ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
144 Ümumiyyətlə, ayinin icrası belə həyata keçirilirdi. Çillə kəsilər- kən deyilən əsas sözlər bunlardan ibarətdir: Həzrət Süleyman eşqinə, Cin qızı Mərcan hökmünə, Bəni-adəmdən, bəni-heyvandan, Cindən, şəyatindən, axar sudan, Köklü ağacdan, dibli qayadan, Yeddi yolun ayrıcından – Hər kəsin çilləsinə düşmüsənsə, Çilləni kəsdim (6, 9). Maraqlıdır ki, çillə kəsilməzdən əvvəl gəlinin əl və ayağının baş barmaqları iplə bağlanılır ki, sonra bu iplər qayçı ilə kəsilsin. Beləliklə, «bu proses üç dəfə təkrar olunur; sonra iplər çilləsi kəsilə- nin başı üstə tutulub xüsusi «qırxaçan camı» vasitəsilə onların üzə- rindən su axıdılır. Bununla da dərd-bəlanın yuyulub aparılmasına, qadının övlad anası olacağına inanılır» (5, 95). Azərbaycanın gör- kəmli yazıçısı Y.V.Çəmənzəminlinin çillə haqqında mülahizəsi də maraq doğurur. Belə ki, müəllif göstərir ki, farsca çehel yəni, qırx sözündən yaranan bu məfhum qırx pərilərə aid olmalıdır ki, sa- milərdə daha çox rast gəlinən qırx rəqəmi arilərə və türklərə keçmiş olmalıdır. O yazır: «çilə arilərə qarşı gələ bilən bəlaları dəf etmək üçün qurulmuş bir ayindir. Bu bəla nə tərəfdən gələ bilərdi? «Həzrət Süleyman, cin və şəyatin» sözləri bəlanın samilərdən və bilxassə ərəblərdən törəyə biləcəyini andırır, çünki div arilərə məxsus olduğu kimi «cin və şəyatin» də samilərə məxsus fənalıq pəriləridir. Burada anlaşılmaz bir nöqtə var ki, o da axar su, köklü ağac, dibli qaya və yolayrıcının işə qarışdırılmasıdır. Bunlar zərdüştilər tərəfindən təq- dis edilən amillər olduğu halda cinlər və şəyatinlər cərgəsinə qoyul- muşdur. Bu adətin bir çox təsirlərə düşüb pozulduğunu göstərir» (9, 87-88). Çillə kəsmə ayininin rəngarəngliyi görünür, onun qadına düş- mə səbəblərindən irəli gəlirdi. Məsələn, «bəzi yerlərdə isə gəlinə 145 ölüdən çillə düşdüyünü müəyyən etdikdə onu üç dəfə ölüyuyanın qıçları arasından keçirdirlər» (4, 268). Çillə kəsməklə bağlı daha bir maraqlı fakt da mövcuddur. Bu da ondan ibarətdir ki, «çillə kəsilər- kən bəzən dəvənin qarnının altından keçilərdi» (17, 27). Yuxarıda qeyd olunanlardan da göründüyü kimi, ayinin icrası müxtəlif olsa da, bir mahiyyətə xidmət edir ki, o da dünyaya uşağın gəlməsi ilə bağlıdır. Qubada mövcud olan çillə ilə bağlı ayinlərə görə «ölüdən qırx düşmüş adama bu qırxdan azad olub, uşağı olması üçün hansı ölü- nün qırxına düşmüşsə, həmin ölünün qəbrini tapıb onun qəbrinin ayaq tərəfindən açıb üç gün üç gecə ağzı açıq qaldıqdan sonra qəbri yenə də bərkidirlər, bununla da uşağı olmayan qadını qırxdan qurtarırlar.» Çillə ilə bağlı ayinlər çoxçeşidlidir. Məsələn, Quba şəhərində çillə kəsmənin qaydası aşağıdakı ardıcıllıqla icra olunur: «Quba şəhərinin qəbiristanlığında olan «İncə piri»nin üstünə axır çərşənbə günü mama ilə uşağı olmayan qadın, mamanın əlində, içində Quran ayələri ilə yazılmış bir tas (buna el arasında «qırx açar» deyirlər) və tasın içinə qoyulmuş qoyunun çənə sümüyü ilə tısbağanın çanağının üstündən, uşağı olmayan qadının başına su tökür və həmçinin qadı- nın dırnaqlarını qayçı ilə kəsir, başından da yeddi tük qırıb əlində saxladığı yeddi rəngli ipilə bunları bir yerə toplayır və qayçı ilə doğ- rayır. Bununla da qadının qırxı kəsilir. Bu mərasim bitdikdən sonra qırxlı qadın mama tərəfindən verilmiş bardağı və ya şüşəni «İncə piri»nin daşına vurub sındırmaqla evinə qayıdır. Mamanın bu zəhmətinə görə nəzir verirlər. Uşağı olmayan qadın qabı vurub sın- dırdıqdan sonra dala baxmamalıdır» (13, 21). Maraqlıdır ki, təkcə Quba bölgəsində çillə ilə bağlı icra olunan müxtəlif ayinlər mahiyyət etibarilə fərqlənir. Məsələn, bu bölgədə «pambıq otu» adlanan bir bitki yetişir ki, onu qaynadıb uşağı olmayan qadını onun buğuna verirlər. Bundan əlavə «buğa girmək» adlanan ayin də mövcuddur. Buna əsasən toyuq peyinini bir dəmirin üstündə istilədib onun buğunu doğmayan qadına verirlər. Qubanın İsnov kəndində bir başdaşı (bu başdaşı «Çilləxana» adlanır) ilə yanında 146 bitmiş ağac arasında dar bir məsafə vardır ki, inanca görə sonsuz qadın buradan üç dəfə keçməlidir. Əgər daş onu sıxarsa, uşağının olmayacağı söylənilir. Hətta uşağı olsun deyə qadınların «ölü yuyan taxta»nın altından belə keçdiyi hallarına rast gəlinirdi (13, 21-22). Eyni zamanda «Qubada Seyid Kəlayağı pirinə (Afurca kəndi) daha çox övladı olmayanlar, doğuş zamanı uşağı itirən həmzad qadınlar gedər. İnanca görə, Seyid Kəlayağı pirinin iri daşının dar içindən keçərkən qorxan gəlinin boynuna uşaq tez düşər» (18, 90). Çillə kəsmək Abşeronda daha bir ayinlə də «həll edilirdi», yəni «gəlinin başının altına torbanın içində bir az un qoyardılar. Səhər bir nəfər qadın həmin unu və çilləlini götürüb qəbiristanlığa apa- rardı. Orada bir qəbrin üstündə xəmir yoğurar, o biri qəbrin üstündə xəmiri kündələyər, üçüncü qəbrin üstündə xəmiri yayar, dördüncü qəbrin üstündə xəmirdən bıçaq ilə xəmiraşı kəsərək çilləlinin başı- nın üstündən atardı. Bundan sonra bir ağ ip (iplik) götürüb çilləlinin boyunu ölçər və həmin ipi xırda-xırda kəsib deyərdi «hər nəyin çil- ləsinə düşmüsənsə, çilləni ondan kəsdim»» (17, 19). Ancaq həftənin beşinci günü - cümə olanda çillə kəsilirdi. Gəlin başı yaylıqlı dizi üstə üzü qibləyə doğru oturur. Onun başı üstündən çiləkəsən ov- sunçu bir yaylıq da salıb üzərindən yarım stəkan su tökməklə qayçı vasitəsilə suyu kəsir. Bunu o, Allaha müraciət etməklə və imamları köməyə çağırmaqla edir. Bəzən çiləkəsən ovsunçu gəlinin çiləsi kəsildikdən sonra oğlu olduğunu yuxuda görür. Sonra da real hə- yatda onun çiləsini kəsir (20). Çillə kəsməkdən əlavə, uşağı olmayanlar üçün başqa ayin də icra olunurdu. Bu da imam ehsanı ilə bağlı idi. Belə ki, bu, imam ehsanı verildikdən, qadın molla lazımi duaları oxuduqdan və masa üzərindəki təamlar yeyilib-yığışdırıldıqdan sonra süfrənin üzərində qalan qırıntıların uşağı olmayan qadının başı üstündən çırpılması ayini idi. İmam süfrəsi bükülüb əldə saxlanılmalıdır, onu yerə qoy- maq olmaz. Gəlinin başına imam süfrəsinin qırıntıları tökülərkən onun oturduğu döşəmənin üzərinə də bir örtü salınır. Bu örtünün üzərinə tökülənləri barlı ağacın dibinə boşaldıb «mənim barım sənin olsun, sənin barın mənim olsun»-deyirlər (20). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|