Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anar Məmmədli Postsovet Azərbaycanında seçkilər (1991-2010-cu illər)
- Müstəqillik ərəfəsi və sonrakı ilk illərdə seçkilər
Əslində məmurların vətəndaşlar tərəfindən satın alınma- sı nəzərdə tutulur, burda isə əksinə: seçki kampaniyası vaxtı vətəndaşların, ayrı-ayrı sosial qrupların kütləvi satın alınmasıdır. Qazaxıstanda korrupsiyanın bu növü mövcuddur. Seçkilərdə daha aktiv sosial qruplar; təqaüdçülər, büdcə işçiləri hərbçilər seçkilər vaxtı yeni güzəştlər və preferensiyalar alır. Yeri gəlmişkən bizne- sin yoxlanmasına da moratoriy kimi xüsusi güzəşti də iş adamla- rı alır. Bununla bərabər biz bilirik ki, vacib malların qiymətlərinin artımı təqaüdün və maaşın real verilməsindən baş verir, beləliklə qiymət artımı o biri artımı “yeyir”. Sosioloqlar təsdiq edir ki, artıq seçicilərin bu cür satın alınması işləmir. Beləliklə “resurs lənəti”nin siyasi quruluşa neqativ təsiri axı- ra qədər aydın deyil. Təbii sərvətlərlə zəngin, lakin demokratik quruluşlu ölkələr azdır, lakin var! Qazaxıstan üçün ilhamverici nümunə Monqolustan ola bilər. Monqolustanın müasir iqtisa- diyyatı faydalı qazıntılara əsaslanmışdır. Bununla bərabər bu ölkə öz siyasi sisteminin təkmilləşməsini nümayiş etdirir. Orda hər şey hamar deyil, siyasi eksseslər baş verir, inamlı şəkildə demək olar ki, Asiya ölkəsində parlament respublikası hər seçki ilə möhkəmlənir. Avtoritarizm həlqəsini qonşu Qırğızıstanda da qırmaq müm- kün olmuşdur. Öz məqaləmə yekun vuraraq xülasə vermək istərdim. Burda səslənən pessimist bəyənatlara baxmayaraq əslində mən opti- mis təm. Mənim optimizmim ona əsaslanıb ki, bütün ölkələrin inki- şaf vektoru bir tərəfə yönəlib. Sivil və demokratik ölkələrin dairəsi durmadan genişlənir. Nə iqtisadi, nə də siyasi olaraq avtoritar rejimlərin gələcəyi yoxdur. Sadəcə bir sual qalır, bu dəyişiklik nə zaman baş verəcək! 131 22 il sonra Sovet mirası: İnkar yoxsa Güclənmə? Anar Məmmədli Postsovet Azərbaycanında seçkilər (1991-2010-cu illər) Keçmiş Sovet İttifaqı ölkələrində azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi ilə bağlı şərait və çatışmazlıqlar müzakirə olunar- kən, istinad edilən beynəlxalq seçki sənədi kimi Avropada Təh- lü kə sizlik və Əməkdaşlıq Müqaviləsinin (ATƏM) 1 29 iyun 1990- cı ildə keçirilmiş Kopenhagen sammitinin yekun sənədi diqqət çəkir. Kopenhagen sənədinə Sovet İttifaqı qoşulmaqla digər post -sosialist ölkələri kimi üzərinə azad və ədalətli seçkilərin ke çiril məsi, seçkilərdə mütəmadiliyin, alternativliyin və gizliliyin təmin olunması, ictimai birliklərin sərbəst fəaliyyəti və yerli seçki müşahidəçiliyinə təminatla bağlı beynəlxalq öhdəliklər götürdü. Bununla da bu sənəd təkcə keçmiş SSRİ-də başlayan milli-de- mokratik hərəkatlar üçün deyil, sonradan yaranan 15 müstəqil ölkədə seçki islahatları üçün vacib beynəlxalq sənədə çevril- di. Ancaq Kopenhagen sənədinin imzalanmasından az sonra ATƏM məkanında bir sıra tarixi siyasi hadisələr yaşandı; so- yuq müharibə başa çatdı, keçmiş SSRİ dağılaraq əvəzində yeni müstəqil dövlətlər yarandı, milli-etnik münaqişələr zəminində ya- ranan problemlər düşmənçiliyə çevrildi və planlı, dövlət tərəfindən yönləndirilən iqtisadi sistemin çöküşü baş verdi. Geridə qalan 22 ilə nəzər saldıqda məlum olur ki, postsovet ölkələrinin bö- yük əksəriyyətində Kopenhagen sənədinin prinsipləri əsasında azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi ciddi problemlərlə mü şayiət olunmuş, bu ölkələrdə siyasi plüralizmin, söz və mətbuat azad- lığı, sərbəst toplaşmaq və birləşmək azadlıqlarının məhdud laş- dırılması təkmil seçki sisteminin formalaşmasına mənfi təsir gös- tər mişdir. Postosvet ölkələri arasında seçkilərlə bağlı problemlər ya- şayan respublikalardan biri kimi Azərbaycan özünün seçki 1 ATƏM – indiki Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 133 prosesinə görə spesifik cəhətləri ilə fərqlənir. Bu problemləri səciyyələndirən faktorlar geridə qalan 20 ildən artıq bir dönəmdə dəyişsə də, Azərbaycanda keçirilən seçkilərin xarakterində ciddi nailiyyətlər baş verməmiş, milli seçki sistemi təkmilləşməmişdir. Müstəqillik ərəfəsi və sonrakı ilk illərdə seçkilər 18 oktyabr 1991-cı ildə Azərbaycan Respublikasının müstəq- illiyi barədə akt qəbul edildikdən sonra ölkədə demokratik ins- titutlar, o cümlədən seçki sisteminin inkişafı üçün yeni mər hələ başladı. Ancaq SSRİ-nin süqutu dövrünə təsadüf edən Er mə- nistan-Azərbaycan münaqişəsi həmin tarixdən etibarən daha qanlı və iri hərbi əməliyyatlarla müşayiət olunduğundan ölkədə siyasi institutların stabil və sistemli inkişafı üçün təhlükəsiz olan bir mühit yaranmadı. Eyni zamanda ölkədə bir-birinə mü xa lif siya- si qüvvələr arasında siyasi dialoq mədəniyyətinin ya ranmaması, siyasi idarəçilik təcrübəsinə malik kadrların siyasi səhnədə olma- ması və ölkədə demokratik ənənələrin ça tış maz lığı müstəqilliyin ilk illərində seçki sisteminin inkişafına ciddi məhdudiyyətlər yara- dırdı. Ümumiyyətlə, bu dövrlə bağlı bəzi postsovet məkanı ölkələri üçün xarakterik olan dörd si yasi faktor – etnik münaqişələr, yeni iqtisadi münasibətlərin ya rat dığı ağır sosial-iqtisadi durum, de- mokratik siyasi ənənələrlə bağlı çatışmazlıq və beynəlxalq birliyə inteqrasiyanın təmin olunmaması demokratik institutların forma- laşması, o cümlədən yeni seçki sisteminin yaranmasına mənfi təsir edirdi. Müstəqilliyin bərpasından 7 ay sonra keçirilən ilk seçki – 7 iyun 1992-ci il prezident seçkisi üçüncü respublika tarixinə düşən ilk və hələlik son ədalətli seçki sayıla bilər. AXC sədri Əbülfəz Elçibəyin prezidentliyi ilə formalaşan siyasi hakimiyyət digər postsovet ölkələri üçün xarakterik olan 4 faktorun təsiri ilə cəmi bir il sonra süqut etdi. Bunun ardınca ölkə tarixində üçün- cü dəfə keçirilən növbəti prezident seçkisi – 3 oktyabr 1993-cü Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|