Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
cələnmişdi. Avqustun 16-dan 1907-ci ilin dekabrına qədər da vam edən toqquşmalarda nə qədər insan həlak olmuş, evlər, mülklər yandırılmış, camaatın var-dövləti talan edilmişdi. 1918-ci ilin martından etibarən daşnak-bolşevik silahlı bir ləşmələrinin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdikləri dəhşətli soyqırımı aktının qurbanları sırasında Quba qəzası sakinlərinin sayı xüsusilə çoxluq təşkil edir. Həmin vaxt Xalq Komissarla rı Sovetinin sədri S.Şauınyan və hərbi komissar Korqanovun tapşırığı əsasında erməni generalları Amazasp Azərbaycanın şimalında, Lalayan isə mərkəzi və cənub rayonlarında «so vet hakimiyyəti qurmaq» adı altında insanların başına misli görünməmiş vəhşiliklər gətirmişlər. Amansız üsullarla kütləvi qırğın törətmiş erməni generalı Amazasp Şaumyana ünvanla dığı məktubda təkcə Quba qəzasında 10 mindən artıq müsəl manı qətlə yetirdiyini fəxrlə yazırdı. Müxtəlif tarixi mənbələrə əsasən, Amazaspın başçılıq etdiyi hərbi dəstə Quba qəzasın da ümumilikdə 30 mindən çox dinc əhaliyə divan tutmuşdu. Təkcə Quba şəhərində 1.800 uşaq, 2.000-ə yaxın qoca və yaşlı qadın qətlə yetirilmişdi. Həmin insanlardan 3 mini Qu banın şimal hissəsindəki Qudyalçay sahilində basdırılmışdır. BDU-nun professoru, tarix elmləri doktoru Anar İsgəndərov tədqiqatlarında yazır ki, daşnak-bolşevik qoşunları Şamaxını işğal etdikdən sonra mayın əvvəllərində Quba qəzasına da xil olmuşlar. Onlar burada üç dəfə qırğın törətmişlər. Qubaya hücum edənlər içərisində özünü bolşevik kimi qələmə ve rən və 2 min əsgərə başçılıq edən David Gelovanidən başqa, bolşevik Sturua da var idi. Onlardan əvvəl isə Muradyanın rəhbərlik etdiyi 2 min erməni əsgəri burada qırğınlar, iğtişaş lar törətmişdi. Ə.Əlibəyovun məlumatına görə, 1918-ci il may ayının 1-də dəstə üç istiqamətdən şəhərə daxil olur. Təkcə birinci gün şəhərin aşağı hissəsində 713 nəfər azərbaycanlı öldürülür ki, onların da əksəriyyəti qadın və uşaqlar idi. Şose və Bazar küçələrindəki evlər qarət edilir. Hücumun ikinci Böyük
117 günü şəhərin birinci və ikinci hissəsində onlar 1.012 nəfər azərbaycanlı qətlə yetirirlər ki, bu insanların da böyük əksəriy yəti şəhərin yoxsul əhalisi və İrandan iş dalınca gəlmiş kişilər idi. Talanlarsa heç cür səngimirdi. Amazaspın dəstəsi Qubanın girəcəyindən tutmuş yuxarı hissəsinədək şəhəri odlamağa başlayır. Daşnaklar küçədə qar şılarına çıxan bütün adamları ucdantutma gülləyə tutur, yerə yıxılmış yaralıların bədənlərini tüfənglərin süngüləri ilə deşik- deşik edir, gözlərini ovurdular. Təhqiqat materiallarından məlum olur ki, 1918-ci il ma yın 1-də Qubaya girən daşnak-bolşevik birləşmələrinin sayı 5 mindən artıq idi. Ona görə də onlar silahsız dinc əhaliyə azğınlıqla divan tuta bilirlər. Həmin azğınlığın miqyasını tə səvvür etmək üçün iki gün ərzində yalnız Quba şəhərində 4 minədək müsəlmanın öldürüldüyünü xatırlatmaq kifayətdir. Bu rəqəm Quba şəhər əhalisinin beşdə biri demək idi. Müsəlmanların dini heysiyyətinə toxunaraq məscidlərə od vuran daşnaklar təkcə Quba, Qusar və Xaçmaz ərazisində 26 məscidi yandırmışdılar. Müqəddəs dini ocaqları yerlə yeksan edən daşnaklar Şərq tarixinə və ədəbiyyatına aid minlərlə qiy mətli kitabları da məhv etmişdilər. Qubanın mərkəzində Əb dürrəhim Əfəndinin mədrəsəsini yandıran ermənilər buradakı 1.300-ə yaxın qiymətli kitabı tonqala atmışdılar. Amazaspın azğınlığı nəticəsində 1918-ci ilin ilk beş ayı ər zində Quba qəzasında üst-üstə 15 mindən çox insan məhv edilmişdi. 1918-ci ilin qırğınları zamanı daşnak-bolşevik bir ləşmələri burada 122 (bəzi mənbələrdə 168 verilir) kəndi da ğıtmışdılar. Həmin kəndlərdən 35-i bu gün də mövcud deyil. Şəhər əhalisinin əmlakı da tar-mar edilərək oğurlanmışdı. Təkcə Qubanın özündə Amazaspın əsgərləri 4 milyon manat nağd pul, xeyli qızıl pul, 4 milyon yarım manatlıq qızıl, bril- yant və digər qiymətli daş-qaş, 25 milyon manatlıq ev əşyaları (qiymətli xalçalar, gümüş və büllur qablar), 25 milyon manat 118
ıq ərzaq ehtiyatı ələ keçirmişdilər. Sonralar həmin qızılların və qızıl pulların bir hissəsi S.Şaumyan öz məsləkdaşları ilə birlikdə həbs edilərkən onun yük çamadanlarında 80 milyon məbləğindəki qızıl pulun içərisində olmuşdur. Təkcə Qubanın özündə Amazaspın dəstəsi 105 ev yan dırmışdı. Dəyən ziyan 100 milyonu ötmüşdü. İbrahim bəy Şıxlarlıya, Məşədi Əli Hüseynova, Orucəli Məmmədova, Bə kir Mehrəliyevə, Səttar Məmmədyarova, Hidayət Əmirbəyo- va, Qafar Orucova, Əli bəy Zizikliyə, Rəcəb Orucova, Yusif bəy Abdulsəlimbəyova, İsgəndər Abdullayevə məxsus böyük mülklərin, şəhərdəki məscidlərin, bir sıra idarə və digər in zibati binaların yandırılıb külə döndərilməsi əhaliyə olduqca böyük ziyan vurmuşdu. Həmin illərdə istefada olan polkovnik Hacı Ələkbər Quba sakinləri adından Fövqəladə İstintaq Komissiyasının sədri Ələkbər bəy Xasməmmədova aşağıdakı məzmunda məktub göndərmişdi:
119
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|