Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 231 

Amma o gün – o matəm günü – bu şəkli ilk dəfə 

görmüşdüm və kəfəni qəbrə salanda, qəbrin üstünə daş qoyub 

suvayanda, üstünə bellə torpaq atanda gözlərim qarşısında 

anamın canlı surəti dayanmışdı. Lakin son aylar və günlərdə 

xəstəliklərdən üzülmüş, yorğun, iztirablı, arıq sifətini deyil, 

gənclik vaxtını, həmin o fotodakı illərin cazibədar, gözəl 

çöhrəsini görürdüm. 

…və bu anlar mən onun haqqında anam kimi deyil, qızım 

kimi düşünürdüm. Çox cavan, çox kövrək, köməksiz, zəif və 

incə qızım kimi, qoruyub saxlaya bilmədiyim qızım kimi... 

Keşməkeşli taleyi haqqında düşünürdum: haçansa bir 

zadəgan və ziyalı ailəsində dünyaya bir qız gəlmişdi, başqa bir 

kübar ailəsi "bu qız bizim gəlinimiz olacaq" deyə onun 

doğulması münasibətiylə qurban kəsmişdi. Amma yellər  əsdi, 

sellər gəldi, dünya dəyişdi. Yeddi yaşlı qız atasız qaldı, qurban 

kəsənlər pərən-pərən olub Yer üzünə səpələndilər. 

14-15 yaşlı  qız anasından, qardaşlarından ayrılıb Bakıya 

gəldi, heç kəsə arxalanmadan, heç kəsdən kömək ummadan 

özü öz gücüylə, ağlıyla, iradəsiylə gundəlik kasıb ruzusunu 

qazandı. Amma qızcığazın ürəyində nə kin-küdurət yuva saldı, 

nə başqa qara hisslər. Əksinə, şair qəlbi işıqla dolu idi, dünyanı 

işıq içində görürdü, yeni həyatın şəfəqlərinə doğru gedirdi, yeni 

ocaqların istisinə can atırdı. 17 yaşındaykən, kövrək budaq 

kimi incə, zərif, zəif çağında rütbəli birisi onun körpə 

qanadlarını qırmaq istədi. 

Haqsız hücumların yarışı başladı! Hamısına dözdü. 

Hamısına tab gətirdi – rişxəndə də dözdü, hədəyə də... 

Günlərin birində ömrünə alagözlü bir gənc daxil oldu – 

"Bolşevik yazının" müəllifi, proletar məfkurəli, komsomol 

əqidəli, AZAP-casına ağına-bozuna baxmayan alagözlü gənc 

şair cavan şairənin qəlbini ovlaya bildi. Evləndilər və ömrü 

boyu  şairə  vəfalı ömür yoldaşı oldu – qadın kimi, məsləkdaşı 

kimi, cəbhədaş kimi xoş günləri də, ağır günləri də  bərabər 

yaşadılar. Ömrünün çoxunu yazı masasından iraq düşdü, ərinə, 

---

 232 

övladlarına sonralar nəvələrinə xidmət elədi. Xəstə  ərinin 

çarpayısı yanında saysız-hesabsız yuxusuz gecələr keçirdi. Özü 

də xəstələnib yatağa düşənə qədər ərinə qulluq elədi.  

İnsanlıq, qadınlıq, analıq borcunu sonacan yerinə yetirdi... 

…və indi, ölümündən sonra, ərinin ölümündən sonra və öz 

ölümündən sonra – ömür yolunu sonacan keçib borcunu 

axıracan icra edib yenə özününkülərin yanına qayıtdı. O 

adamların ki, qırx il qabaq onlardan ayrılıb başqa bir həyata 

getmişdi. 

Yenə qayıtmışdı əziz, doğma Rəfibəylilərin içinə – incə bir 

məhəbbətlə sevdiyi adamlarının arasına – yanında anası, 

nənəsi, dayısı, dayısı oğlanları. 

Bir də sonsuz olduğuna görə  məzarı itib-batmış Göyçək 

xala. 

Fidan: 

–Mən bildim, – dedi. – O özü belə istədi.– Anamı nəzərdə 

tuturdu. – Onun öz ruhu elə istədi ki, orda basdırılsın. Axı, hər 

cürə  dəbdəbəni xoşlamırdı. Özü o yeri, o sakit yeri, anasının, 

əzizlərinin yanını istəyib. Sən də bilirsən ki, o bir şeyi çox 

istəyəndə mütləq nail olurdu. 

Yadımdadır, uşaqlıqda dediyim bir ifadə anamın özünün də 

xoşuna gəlirdi: "Niyarə, sən istəsən lap Koreyada müharibəni 

də dayandıra bilərsən". 

Fidanın sözlərində  bəlkə  də mistika vardı, amma hər halda 

anam özü belə şeylərə inanırdı – Allaha da, ruhlara da və onun 

bu inamı övladlarına da keçib. 

Mən,  şübhəsiz, dindar və mövhumatçı deyiləm, dini 

ehkamları  qəbul etmirəm, dini mərasimlərin estetik tərəfinə 

heyran olsam da, onların məcburi icrasına biganəyəm. Amma 

insanın fövqündə duran, dərk etdiyimiz və edə bilmədiyimiz 

dünyaya hökm verən bir qüvvənin mövcudluğuna heç bir 

şəkkim yoxdur. İnsan ruhunun ölməzliyinə,  əbədiliyinə, bir 

haldan başqa hala keçərək daima baqı qalmasına da inanıram. 

Odur ki, onlarla – atam və anamla həmişəlik ayrılmağımı heç 

---

 233 

cür  şüuruma sığışdıra bilmirəm. Yalnız  şüurumla deyil, bütün 

hisslərimlə, bütün varlığımla duyuram ki, haçansa, hardasa, nə 

şəkildəsə hökmən yenə onlarla görüşəcəm və ayrılıqda 

keçirdiyimiz vaxtın – bu günlərin, ayların, illərin təəssüratını 

bir-birimizlə  bölüşəcəyik. Uzaq səfərlərdən qayıtdıqdan sonra 

gördüklərimizi, eşitdiklərimizi bir-birimizə danışdığımız kimi...  

Bax, indi yazdığım yazını da onlarla birlikdə müzakirə 

edəcəyik, tənqidi qeydlərini dinləyəcəyəm, nəyləsə razılaşacaq, 

nəyləsə yox, nəyisə izah etməli olacam, nədənsə özümü 

müdafiə etməli. 

Anamın dəfnindən bir neçə gün sonra hərəmiz öz evimizə 

çəkildik, atamgilin evlərində  Təranəgilin ailəsi qaldı. Təranə 

danışırdı ki, bir dəfə gecənin bir əyyamında o biri otaqda 

qəfilcən işıq yandırıldı. 

Bir neçə gündən sonra həmin hadisə Fidangildə  də  təkrar 

olub – gecə vaxtı qəfilcən işıqları yanıb. 

Səkkiz aydan sonra 1982-ci ilin martında televiziyayla anam 

haqqında veriliş gedirdi. Bu verilişə mən öz evimdə baxırdım. 

Soyuq bir gün idi. Pəncərələr və eyvan qapısı kip bağlıydı, 

cəftələnmişdilər. 

Birdən ekrandan anamın öz səsi eşidiləndə eyvan qapısı 

taybatay açıldı. Külək-filan yox idi, heç yüngül meh də 

əsmirdi.  

*** 

Amma elə günlər də olur ki, Bakının dəli, acı küləkləri əsir, 

göydən yerə leysan yağışlar yağır. O zaman mənə elə gəlir ki, 

qəbirlərində üşüyürlər. 

*** 

1979-cu ildə Hindistana getmişdim. Tərcüməçidən xahiş 

elədim ki, məni yoqların yanına aparsın. 

Dehlidə səhər saat altıda Yoqlar Mərkəzinə gəldik. Baş yoq 

Svami Manuçaraka meditasiya – xəyaladalma seansında iştirak 

etməyə icazə verdi. 

Yalın əhəng divarlı bir hücrəyə girdik – Baş yoq özü, mən, 

---