Şöhret mustafayev XVIII. XX. YÜZyillarda tariHİ azerbaycan toprağI İrevan hanliğI’nin araziSİne ermenilerin göÇ ettiRİlme poliTİkasi
Yüklə 214,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ermeni Tarihi
- Revanda Son Günler
- Tarixi adlara qarşı soyqırım
80 ŞÖHRET MUSTAFAYEV Bahar - 2015 Çağdaş Ermeni tarihçi G. A. Bournoutian ise Türkmençay Antlaşması’ndan önce Ermenilerin İrevan bölgesinde azınlık olarak yaşadıklarını tasdik ederek yaz- maktadır: “Talebin (Ermenilerin göç ettirilmesinin - Ş.M.) yerine getirilmesinin Türkmençay Antlaşması’nın 15. maddesine dahil edilmesi ile, Aras Nehri boyun- ca hayata geçirilen bir nüfus değişimi başladı. Sonuçta 30.000’den çok Ermeninin büyük çoğunluğu İrevan ve Nahçıvan hanlıklarının birleştirilmesi ile resmen 1828 yılında kurulan Rus “Ermeni vilayeti”ne yerleştirildi” 17 .
litikasının projesi daha 1827 yılında A. S. Griboyedov’un başkanlığı ile hazırlan- mıştı. Bu hazırlık süreci çerçevesinde aynı yılın mayıs ayında General Paskeviç politikasının başarı ile bitirilmesi için Ermeniler arasında nüfuz sahibi olan Lazaryev’i (Gazros Lazaryan’ı) hazırlık işlerine celp etti. O, 1827 yılının ekim ayının 19’unda Güney Azerbaycan’ın çeşitli yerlerinde dağınık halde yaşayan Ermeniler arasında göç ettirme politikası ile ilgili tebligat işini yürütmek için 13 Ekim’de Çarlık Rusya’nın askeri birlikleri tarafından zapt edilen Tebriz şeh- rinin komutanı tayin edilmişti 18 .
dışında diğer nüfuzlu Ermeniler de başkanlık etmişlerdir. Bunların içerisinde en faallerden biri de Katolikos Nerses Aşdaragetsi olmuştur. O, 1 Ekim 1827 tari- hinde İrevan Hanlığı’nın işgalinden sonra kendini kral olarak görmüş, “büyük Ermenistan” hayallerinin gerçekleştiği zamanın geldiğini düşünmüştür. Ama Çarlık Rusya’nın bölgeyle ilgili planları onun düşündüklerinden çok farklı idi. Şöyle ki Çarlık Rusya’nın planında “Büyük Ermenistan” devletinin kurul- ması yok, tampon bir Ermeni vilayetinin oluşturulması vardı. Planlanan bu poli- tikayı anlayan Katolikos Nerses Aşdaragetsi General Paskeviç’in emirlerine karşı gelmeye başlamış ve kendine bağlı özel amaçlı askeri birlikler oluşturmuştur. Doğal olarak Nerses’in bu faaliyetleri Çarlık Rusya’nın planları ile örtüş- memiş ve 1828 yılında I. Nikolay’ın emri ile o, sürgün edilmiştir. Katolikos Nerses’in sürgüne gönderilmesi “Büyük Ermenistan” devleti hayalleri ile yaşayan Ermenilerin ümitlerini söndürmüştür 19 . Güney Kafkasya’ya Ermenilerin göç et- 17 George A. Bournoutian, Ermeni Tarihi, Çev: Ender Abadoğlu, Ohannes Kılıçoğlu, Aras Yayıncılık, İstanbul 2011, s. 193. 18 Yaqub Mahmudov vd., İrəvan Xanlığı: Rusiya İşğalı və Ermənilərin Şimali Azərbaycan Torpaqlarına Köçürülm əsi, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Yayınları, Bakı 2009, s. 380-381. 19 Nurcan Toksoy, Revanda Son Günler, Orion Yayınları, Ankara 2012, s. 30. 81 XVIII.-XX. YÜZYILLARDA TARİHİ AZERBAYCAN TOPRAĞI - İREVAN HANLIĞI’NIN ARAZİSİNE ERMENİLERİN GÖÇ ETTİRİLME POLİTİKASI Sayı: 91
tirilme politikasının ilk aşaması 1828 yılının 26 Şubat - 11 Haziran tarihleri ara- sında hayata geçirilmiştir. Boş vaatlerle Ermenileri inandırarak kendi yaşadıkları yerlerden, özellikle Urmiye, Hoy, Salmas hanlıklarından ve Kürtlerin çoğunluk teşkil ettiği Batı İran arazisinden göç ettirilmesini sağlamaya çalışan Lazaryev 30 Mart 1828 tarihinde Ermenilere müracaatında şöyle diyordu: “Orada (Kuzey Azerbaycan’da) siz Hristiyanların meskunlaştırıldığı yeni vatan elde edeceksiniz. İran’ın çeşitli eyaletlerine serpilmiş Hristiyanların bir yere toplandığını göreceksi- niz. Acele edin! Zaman değerlidir. Yakında Rus orduları İran’ı terk edecek, bun- dan sonra sizin göç etmeniz zorlaşacak ve biz sizin tehlikesiz göç etmenizden sorumlu olmayacağız. Birazcık kayba maruz kalsanız da, kısa sürede her şeye nail olacakısınız, hem de ilelebet”. 20 Lazaryev, üç buçuk ay içerisinde Ermenilerin göç ettirilmesi ile ilgili hazırla- mış olduğu istatistiksel hesaplamasında 8249 Hristiyan - Ermeni ailesi İran’dan tarihi Azerbaycan toprakları olan İrevan, Nahçıvan ve Karabağ’a göç ettirildiğini, bunun da en az 40 bin kişi anlamına geldiğini belirtmektedir. O, göç ettirme iş- lerine Çarlık Rusya’nın hazinesinden 14000 Manat altın, 400 Manat gümüş para harcandığını kendi hesaplarında not etmiştir 21 . Türkmençay Antlaşması’nın imzalanması ile Azerbaycan’ın kuzey toprak- larını tamamen denetimi altına alan Çarlık Rusya’nın sıradaki hedefi Osmanlı Devleti idi. Doğal olarak Osmanlı Devleti de Çarlık Rusya’nın Güney Kafkasya’da güçlenmesinden rahatsız idi. Böyle olduğu takdirde Çarlık Rusya zaman kaybet- meden, yeni Ermenilerin Güney Kafkasya’ya toplu şekilde göç ettirilmesinin ilk aşamasının sonlanmasından üç gün sonra 1828 yılının Haziran ayının 14’ünde Osmanlı Devleti’ne karşı askeri operasyonlara başlamıştı. Çarlık Rusya’nın askeri birlikleri Balkan ve Kafkasya cephelerinden ilerleyerek birçok Osmanlı şehrini iş- gal etmiştir. Ruslar Doğu Anadolu’da Ermenilerin desteği ile Kars Kalesini ele ge- çirerek Erzurum’a kadar ilerlemişti. Savaş başlamadan önce Rusların Ermenilere özel imtiyazlar ve özerklik vaatleri vererek onlara yardımda bulunmayı teklif et- tiklerini belirtmek gerekmektedir. Doğu Anadolu’da yaşayan Ermeniler ise, bu 20 Yaqub Mahmudov vd., İrəvan Xanlığı: Rusiya İşğalı və Ermənilərin Şimali Azərbaycan
əsi, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Yayınları, Bakı 2009, s. 386. 21 Yaqub Mahmudov, vd., Tarixi adlara qarşı soyqırım, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Yayınları, Bakü 2006, s.97. Yüklə 214,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|