Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Tatlı müharibəsidir. Bu müharibə bütün günü davam etmiş dir və iki nəfər müsəlmanın həlakı ilə başa çatmışdı. Üçüncü Əskipara kəndində olan döyüşdür ki, bundan sonra Qazax uyezdi hökumət qüvvəsi tərəfindən nəzarətə alınmış, bir növ, sakitlik bərpa edilmişdir. Fevral ayının 5-ci günü isə Qazax da bütün dükanlar, evlər qoşun tərəfindən axtarılmış, əsasən müsəlmanların silah-sursatı əllərindən alınmışdı. Ermənilər dən isə bir top, bir tüfəng belə alınmamışdı. Qazax uyezdin- də erməni-müsəlman davası zamanı bir çox kəndlər dağıdılıb yandırılmışdı. Onlardan məşhur olanı on iki kənddir: Əlibəy li, Haccalı, Kazımlı, Köhnəqışlaq, Yaradullu, Həqbəli, Sofulu, Cəfərli, Çaxmaqlı, Qızılhacılı, Xeyrimli, Bağanıs-Ayrım və baş qaları. Bu qırğınların əsas səbəbkarı Şəmşəddin pristavı erməni Mesrop olmuşdur. «Daşnaksütyun»un erməni quldur dəstələri 1920-ci il apre- in 5-də Tatlı kəndi yaxınlığında kiçik bir Azərbaycan kəndini ələ keçirərək onun bütün sakinlərinə qəddarcasına divan tut muşlar. Həmin gün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici işlər naziri F.Xoyskinin Ermənistanın xarici işlər nazirinə no tasında deyilir ki, aprelin 5-də səhər saat 5-də daşnak quldur birləşmələri Yaradulla kəndinə basqın etmişlər. Əhalinin üçdə bir qismindən çoxu məhv edilmiş, əmlakları talan olunmuşdur. Aprelin 8-də bura ikinci dəfə basqın edilmiş, Yaradulla və Tatlı kəndləri yandırılmışdır. 1920-ci il aprelin 9-da Qazax rayonunun azərbaycanlı kəndlilərinin barışıq haqqında imzalanmış müqaviləyə əməl edərək ağ bayraqlar qaldırmasına baxmayaraq, qaniçən Dro- nun erməni quldur birləşmələri Əskipara, Yuxarı Əskipara, Aşağı Fərəhli, Xeyrimli, Bənası, Quşçu Ayrım, Ayrım, Salahlı kəndlərinə basqınlar etmiş və onları tamamilə yandırmışlar. Dinc əhali arasında çoxsaylı tələfat olmuşdur. Dro bir sıra qətllərə şəxsən özü başçılıq etmişdir. Bu qətllər zamanı qadın lar və qocalar ən ağır işgəncələrə məruz qalmışlar. 156
KÜRDƏMİR 1918-ci ilin iyun ayında «Daşnaksütyun» erməni terror təş kilatının göstərişini yerinə yetirən erməni silahlı quldur birləş mələri Kürdəmirə basqın edərək evlərə, dükanlara və məscid lərə od vurmuşlar. Onlar bütün müsəlmanları amansızcasına öldürür, nə qocalara, nə qadınlara, nə də uşaqlara rəhm edir dilər. Şahidlərin dediklərinə görə, çoxlarına öldürülməzdən əvvəl vəhşicəsinə işgəncələr verirdilər. Quldurlar bir oğlan uşağını süngü ilə deşik-deşik etdikdən sonra onun qan itirə- itirə necə öldüyünə soyuqqanlıqla tamaşa etmişlər... Kürdəmi rə basqın nəticəsində 56 ev, iki məscid yandırılmış, Quranın təfsirinə dair nadir kitablar saxlanılan kitabxana darmadağın edilmişdir. Quranın özünü isə quldurlar cırıb atmışlar. İstintaq komissiyası sədrinin 1918-ci il 22 noyabr tarixli məruzəsində deyilir ki, «...həmin günlərdə ermənilər Cəngi kəndini dağıt mış, burada 20 adamı öldürmüş (onların burunlarını, qulaqla rını kəsmiş, başlarını daşa çırpmışlar), Qaravəllidə iki kişini, Qarabucaqda 7 adamı, Xəlil Qasımbəydə 7 adamı, Ərəbmeh- dibəylidə 83 adamı, o cümlədən 78 kişini, 4 qadını və bir oğlan uşağını öldürmüşlər. Adları çəkilən kəndlərdə erməni quldurları bütün əmlakı talan etmişlər».
Ermənilərin 1918-ci ilin martında törətdikləri soyqırımının qurbanları arasında lənkəranlılar və ətraf rayonların sakinləri də var idi. «Daşnaksütyun» firqəsinin üzvləri burada 40-a ya xın kəndi yandırmış, yüzlərlə günahsız insanı qətlə yetirmişdi lər. Tarixçi alim, professor Anar İsgəndərov «Türk-müsəlman əhalisinə qarşı həyata keçirilən soyqırımları» adlı silsilə məqa lələrində yazır ki, Lənkəranda M illi Ordunun təşkili ilə məş ğul olan «Vəhşi d i v i z i ya»n ı tərksilah etmək üçün bolşeviklər dəniz vasitəsilə oraya silahlı dəstələr göndərmişdilər. Bu təd birlər Erməni M illi Şurasının göstərişi ilə həyata keçirilirdi. 157
Bolşevik əsgərləri yolda qarşılarına çıxan müsəlman kəndlə rini dağıdıb talayır, sonra isə od vurub yandırırdılar. Vilvan, Veravul, Girdəni, Cil, Osakiiçə və digər kəndlərin sakinləri qırğınlardan qurtulmaq üçün meşələrə çəkilirdilər. Dinc əhali talan və qırğınlara son qoyulması üçün Sütəmurdov kəndin dən 13 nəfər ziyalını qəza rəisi Şıvkunovun yanına göndərir. Şıvkunov isə onların sözlərinə qulaq asmayıb həmin insanları qətlə yetirmək barədə əmr verir. Yanvarda başlanan qırğınlar mart ayında daha da şiddətlənmişdi. Əhali arasında narahatlıq, həyəcan xeyli artmışdı. Bu ərəfədə Astara şəhəri bolşevik əsgərləri tərəfindən topa tutularaq darmadağın edilmiş, əhalinin əksəriyyəti yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur olmuşdu. Xəzər dənizi sahilin də Qızılağac ilə Lənkəran arasındakı, demək olar ki, bütün müsəlman kəndləri «Aleksandr Candar» paroxodu tərəfindən top atəşinə tutulmuşdu. Professor A.İsgəndərov daha sonra göstərir ki, Osmanlı qo şunlarının Bakını azad etməsindən bir az əvvəl Lənkərana 2 min nəfərlik erməni dəstəsi gəlib yerli əhaliyə divan tutmağa başlamışdı. Onlar müsəlman yeməkxanalarına girib insanları təhqir edir, xidmətlərə görə pul ödəmir, Osmanlı türklərin dən qorunmaq üçün yerli adamları səngər qazmağa məcbur edirdilər. İş o yerə çatmışdı ki, erməni əsgərləri məhərrəmlik mərasimində məscidlərə girib müsəlmanlara öz təziyələrini keçirməyə mane olurdular. Hətta məscidlərdə müsəlmanla rı qarət edir, oranı partlatmağa, yandırmağa səy göstərirdilər. Daşnaklar bu bölgədə yüzlərlə evləri viran qoydular, minlərlə günahsız insanları müxtəlif işgəncələrlə qətlə yetirdilər. 1918- ci ilin yanvarından 1919-cu ilin avqustunadək - malakan qiya mı yatırılana qədər bu bölgədə erməni və rus birləşmələri tərəfindən 2 min azərbaycanlının həyatına son qoyuldu. Son illər aparılan arxeoloji qazıntılar nətic.əsində həmin in sanların sümükləri tapılaraq kənd məzarlığında basdırılmışdır. 158
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|