Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qazaxıstan: avtoritarizmdən parlament demokratiyasına
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 125 Dövlətin iqtisadiyyatda roluna partiyaların münasibətinin mü- əy yənləşməsi horizontal oxuna görə Qazaxıstan siyasi mə kanı digər ümumi modellərdən heç nə ilə fərqlənmir. Vertikal oxda isə milli, inteqrasiya və dil istiqamətləri qeyd olunub. Belə ki, bu mə- sələlər son zamanlar siyasi debatlarda ən aktual mövzulardandır. Demokratik Xalq Partiyası “Nur Otan” iqtisadi xəttdə sağ mər- kəzçi mövqe tutur, belə ki, onun inteqrasiyaya və dövlət dilinin qorunmasına mövqeyi balanslaşdırılmış xarakter daşıyır. Mil- li məsələdə bu mövqeyi Qazaxıstan Demokratik Partiyası ”Ak Jol”-da dəstəkləyir, hansı ki, horizontal xəttə görə digər partiya- lardan daha sağda durur. QKP və QXKP iqtisadiyyat sahəsində həddən artıq sol mövqe tutur və milli dövlətin prioritetlərini in- kar edərək beynəlxalq kommunist ideologiyasına üstünlük verir. QXKP və QKP-dən də sola meyllənib ki, partiya ritorikasında öz opponentlərini iqtisadiyyatda bazar mexanizmlərinin rolunu qəbul etdikləri üçün tənqid edirlər. Ümummilli sosial demokrat partiya və Qazaxıstan Sosial Demokrat Partiyası “Auyl” ehtimal olun- duğu kimi sosial demokrat partiyalara məxsus sağ mərkəzçi və sosial partiyalar arasında yerləşiblər. Bununla bərabər milli oxda onlar hakim partiyanın mövqeyindən nəzərə çarpacaq dərəcədə 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 126 yuxarı dururlar, belə ki, Qazaxıstanın Rusiya və Belarusiya ilə gömrük ittifaqında inteqrasiya proseslərini və “Nur Otan” partiya- sının dil siyasətini tənqid edirlər. “Ədalət” demokrat partiyası ver- tikal oxda sosial demokratlarla eyni səviyyədə yerləşib, horizon- tal oxda isə liberallarla sosial demokratlar arasında orta mövqe tuturlar. Qazaxıstan Vətənpərvərləri Partiyası siyasi sahənin tam mərkəzində yerləşib. Lakin onun ideologiyası elə qeyri müəyyən xarakter daşıyır ki, bu mövqeni ancaq şərti olaraq qəbul etmək olar. Daha qeyri-müəyyən situasiya “Ruhaniyyat” partiyası ətrafında formalaşır, çünki öz ideyalarını bir neçə dəfə dəyişiblər. Partiyanın mövqeyi o qədər qeyri dəqiqdir ki, “Ruhaniyyət”-i mövqeləndirmək qeyri mümkündür. Bununla belə qeyd edilməlidir ki, son seçki kampaniyasında (2011 noyabr, 2012 yanvar) bu partiyanın platforması daha çox milli-vətənpərvərlik xüsusiyyəti daşıyırdı. Siyasi məkanda onun mövqeyi ən yüksək hissədə idi. Bütövlükdə qeyd etmək lazımdır ki, müasir Qazaxıstanın siyasi spektrində 2 ən böyük etnosun (qazax və rus) milli maraqlarını ehtiva edən partiyalar təmsil olunmur. Siyasi vakuum süni xarak- ter daşıyır, belə ki, milli məsələ ilə bağlı aparılan permanent icti- mai diskussiyalar Qazaxıstan vətəndaşının bu məsələyə yüksək marağından xəbər verir. 2012-ci ildə mən və mənim kolleqalarım vasitəsilə aparılmış tədqiqatlar əsasında aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar. Qazaxıs- tan Respublikasının partiya sistemi depressiv vəziyyətdədir. Par- tiyaların bir hissəsi sadəcə formal vəziyyətdədirlər və vətən daş- la rın təsiri və dəstəyinə malik deyillər. Bir partiyanın üstünlüyü və digərləri üçün qeyri əlverişli şəraitin olduğu üçün müxalifət partiyaları üçün real siyasi rəqabət üçün maneələr yaradır. Bu- nunla bərabər, Məclisə seçkilər müəyyən qədər rəqabət mühi- ti yaranmasına səbəb olmuşdu. Parlamentə keçən “Ak Jol” və QXKP öz fəaliyyətlərini nəzərə çarpacaq dərəcədə aktivləşdirdi. Ekspertlər qeyd edirlər ki, bu partiyalar ümumilikdə höküməti dəstəkləyərək ancaq bəzi qərarlara opponentlik edirlər. 2012- ci ildə isə hətta belə butafor rəqabət olmadı. Siyasətçilər və 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 127 ekspertlər qeyd edirlər ki, partiya sisteminin Qazaxıstan res- publikasında inkşafına və təkmilləşməsini əngəlləyən ilk öncə qanunvericilik məhdudiyyətləridir. Partiyalar və ictimai təşkilatlar qadağan xarakterli qanunvericilik, seçki qanununun eybəcərliyi, seçkilərin qeyri şəffaf prosedurları Qazaxıstan siyasi partiyaları- nın fəaliyyətsizliyində özünü ciddi şəkildə göstərir. Qazaxıstan: avtoritarizmdən parlament demokratiyasına “Siyasi Partiyalar və Neftlə zəngin postsovet ölkələrində seç- kilər: ”pakt” demokratiyasından qaçmaq olarmı “adlı beynəlxalq konfrans iştirakçılar və ekspertlər qarşısında ekzistensial və dün- yagörüşlü sual qoydu: İndiki avtoritar rejimlərin müasir demok- ratik ölkələr trayektoriyasına çıxmaq imkanları varmı? Avtoritar rejimlər öz təbiətlərinə görə dayanıqlı deyillər və iki vasitə ilə mövcuddurlar: təbliğat və məcburiyyət. Lakin dayanıqlı olmama- sına baxmayaraq bu rejimlər uzun müddət qala bilirlər. Hər halda onların uzunömürlüyü haqqında proqnoz tərəddüdlü və təşəkkür edilməyən bir şeydir. Bütün digər proqnozlar kimi. Qazaxıstan- da bəzi politoloqlar və siyasətçilər belə hesab edirlər ki, avtoritar rejimlərdə stabillik liderin şəxsiyyətindən asılıdır. Liderin getməyi ilə onun yaratdığı sistemin dağılması baş verəcək. Mən bu nəzər nöqtəsini bölüşmürəm, çünki bəzi postsovet ölkələrinin misalla- rı göstərir ki, avtoritar hökmdarın yerinə avtoritar hökmdar gələ bilər, sistemin mahiyyəti isə qorunub saxlanar. Problem ondadır ki, rejimi dəyişmək üçün islahatların keçirilməsi lazımdır. İslahat- ları keçirmək üçünsə rejim dəyişməlidir. Beləliklə qapalı dairə alı- nır. Bu günkü görüşdə qoyulan sual belə səslənməlidir: Qapalı dairəni necə qırmaq olar? Onu qırmaq mümkündürmü? Dünyada baş verən hadisələr göstərir ki, reformalaşmanın iki yol var: yuxa- rıdan dəyişiklikdir ki, bu zaman hakim elita kardinal dəyişikliyə gedir, çünki əvvəlki kimi idarəetmə mümkün deyil. Lakin daha tez dəyişiklik azad olan, artıq əvvəlki kimi yaşamaq istəməyən Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|