İbrahimə qarşı bu qədər mülayim olduğunu izah edə bilmirdilər. Lakin aydındır ki, danışıqlar zamanı İbrahimin diplomatlığı çox böyük iş görmüşdü. Əsas səbəb isə Teymurla Toxtamış xan arasındakı ziddiy ət və Teymurun, Şirvanşah İbrahimi öz müttəfiqi halında saxlamaq niyy əti idi. Müqavil əyə görə Teymur Şırvanı Qızıl orda xanlarına qar şı müsəlləh qüvvə ilə qorumağı öhdəsinə götürmüşdü. Bu müqavil ə nəticəsində İbrahim qısa bir müddətdə Şirvanı Qızıl or daya qarşı dayana biləcək bir hala saldı. 1387-ci ild ə Toxtamışın qoşunları Şirvan torpağına soxu- lan zaman İbrahimin və Teymurun birləşmiş hərbi qüvvələri t ərəfindən tam məğlubiyyətə düçar olaraq geri çəkildi. 1395-ci ild ə isə Teymur Toxtamışın ordusunu darmadağın etdi və belə- likl ə Azərbaycanın şimal sərhədləri təhlükədən qurtardı. Bu zamanlar C ənubi Azərbaycanda böyük siyasi hadis ələr baş vermişdi. Toxtamışın qoşunları son dəfə m əğlubiyyətə düçar olandan sonra Cənubi Azərbaycandan yerli hakiml ərin arası kəsilməz müharibələri başlanmışdı. 1393 v ə 1400-cü illərdə Sultan Əhmədin qoşunları Tey- murl əng tərəfindən məğlub ediləndən sonra Cənubi Az ərbaycan tamamilə Teymurun ixtiyarına keçdi. C ənubda müharibələr gedən zaman Şirvanşah İbrahim Şimali Azərbaycanda böyük siyasi və diplomatik fəaliyyətə başlamışdı. Hər şeydən qabaq İbrahim Şəki vilayətinin istiqla- liyy ətini bərpa etmək üçün Teymura təsir edərək, sabiq Şəki hakimi Seyid əli Orlatın oğlunu Şəkiyə hakim təyin etdi. Bunun la da Şəki əmirliyi təzədən bərpa oldu. İbrahimin vasit əsilə Teymur ilə Gürcüstan arasında sülh əmələ gəlmişdi 74 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси v ə Teymurun qoşunları Gürcüstan torpağını tərk etmişdi. Bel əliklə Zaqafqaziyada Şəki əmiri və Gürcüstan padşahlığı kimi iki qardaş dövlət Şirvanşah İbrahimin fəaliyyəti n əticəsində istiqlaliyyət qazanıb onun müttəfiqi oldu. 1393-cü ild ə Teymur öz oğlu Miranşah üçün demək olar ki, bütün Zaqafqaziya ərazisini ayırmışdı və rəsmi olaraq bu ərazinin baş hakimi Miranşah hesab olunurdu. Lakin bir az keçm əmiş Miranşah İbrahimi rəsmi olaraq tamamilə müstəqil padşah kimi tanıdı. Beləliklə Teymurun dövründə həqiqətən müst əqil olan Şirvan indi rəsmi surətdə istiqlaliyyətini əldə etmişdi. Teymurl əng 1405-ci ildə öldü. Onun ucsuz-bucaqsız döv- l ətinin ayrı-ayrı hissələrində varislər arasında mübarizə başladı. Bu mübariz ə nəticəsində Teymurun varisləri zəifləmişdi. Belə- likl ə XV əsrin əvvəllərində bütün Azərbaycanın azad edilməsi v ə birləşməsi üçün xeyli əlverişli şərait yaranmışdı. Artıq Az ərbaycan üçün təhlükə ola biləcək böyük bir xarici qüvvə yox idi. Teymurun varisl əri arasında gedən mübarizədə Az ərbaycanın böyük şəhərləri xəsarətə uğrayırdı. Teymurun yanında olan İspaniya səfiri Qlavixu yazır ki, Təbrizin bütün göz əl binaları Miranşahın əmrinə görə tamamilə dağıdılmışdı. Tarixçi Mir Axund “Ruz ət Əl Səfa” əsərində yazır ki, Mi- ranşah bu zaman ağlını itiribmiş. Ölkənin məruz qaldığı bu da- ğıntı xalq kütlələrini yadlara qarşı ayağa qaldırırdı. Təbrizdə, Marağada, Qarabağda və başqa şəhər və vilayətlərdə üsyanlar baş verdi. Bu üsyanlarda görkəmli rol oynayan səfəvi dərvişləri idi. Buna gör ə də çox zaman üsyan hərəkatı ümumiyyətlə orta əsr xalq hərəkatına xas olan dini pərdə və ya məshəb pərdəsi al tında gedirdi. Lakin əsl həqiqətdə bu mübarizə xarici hakiml ərə qarşı xalq mübarizəsi idi. Lakin S əfəvilər xalq hərəkatını qızışdıran təşviqatçılar rolunu oynadıqları halda, bu xalq hərəkatının həqiqi başçısı Şirvanşah İbrahim idi. Şəhərlərin əhalisi İbrahimə hər cür 75 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|