Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
165
çizilmekte, ya da yırtılıp geri alınmaktadır.
294
Sovyetler Birliği’nde arşiv belgelerinin ağırlıklı olarak merkezde, Mos-
kova veya Leningrad’da toplanması taşradaki tarihçi için ayrı bir zorluk 
çıkarmaktadır ki, bu konudaki şikayetler zaman zaman dile getirilmiştir.
295
Yakın dönem tarihini siyasi olayları ile ilgilenen için özellikle KGB arşivi 
Sovyetler Birliği süresince kapalı olmuştur. Ancak Sovyetler Birliği’nin 
son dönemlerinde tarihçilerin bu arşivleri kullandıkları görülmektedir.
296
Kaynaklardan bahsedilirken, Sovyet tarihçilerinin kullanımına su-
nulan eski dönem veya Sovyet dönemi belgelerinin, eserlerinin ister 
Sovyet döneminde ve isterse de günümüzdeki basımı üzerinde kısaca 
durmakta yarar vardır. Çünkü Sovyet döneminde belgelerin ve eser-
lerin yeniden yayımlanmasına özellikle dikkat edilmekteydi. Burada 
belgelerin veya eski eserlerin yeniden yayınlanması önemli bir ekip işi 
olarak görülüyordu. Yayın kurulunda sadece bilim adamlarının olması 
yetmiyordu. Aynı zamanda partili birilerinin de olması gerekmekteydi. 
Ve parti ideoloji şubesinden atanan bu insanın görevi sadece bilim 
adamlarının belge ve eserler hakkında yaptığı yorumları okumak, de-
ğerlendirmekle bitmiyor, belgenin veya eserin içeriğine de “müdahale 
etme yetkisi” vardı. Belgede veya eserde parti ideolojisine ters ge-
294 Ağayev, a.g.e., s. 151.
295 Orta Asyalı tarihçiler Moskova’daki bir bilimsel toplantıda şikayetlerini aşağıdaki şekilde 
dile getirdiler: “SBKP(b) MK’nin Orta Asya bölümünün arşivi Moskova’da korunduğundan bu 
durum Orta Asya’da yaşayan, araştırmalar yapan bilim adamları için çetinlikler doğurmakta-
dır.” Bkz.: “Ş. Taşlıyev’in Konuşması”, Tarih Bilimi Alanında Bilimsel-Pedagoji Kadroların Hazır-
lama İşinin İyileştirilmesi İçin Önlemler Konusunda Umumittifak Toplantı, (18-21 Aralık 1962), 
Moskova 1964, s. 241 [Выступления Ш. Ташлева // Vsesoyuznoe Soveshanie o Merakh 
Uluchsheniya Podgotovki Nauchno-Pedagogicheskikh Kadrov po İstoricheskim Naukam 
(18-21 Dekabrya 1962 g.),
 Moskova 1964, s. 241.
296 1990’lı yıllarda (Sovyetler Birliği’nin dağıldığı dönemde) Azerbaycan tarihçisi Ziya Bün-
yadov Azerbaycan KGB’si eski başkanları General Ziya Yusufzade ve General Vagif Hüsey-
nov’un yardımıyla daha bugüne kadar kimsenin giremediği her zaman kapalı ve “büsbütün 
gizli” olan ÇK (Çerezvıyçaynaya Komissiya- Olağanüstü Komisyon), GPU (Glavnoye Poli-
tiçeskoye Upravleniye- Genel Siyasi Kurul), NKVD (Narodnıy Komissariat Vnutrennıh Del- 
İç İşleri Halk Komiserliği) ve Azerbaycan KGB’si (Komitet Gosudarstvennıy Bezopasnosti- 
Devlet Tehlikesizlik Komitesi) arşivlerinde çalışma imkânı buldu. Bu arşivler ışığında Sovyet 
döneminde Azerbaycan’da XI. Kızıl Ordu’nun yaptığı haksızlıklar, “kollektivleştirme” adı altın-
da çok sayıda suçsuz insanın öldürülmesi, 1937-1938 baskı döneminde Azerbaycan’ın siya-
set ve ilim alanında izlenen kırımlarla ilgili çok sayıda yazılar yayınladı. Ziya Bünyadov bu yazı-
larını Kırmızı Terör kitabında topladır. Bkz.: Ziya Bünyadov, Kırmızı Terör,
 Bakü 1995. Sovyetler 
Birliği’ndeki diğer Cumhuriyetler için de bu uygulama geçerliydi. Örneğin, Rusyalı tarihçi V. S. 
Braçev 1989 yılına kadar KGB arşivlerinde “Akademikler işi” üzere çalışılmasına izin verilen 
ilk tarihçi idi, zira o zaman kadar diğer tüm tarihçiler için bu arşiv kapalı idi. Bkz.: “Akademik S. 
F. Platonov’un Akıbeti Üzerine Tartışmalar”, Vatan Tarihi dergisi, sayı 3, Moskova 1998, s. 137 
[Споры вокруг судьбы академика С. Ф. Платонов // Отечественная история. Москова 
1998. no. 3, c. 137].

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
166
lecek bilgilerin ideolojiye uygunlaştırılması veya çıkartılması önemli 
bir husustu. Bundan dolayı da Sovyetler Birliği döneminde yayınlanan 
belgeleri ve eserleri değerlendirirken, kullanırken bu uygulamayı hesaba 
katmak gerekmektedir.
297
Böylece Sovyet tarihçisi, kullanımına izin verilen belgelerle yetin-
mek zorundaydı.
5. Tarihçinin Kullandığı ve Yaptığı Alıntıların Önemi
Yazım aşamasında Sovyet tarihçisinin dikkat ettiği hususlar arasında 
aşağıdakileri görmek mümkündür: Eserlerinin hemen giriş kısmından 
başlayarak Sovyet ideolojisine yön veren insanların eserlerinden alıntılar 
yapmak, Marks, Engels, Lenin’den, 1956’tan önce ayrıca Stalin’den alın-
tılar yapmak; ama bunlar genellikle adet yerini bulsun diye yapılan ve 
arşiv malzemelerinin dikkatle incelenmesine dayanan araştırma açısından 
pek o kadar önemli olmayan alıntılardı.
298
 Sovyet döneminde yapılan 
bu hususu daha sonraki dönemlerde tarihçiler de itiraf etmişlerdir.
299
Eserlerinde Marksist bir terminoloji kullandıkları görülmektedir. 
Fakat her ne kadar Marksist bir terminoloji kullanıyor olsa da, ger-
çek amaç bilimsel olmaktan çok, polemikçi ve oportünist oluyordu. 
Genellikle amaçlanan, siyasal sapma biçimlerine saldırmaktı. İkincisi, 
makro-tarihsel bir düzeyde ise, Marksist terminoloji ve tarih tasarısı, 
daha büyük tarihsel süreçlere yerleştiriliyordu; belirli devrimci olay-
ların ya da bunalımların yeniden canlandırılmasında sınıf çatışmaları 
temelindeki çözümleme keza zorunlu nitelikteydi. Yine de, tarihsel 
araştırmanın konusu, özellikle de klasik çağ, Bizans dönemi ve ortaçağ 
tarihlerinde gündelik siyasetin fiili sorunlarından ne kadar uzaklaşırsa, 
tarihçinin özgürlük alanı o kadar genişliyordu.
300
 
Sovyet tarihçisi eserinin yazımında her ne kadar arşiv belgelerine ve 
yeni kaynaklara dayansa da ideoloji içi bir görüntüden bahsetmesi ve 
yeni düşünce gücünden yoksul kalması onun eserini olgu yığını olmaktan 
kurtaramamaktaydı.
301
 Çünkü eserin yazım aşamasında Parti, tarihçiden 
particilik bekliyordu. Araştırılan konu ile ilgili partinin görüşü esas 
297 Bahis edilen konuya 1950’li yıllarda, 19. yüzyılda yaşamış siyaset adamı A. İ. Gertsen’in 
eserlerinin toplu şekilde yayınlanması sürecinde yaşananları örnek göstermek mümkündür. 
Bu süreçte ekipte yer alan parti yetkilisinin müdahalesiyle Sovyet ideolojisine ters gelen gö-
rüşler eserden çıkarılmıştır. Geniş bilgi için bkz.: Tvardovskaya, a.g.e., s. 195-196.
298 Georg G. Iggers, Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarihyazımı, 
Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s. 82.
299 “Eserlerimde Lenin’den alıntıları mecburiyetten dolayı yapmaktaydım”. Bunu daha Sov-
yet döneminde itiraf eden tarihçiler de olmuştur. Bkz.: O. V. Budnitskiy, a.g.m., s. 137. 
300 Iggers, a.g.e.,
 s. 82.
301 Iggers, a.g.e.,
 s. 82-83.

---