Социально-педагогические проблемы социализации

Ijtimoiylashuv mexanizmlari
Insonning turli omillar va agentlar bilan o'zaro ta'sirida ijtimoiylashuvi bir qator, ta'bir joiz bo'lsa ­, "mexanizmlar" orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiylashuvning "mexanizmlari" ni ko'rib chiqishda turli xil yondashuvlar mavjud.
Shunday qilib, fransuz ijtimoiy psixologi Gabriel Tarde taqlidni sotsializatsiyaning asosiy mexanizmi deb hisoblagan. Amerikalik olim Uri Bronfenbrener - ­faol, ­o'sib borayotgan inson va ­u yashaydigan o'zgaruvchan sharoit o'rtasidagi progressiv o'zaro uyg'unlik (moslashuvchanlik). Nil Smelser (AQSh) to'rtta psixologik mexanizmni eng muhim deb hisoblaydi - taqlid, identifikatsiya, uyat va aybdorlik.
U birinchi ikkitasini ijobiy, qolgan ikkitasini esa salbiy deb belgilaydi. V.S. Muxina shaxsni aniqlash va ajratishni ­sotsializatsiya mexanizmlari deb hisoblaydi va A.V. Petrovskiy - shaxsiyatni rivojlantirish jarayonida ­moslashish, individuallashtirish va integratsiya bosqichlarida tabiiy o'zgarish ­.
Mavjud ma'lumotlarni umumlashtirib, biz ­ijtimoiylashuvning bir nechta universal psixologik va ijtimoiy-pedagogik mexanizmlarini aniqlashimiz mumkin.­
Ijtimoiylashuvning psixologik mexanizmlariga ­quyidagilar kiradi.

1. 
   Imprinting (imprinting, printing) - bu odam tomonidan unga ta'sir qiluvchi hayotiy ­ob'ektlarning xususiyatlarini retseptorlar va ongsiz darajalarda ­mahkamlash . ­Imprinting asosan chaqaloqlik davrida sodir bo'ladi. Biroq, hatto keyingi yosh ­bosqichlarida ham har qanday tasvir, his-tuyg'u va boshqalarni muhrlab qo'yish mumkin. Shunday qilib, erta yoki maktabgacha bolalik davrida (6 yoshgacha) olingan travmatik tajribalar - tahqirlash, shafqatsiz munosabatda bo'lish va hokazo. shaxsiyat sohasi, ­shafqatsiz yoki tajovuzkor xatti-harakatlarga olib keladigan "kechiktirilgan ta'sir" ga olib ­kelishi mumkin, hissiy sovuqlik va boshqalar. ayollar bilan munosabatlar va nikohga salbiy ta'sir ko'rsatadi ­, chunki bu sherikga yuqori darajadagi talablarni belgilaydi.
   
2. 
   Ekzistensial bosim (lotincha ex(lar)istentia - mavjudlik ­) - insonning ­o'z ona tilini (erta bolalik davrida) va boshqa yosh bosqichlarida ona bo'lmagan tillarni egallashini belgilovchi mavjudlik sharoitlarining ta'siri ( lingvistik muhitning o'zgarishi holatlarida ­), shuningdek, jamiyatda o'zgarmas va unda yashash uchun zarur bo'lgan ijtimoiy xulq-atvor normalarini ongsiz ravishda o'zlashtirish.
   
3. 
   Taqlid - bu odam ­o'z atrofidagi odamlar bilan (birinchi navbatda muhim shaxslar bilan), shuningdek ommaviy kommunikatsiya vositalari tomonidan taklif qilingan har qanday xatti-harakatlar namunalari va namunalariga ­ixtiyoriy va ixtiyoriy ravishda ergashishdir .­
   
4. 
   Identifikatsiya (identifikatsiya) - bu ­shaxsning muhim shaxslar va mos yozuvlar guruhlari bilan o'zaro munosabatlarida normalar, munosabatlar, qadriyatlar va xulq-atvor namunalarini o'zlashtirishning hissiy-kognitiv jarayoni.
   
5. 
   Mulohaza - bu ichki muloqot bo'lib, unda odam ­oilaga, muhim shaxslarga, tengdoshlar jamiyatiga, turli xil ­ijtimoiy-professional va etnik-konfessional qatlamlarga va boshqalarga xos bo'lgan muayyan me'yorlar, qadriyatlar, xatti-harakatlar stsenariylarini ko'rib chiqadi, baholaydi, qabul qiladi yoki rad etadi. Bir necha turdagi ichki dialog: ­insonning turli "men"lari o'rtasidagi, real yoki xayoliy shaxslar bilan va hokazo. Reflektsiya yordamida inson o'zining voqelikdan xabardorligi va tajribasi natijasida shakllanishi va o'zgarishi ­mumkin . ­u yashaydi, uning bu haqiqatdagi joylari va o'zingiz.
   

Ijtimoiylashtirishning nomi keltirilgan psixologik mexanizmlari sotsializatsiyaning ijtimoiy-pedagogik mexanizmlariga mos ravishda ishlaydi, ular quyidagilarni o'z ichiga oladi, ­men 70-yillarning oxirida tavsiflangan. XX asr
Ijtimoiylashuvning ­an'anaviy mexanizmi (o'z-o'zidan) - bu odam tomonidan uning oilasi ­va yaqin atrofiga (qo'shnilar, do'stlar) xos bo'lgan me'yorlar, xulq-atvor standartlari, qarashlar, stereotiplarni o'zlashtirishi. ­Muayyan hududlarda, aholi punktlarida, etnik-konfessional va ijtimoiy qatlamlarda keng tarqalgan, muayyan odamlarning xulq-atvorini tartibga soluvchi ijtimoiy urf-odatlar (urf-odatlar, urf-odatlar, odatlar, ommaviy xulq-atvor stereotiplari va boshqalar) ijtimoiy, asotsial va antisotsial (odobsiz so'kinish , ­mastlik, o'g'irlik va boshqalar) elementlar.
Ularning assimilyatsiyasi, qoida tariqasida, ongsiz darajada, dominant stereotiplarni tanqidsiz idrok etish orqali amalga oshiriladi ­(ya'ni, ularga ­bosib chiqarish, ekzistensial bosim, taqlid, identifikatsiya ta'sir qiladi ­).
An'anaviy mexanizmning samaradorligi, ­agar inson "qanday qilish kerak", "nima kerak" ni bilganida juda aniq namoyon bo'ladi, ammo uning bu bilimi uning yaqin atrofi an'analariga ziddir ­. Bunda ­17- asrning fransuz mutafakkiri Mishel Montaign toʻgʻri chiqadi, u shunday yozgan edi: “...Biz oʻzimiznikini xohlagancha takrorlashimiz mumkin, ammo ­odatlar va umumeʼtirof etilgan kundalik qoidalar bizni ular bilan birga tortadi ­. ” Bundan tashqari, an'anaviy mexanizmning samaradorligi ­shundan dalolat beradiki, ijtimoiy ­tajribaning ayrim elementlari, masalan, bolalik davrida o'rganilgan, ammo keyinchalik o'zgargan turmush sharoiti (masalan, qishloqdan katta joyga ko'chish) tufayli talab qilinmagan yoki bloklangan. shahar), hayot sharoitlarining keyingi o'zgarishi ­yoki keyingi yosh bosqichlarida inson xatti-harakatlarida "paydo bo'lishi" mumkin.
Ijtimoiylashtirishning ­institutsional mexanizmi , nomidan kelib chiqadigan bo'lsak, insonning jamiyat institutlari va ­uning sotsializatsiyasi uchun maxsus yaratilgan turli tashkilotlar bilan ­o'zaro ta'siri jarayonida ishlaydi ­va ­shu bilan parallel ravishda sotsializatsiya funktsiyalarini amalga oshiradi. ularning asosiy vazifalari (ishlab chiqarish, jamoat, klub va boshqa tuzilmalar ­, shuningdek, ommaviy axborot vositalari). Insonning turli muassasalar va tashkilotlar bilan o'zaro munosabati jarayonida ­ijtimoiy ma'qullangan xatti-harakatlarning tegishli bilimlari va tajribasi ­, shuningdek, ijtimoiy ma'qullangan xulq-atvorga taqlid qilish tajribasi va nizolar yoki nizolarsiz ijtimoiy normalarni bajarishdan qochish tajribasi ortib bormoqda .­
Shuni yodda tutish kerakki, ommaviy axborot vositalari (matbaa, radio, kino, televidenie) ijtimoiy institut sifatida ­insonning ijtimoiylashuviga nafaqat ma'lum ma'lumotlarni uzatish orqali, balki ­qahramonlarning xatti-harakatlarining muayyan modellarini taqdim etish orqali ham ta'sir qiladi. kitoblar, filmlar va teledasturlar. Ushbu ta'sirning samaradorligi, G'arbiy Evropa baletining islohotchisi, frantsuz xoreografi Jan Jorj Nover, ­18- asrda nozik ta'kidlaganidek , " qahramonlar boshdan kechirgan ehtiroslar katta kuch va ishonch bilan ajralib turadiganligi ­bilan belgilanadi. ­oddiy odamlarning ehtiroslaridan ko'ra, ularga taqlid qilish osonroq. ­” Odamlar o'zlarining yoshi va individual xususiyatlariga ko'ra , ­ularning xarakterli xatti-harakatlari, turmush tarzi va boshqalarni idrok etgan holda, o'zlarini ma'lum qahramonlar bilan tanishtirishga moyildirlar.­
Shunday qilib, sotsializatsiyaning yuqorida aytib o'tilgan barcha psixologik mexanizmlari institutsional mexanizm doirasida ishlaydi.
Ijtimoiylashuvning ­stilize qilingan mexanizmi ma'lum bir submadaniyat doirasida ishlaydi. Submadaniyat umumiy ma'noda ma'lum bir yoshdagi yoki ma'lum bir kasbiy yoki madaniy qatlamdagi odamlarga xos bo'lgan axloqiy va psixologik xususiyatlar va xulq-atvor ko'rinishlarining majmui sifatida tushuniladi ­, ular umuman ­ma'lum bir yoshdagi, ­kasbiy tafakkurning ma'lum turmush tarzi va tafakkurini yaratadi. , ijtimoiy, etno-konfessional va ­boshqa guruhning har qanday jangi. Ammo submadaniyat insonning ijtimoiylashuviga uni ko'taruvchi guruh a'zolari (tengdoshlari, hamkasblari va boshqalar) qanchalik ­referent (ahamiyatli) bo'lsa, shunchalik va darajada ta'sir qiladi.
Ya'ni, stilize qilingan mexanizmga muvofiq, birinchi navbatda, taqlid va identifikatsiya akti.
Ijtimoiylashuvning ­shaxslararo mexanizmi insonning u uchun muhim bo'lgan shaxslar bilan o'zaro munosabati jarayonida ishlaydi. U identifikatsiyaning psixologik mexanizmiga asoslanadi. Ahamiyatli shaxslar ota-onalar (har qanday yoshda), har qanday hurmatli kattalar, bir xil yoki qarama-qarshi jinsdagi ­tengdosh do'stlar va boshqalar bo'lishi mumkin. Tabiiyki, muhim shaxslar ­shaxs o'zaro aloqada bo'lgan muayyan tashkilot va guruhlarning a'zosi bo'lishi mumkin va agar bu tengdoshlar bo'lsa, keyin ular yosh subkulturasining tashuvchisi ham bo'lishi mumkin ­. Ammo ko'pincha guruhlar va tashkilotlardagi muhim shaxslar bilan muloqot odamga ­guruh yoki tashkilotning o'zi ta'sir qiladigan ta'sirga ega bo'lmagan ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan holatlar mavjud . Shuning uchun ­sotsializatsiyaning shaxslararo mexanizmini o'ziga xos xususiyat sifatida ajratib ko'rsatish maqsadga muvofiqdir .­
yuqorida aytib o'tilgan barcha mexanizmlar yordamida sodir bo'ladi . ­Biroq, turli jins ­, ijtimoiy-madaniy guruhlar va muayyan odamlarda ­sotsializatsiya mexanizmlarining rollari o'rtasidagi munosabatlar har xil va ba'zan sezilarli.
Shunday qilib, qishloq, kichik shaharcha, shaharcha sharoitida, shuningdek, katta shaharlardagi kam ta'limli oilalarda an'anaviy mexanizm katta rol o'ynashi mumkin. Katta shahar kontekstida ­institutsional va stilize mexanizmlar ayniqsa aniq ishlaydi ­. Aniq introvert tipdagi odamlar uchun (ya'ni, ichkariga kiradigan, juda ­xavotirli, o'zini tanqid qiladiganlar) refleks ­mexanizmi eng muhimi bo'lishi mumkin.
Muayyan mexanizmlar sotsializatsiyaning muayyan jihatlarida turli rol o'ynaydi. Shunday qilib, agar biz dam olish sohasi, modaga rioya qilish haqida gapiradigan bo'lsak, unda etakchisi ko'pincha ­stilize qilingan mexanizm bo'lib, turmush tarzi ko'pincha an'anaviy mexanizm yordamida shakllanadi.
* * *
turli xil va ko'p sonli omillar, guruhlar, tashkilotlar , agentlar ­bilan o'zaro ta'siri jarayonida, nafaqat ­bir-birini to'ldiradigan, balki bir darajada bo'lgan turli mexanizmlar yordamida amalga oshiriladi. ­yoki boshqa ­mos kelmaydigan va do'stga bir-biriga zid. Bularning barchasi ob'ektiv ravishda ­qaror qabul qilishga, tashqi bosimga qarshi turishga ­va hokazolarga qodir bo'lgan shaxsni shakllantirish uchun zarur bo'lgan ­inson avtonomiyasining ma'lum darajasini belgilaydi.­
Xulosa qilib shuni ta'kidlaymizki, odamlar bilan ishlaydiganlar uchun Antuan de Sent-Ekzyuperining fikrini yodda tutish juda foydali ­: "Hech qanday sharoitda u ilgari hech narsadan shubha qilmagan odamda boshqa birov uyg'onishi mumkin emas ­. Yashash sekin tug'ilish demakdir. Tayyor jonlarni olish juda oson bo'lar edi ."­
N.
Ijtimoiylashuvning ijtimoiy-pedagogik omillari
epigrafda berilgan so'zlarni yozganidan beri ikki asrdan ko'proq vaqt o'tdi . ­Qiziq, u hozirgi yosh avlod tarbiyalanayotgan vaziyatni qanday baholar ekan? Bugungi kunda har bir bola ­, o'smir, qiz, yigit sharoitlar ta'siri ostida rivojlanadi va ijtimoiylashadi , ularning ba'zilari ­18- asrda mavjud bo'lmagan va ularning ko'pchiligi o'z rolini sezilarli darajada o'zgartirib, ota-onalar, o'qituvchilar ta'sirini jiddiy ravishda o'zgartirgan. va hatto jamiyat.
Bugungi kunda yosh avlodlarning ijtimoiylashuvi ­bolalar, o'smirlar, o'g'il bolalar va qizlarning o'zaro munosabatlarida, ularning rivojlanishiga ko'proq yoki kamroq faol ta'sir ko'rsatadigan juda ko'p turli xil sharoitlarda sodir bo'ladi. Bunday holatlar odatda ­omillar deb ataladi. Yana bir bor takrorlaymanki, ­ularning ko'pi bor. Darhaqiqat, ularning barchasi hali aniqlanmagan va ma'lum bo'lganlarning hammasi ham o'rganilmagan. Ba'zilar haqida juda ko'p narsa ma'lum ­, boshqalari haqida ko'p emas, boshqalari haqida juda kam. Bularning barchasi keyingi hikoyada aks ettiriladi.

1. 
   Ijtimoiylashuv megafaktorlari:
   fazo, sayyora, dunyo
   

Kosmos (yoki koinot) va uning Yer sayyorasidagi odamlar hayotiga ta'siri muammosi ­antik davr mutafakkirlarining e'tiborini tortdi. Va bugungi kungacha tabiiy fanlarning aksariyat vakillari ­inson hayotining kosmik ta'sirlarga bog'liqligi ­g'oyasiga shubha bilan qarashsa ham, tarix davomida turli ta'limotlar ­va nazariyalar doimo paydo bo'lib kelgan, ularning mualliflari va izdoshlari Kosmosda manba ko'rgan. insoniyat jamiyati va shaxs hayotiga kuchli ta'sir ko'rsatadi . ­Bunday g'oyalar, u yoki bu tarzda, ommaviy ongda doimo mavjud bo'lib, muayyan jamiyat rivojlanishining muayyan davrlarida ular juda katta vaznga ega bo'ldi. Insonning xarakteri va hayot yo'lining ma'lum kosmik kuchlar va holatlarga ­asta-sekin tushunarsiz bog'liqligi ­shaxsni maqsadli tarbiyalashning haqiqiy omillariga, shaxsga individual yondashishning asoslaridan biriga aylanishi mumkin .­