Sovyet döneminde okutulan tarih ders kitaplarinda azerbaycan halkinin etnik kökenine ve diLİne yaklaşim 1960
Yüklə 278,34 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Refik TURAN
** Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi – Refik TURAN 566 GİRİŞ SSCB, Birinci Dünya Savaşı sürerken 1917 yılı Ekim ayında Rusya’da gerçekleşen Bolşevik Devrimi ve bu devrimi takip eden iç savaşın sonunda Çarlık Rusya’sının coğrafi, siyasi ve kültürel mirası üzerinde kurulmuştur. İç savaşın sona erip, Bolşeviklerin ülke genelinde hâkimiyeti tamamen ele geçirmelerinden sonra, sıra sosyalist bir devlet ve ulus yaratmaya yönelik adımların atılmasına gelmiştir. Bu aşamada, Sovyet siyasi önderlerinin önündeki en önemli sorun, çok geniş bir coğrafyada yaşayan birbirlerinden oldukça farklı etnik köken, dil, inanç, kültür ve gelişmişlik düzeyine sahip toplulukları “sosyalist ideoloji” ve “Sovyet vatandaşlığı” ortak paydalarında buluşturacak, olabildiğince homojen modern bir “Sovyet ulusu” yaratmak konusu olmuştur. Sovyet siyasi önderleri SSCB’yi dönemin genel ruhuna uygun olarak “ulus devlet” modelini örnek alarak, fakat ulus devletin unsurlarını kendi siyasi -ideolojik ve etnik- demografik şartlarına uyarlamak suretiyle kurmuşlardır. Ulus devletlerin yukarıdan modernleştirme işlevini de ön planda tutan Sovyet liderleri, içinde bulundukları oldukça ağır siyasi ve ekonomik şartlar altında, olabildiğince yetersiz beşeri sermaye ve kadro ile “zorunlu kolektivleştirme”, “hızlı sanayileştirme” ve bitmek tükenmek bilmeyen seferberliklerle yeni devleti/sistemi ve toplumu eş zamanlı olarak inşa etmeye çalışmışlardır. “İnsan” unsurunun tamamen göz ardı edildiği bu süreçte baskı, gözetim altında tutma ve kitlesel cezalandırmalar rejimin genel bir karakteristiği halini almıştır. Ulus devletlerin olmazsa olmaz unsurlarından olan homojen bir ulus (halk), sınırları belli bir kara parçası (vatan), olabildiğince ortak bir kültür, ortak geçmiş ve gelecek algısı yeni rejimin özelliği ve ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmek suretiyle uygulanmaya çalışılmıştır. Sovyet örneğinde, bahsedilen unsurlar “yerel” ve “ulusal” olmak üzere iki farklı düzeyde oluşturulmuştur. Cumhuriyetlerde geleneksel ve dinsel etkilerden arındırılmış homojen materyalist bir kültüre sahip sosyalist toplum yaratmaya çalışılırken, aynı zamanda geleneksel aidiyet bağlarının çözülerek yeni devlet olan SSCB’ye ve sosyalist ideolojiye aidiyet ve sadakat besleyen yeni ve modern bir Sovyet ulusu “imal edilmeye” çalışılmıştır. Bu bağlamda Sovyet yöneticileri, Sovyet sınırları içinde yaşayan topluluklar için belirlediği yapay sınırlar içerisinde , onlara cumhuriyet, özerk cumhuriyet, özerk bölge vb. statüler vermiş ve idari birimler içerisinde yaşayan nispeten az nüfuslu halkları çoğunluk içerisinde kaynaştırma yoluna gitmiştir (Roy, 2005: 166). Bu sistemde, bireylerin “atandıkları” ulusa aidiyet geliştirmeleri, aynı ölçüde de diğer uluslardan farklılaşmaları ve onlara yabancılaşmaları beklenmiştir. Coğrafi - siyasi sınırları temel alan bu tarz bir “vatan tarihi” yaklaşımıyla cumhuriyetlerde yaşayan halkların tarihin en eski devirlerinden beri aynı t opraklar üzerinde yaşadıklarını varsayan bir tarih bilinci oluşturulmaya çalışılmıştır (Hacısalihoğlu, 2017: 434). Sovyet yönetiminin idari, siyasi - ideolojik ihtiyaçlarına yönelik olarak uyguladığı insan ve toplum mühendisliği çerçevesinde oluşturduğu “planlı habitatlar” ve “yaşam alanları” içerisinde (Fragner, 2004:32) etnik grupları homojenleştirmeye çalışması, bir yandan aynı etnik kökene sahip olanlar da dâhil, etnik grupları birbirlerinden farklılaştırarak uzaklaştırmak, bir yandan da Türkiye, İran v e Afganistan gibi komşu ülkelerle aralarına kültürel duvar örmek amaçlarına yönelik olarak uygulanmıştır (Roy, 2005: 107). Ulus devletlerin iç bütünleşmelerini sağlamak için hayati öneme sahip “ötekiler” de rejimin ihtiyaçları doğrultusunda yeniden belirlenmiştir. Bu çerçevede dışarıda “kapitalist” ve “emperyalist” dünyanın yanı sıra; içeride Çarlık rejimi, aristokrat zümre, “kulak” adı verilen büyük toprak sahipleri, din kurumu ve din adamları, sanayici ve tüccarlar, Bolşevik Partisi dışındaki her türlü si yasi fikir ve oluşumlar ile Bolşevik Partisi’nin içindeki muhalifler yeni Sovyet ulusunun “düşman ötekileri” olarak belirlenmiştir. Sovyet yöneticileri toplumsal düzenin tamamen ters yüz edilmesini gerektiren yeni sosyalist sistemin inşasıyla sosyalist toplumun inşasını eşzamanlı olarak ve el ele yürütmeye çalışmışlardır. Kuzey Azerbaycan’da 28 Mayıs 1918 tarihinde kurulan Müslüman Doğu’nun ilk parlamenter ulus -devleti olan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin 27 Nisan 1920 tarihinde yıkılarak yerine Azer baycan SSC Halk Komiserleri Sovyeti’nin kurulması, Azerbaycan tarihinin en önemli dönüm noktalarından birisini teşkil etmektedir. Bu tarih, Azerbaycan’ın adım adım SSCB tarafından ilhakıyla sonuçlanacak sürecin başlangıcını oluşturmaktadır. Sovyet yönetiminin ilk yıllarında Azerbaycan’da XX. asrın son çeyreğinde “milletleşme” sürecinin gelişmeye başlamasıyla giderek güçlenen “Türkçülük” akımının da etkisiyle “Türklük” bilinci ön plana çıkmış ve Azerbaycan halkının ve dilinin Türk kökenli olduğu genel olarak kabul görmeye başlamıştı. |