Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
163
Komitesi, Akademi ve benzeri kuruluşlar konuyu belirlerler ve tarihçi bu 
anlamda konu seçiminde bağımsız değildir. Öncelikle seçeceği konunun 
parti ideolojisi altında bulunan bilimdeki yerini, konumunu tespit et-
mesi gerekiyordu. Konular da esas ve ikincil konular, gerekli ve gereksiz 
konular diye iki gruba ayrılıyordu. Konunun gerekli ve gereksiz, esas ve 
ikincil olması da tarihçi tarafından tespit edilmiyordu. Bu konular SBKP 
merkezindeki ideoloji şubesinde araştırılıyor ve karara bağlanıyordu.
291
Sovyet tarihçisinin hangi konulara ağırlık verdiği veya araştırma 
konusu olarak hangi konuların önüne sürüldüğünü Azerbaycan’da 
1920-1975 yılları arasında hazırlanan doktora tez çalışmalarında görmek 
mümkündür. Azerbaycan’da 1920-1975 yılları arasında yapılan çalışma-
ları konularına göre kesin çizgileriyle belirlemek mümkün olmasa da, 
belli gruplar halinde toplamak mümkündür. Yapılan 35 doktora tezini 
aşağıdaki şekilde gruplandırmak mümkündür: 
1.  SSCB Komünist Partisi veya Azerbaycan Komünist Partisi’nin 
hayatın tüm alanlarındaki faaliyetlerini içeren - 11 doktora tezi,
2.  Sovyetler Birliği’nde ve Azerbaycan’da sosyalizm kuruculuğu 
- 6 tez,
3.  İran’da toprak politikası, partiler, millî mücadele, yayınlar - 3 tez,
4.  Hayatın tüm alanlarında komünizm kuruculuğu faaliyetleri - 2 
tez,
5.  Kapitalist ekonomik sistemini eleştiren - 2 tez,
6.  Leninizm ve Marksizm ilkelerinden bahseden - 2 tez,
7.  Türkiye’deki Emperyalizme karşı millî mücadeleyi içeren - 1 tez
8.  Azerbaycan etnografyası ile ilgili - 1 tez
9.  İşçi sınıfının uluslararası birliği uğrunda mücadeleden bahse-
den - 1 tez,
10.  Azerbaycan’da yayınlanan Molla Nasrettin dergisi ile ilgili - 1 tez,
11.  Feodal devletler dönemi - 1 tez,
12.  Azerbaycan tarihindeki anıtlar - 1 tez,
13.  Azerbaycan-Rusya ilişkileri - 1 tez,
14. Kurtarıcı Rus halkı - 1 tez,
15.  İşçi sınıfı - 1 tez.
292
Bu manzaradan hareketle doktora çalışmalarının %66’sının Sovyet 
ve Zaman, Moskova 1994, s. 10 [Арон Гуревич. Путь прямой, как Невский проспект или 
исповедь историка // Одиссей: Человек в истории. 1992. Историк и время. Москова 
1994. c. 10].
291 Bu konuda bkz.: Tvardovskaya, a.g.e.,
 s. 205.
292 Bu dönemde kabul edilen doktora çalışmaların listesi için bkz.: Azerbaycan’da Kabul 
Edilmiş Akademik Tezlerin Bibliyografyası, (1920-1975 yılları), 1. kısım, Elm neşriyatı, Bakü 
1981, s. 114-187. 

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
164
dönemi, Sovyet ideolojisi ve bu ideoloji doğrultusunda hayatın tüm 
alanlarına yönelik çalışmaların oluşturulduğu görülmektedir.
293
 Diğer 
önemli bir husus da komşu ülkeler olan Türkiye ve İran’a yönelik 
ideolojinin önem verdiği alanlarda araştırma konularının seçilmesi ve 
araştırmaların yapılmasıdır. 
4. Tarihçinin Kaynaklara Ulaşması
Konu tespitini yaptıktan sonra tarihçi için ikinci önemli merhale 
başlıyor ki, bu da kaynaklara ulaşımı ve arşiv belgelerini değerlendirme-
sidir. Sovyet arşivleri Sovyetler Birliği Bakanlar Kurulu’na bağlılığından 
dolayı arşivi kullanmak isteyen Sovyet tarihçisi öncelikle bağlı olduğu 
kurumdan, üniversiteden, gazeteden, dergiden ve benzeri yerlerden, 
kurumun yetkili olan şahsının imzasıyla bir yazı getirmeli ve izin için 
başvurmalıdır. Bu izin yazısında araştıracağı konu, konunun amacı ve 
varılacak sonuç belirtilmelidir. Hatta çoğu zaman yapılacak çalışmanın 
planı da istenmektedir. Merkezi ve yerel parti arşivlerinde sadece parti 
üyeleri çalışabilmektedir. Her arşivde hangi belgelerin araştırıcıya verilip 
verilmeyeceği veya hangi araştırmacıya hangi belgelerin verilebileceği 
önceden belirlenmiştir. Çalışılmak istenen belgeler gizli (sekretno) 
veya çok gizli (sovershenno sekretno) belgeler değilse tarihçinin kul-
lanımına sunulabilir. Aksi taktirde gizli ve çok gizli belgeleri sadece 
devletin özel kurumlarından 1 ve 2 no’lu giriş belgesi alabilen özel 
araştırmacılar kullanabilirler. 
Belgelerden yapılan alıntılar sayfaları numaralanmış defterlere 
yazılmakta ve arşiv çıkışında arşivin özel elemanları tarafından kont-
rol edilmektedir. Belirtilen görüş dışında yapılan alıntıların üzeri ya 
293 1920-1975 yıllarında Azerbaycan’da aynı zamanda Rus dilinde 40 doktora tezi kabul 
edilmiştir. 40 doktora tezinden 22’zi direk Sovyet dönemi parti, sosyaliz kuruculuğu, sosyalist 
sanayi ve benzer konulara ayrılmıştır. Bkz.: Azerbaycan’da Kabul Edilmiş Akademik Tezle-
rin Bibliyografyası, (1920-1975 yılları), s. 164-187. Aynı zamanda Sovyetler Birliği’nin belli bir 
dönemi üzerine örnek verilecek olursa, yüksek lisans ve doktora çalışmalarının takip edildiği 
merkez olan Ali Atestasiya Komitesinin verilerine göre, 1957-1962 yıllarında SBKP üzerine 
800’den çok bilim uzmanlığı çalışmaları yapılmıştır. Bunların %10-12’i Ekim İhtilali’ne kadar 
olan dönemi, %17’si Büyük Ekim İhtilali, hazırlık dönemi, gerçekleşmesi, İç Harp dönemini, 
%56’sı 1921-1953 yıllarını, %15’i ise 1953’ten 1962 yılları kapsamaktadır. Bkz.: P. N. Pospelov, 
“SBKP Tarihi Üzere Bilimsel-Pedagoji Kadroların Hazırlanması ve Bilimsel Çalışmaların 
Esas Yönü”, Tarih Bilimi Alanında Bilimsel-Pedagoji Kadroların Hazırlama İşinin İyileştirilme-
si İçin Önlemler Konusunda Umumittifak Toplantı, (18-21 Aralık 1962), Moskova 1964, s. 15 
[П. Н. Поспелов. Основные направления научных исследований и подготовки научно-
педагогических кадров по истоии КПСС // Всесоюзное совещание о мерах улучшения 
подготовки научно-педагогических кадров по историческим наукам, Москва 18-21 
декабрья 1962 г. Москва 1964. c. 15].

---