erməni terror təşkilatının üzvıi tərəfindən öldürülmüşdü. Qətl
Tiflisin İrəvan meydanında Fətəli xan Xoyski Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin digər görkəmli xadimi Xəlil bəy Xasməmmə-
dovla birlikdə indiki Paliaşvili adına Opera və Balet Teatrının
yanından keçərkən baş vermişdi. «Daşnaksütyun» erməni ter
ror təşkilatının üzvləri Aram Erkayanın və Misak Qriqoryanın
silahlı basqını nəticəsində X.Xasməmmədov ağır yaralanmış,
F.Xoyski isə öldürülmüşdü.
Fətəli xan Xoyskinin «Daşnaksütyun» erməni terror təşkilatı
tərəfindən qətlə yetirilməsi bütün Zaqafqaziya regionunun de
mokratik qüvvələrinin hiddətinə səbəb olmuşdu.
1922-ci İL İYULUN 25-də TİFLİSDƏ «Daşnaksütyun» er
məni terror təşkilatının yaratdığı ixtisaslaşdırılmış «Qisas» bir
ləşməsindən olan erməni terrorçuları Petros Ter-Poqosyan və
Zare Məlik-Şahnazaryan görkəmli türk siyasi xadimi, Türkiyə
nin Suriyadakı 4-cü ordusunun baş komandanı Kamal (Camal)
paşanı və müavini Surəyyə bəyi öldürmüşlər. Qətlin təşkilat
çısı Artaşes Gevorkyan idi. Terror aktı hətta erməni ziyalıların
da da hiddət doğurmuşdu. Buna tədqiqatçı, doktor Lepsiusun
məlumatları da sübutdur.
1922-ci İLİN AVQUSTUNDA BUXARADA «Daşnaksütyun»
erməni terror təşkilatının üzvü, Saruxanyan adlı birisi məşhur
türk siyasi və ictimai xadimi, İttihad və Tərəqqi Partiyasının
rəhbərlərindən olan Ənvər paşanı qətlə yetirmişdi.
168
1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların
Ermənistandan kütləvi deportasiyası
XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq XX əsrin son-
larınadək ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara qarşı
yeridilən deportasiya, soyqırımı siyasəti zaman-zaman
müxtəlif üsullarla həyata keçirilmişdir. Tarixi mənbələ
rə, arxiv materiallarına, xarici ölkə səyyahlarının yaz
dıqlarına istinadən azərbaycanlıların tarixi etnik dədə-
baba torpaqlarından çıxarılması 1905-1907, 1918-1920,
1948-1953-cü illərdə baş vermiş və nəhayət, 1988-ci
illərdə daha böyük ərazi işğalı ilə başa çatdırılmışdır.
Sovet hakimiyyəti illərində də «Daşnaksütyun» erməni ter
ror təşkilatı öz fəaliyyətini dayandırmadı, əksinə, qan tökmək
də, terror etməkdə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Onlar bol
şeviklərə sığınaraq öz işlərini daha da kəskin şəkildə davam
etdirdilər. Əslində, elə bolşevik ermənilərin özləri də mahiy
yətcə daşnaklar idi. Təşkilatın üzvü Hovanes Kaçaznuninin bir
tezisindəki ifadə də bu fikri təsdiqləyir: «Bolşevik ermənilər
bu gün səndən də, məndən də daha çox daşnakdırlar. Çünki
mənim də, sənin də aciz olduğumuz yerlərdə onlar bizi əvəz
etmiş və ömrümüzü həsr etdiyimiz işi görürlər». Bu da mə
lumdur ki, həmin terror təşkilatının üzvləri Sovet İttifaqının
ali hakimiyyət dairəsinə daxil olmuşdular. Bu səbəbdən də
onların rəhbərliyi adından ermənilər öz cinayətkar fəaliyyət
lərinin yeni mərhələsini çox fitnəkarlıqla, heç kimdən çəkin
mədən, bəzən də qanun pərdəsi altında həyata keçirirdilər.
İndiki Ermənistan ərazisindən azərbaycanlı əhalinin kütləvi
surətdə deportasiyasını həyata keçirmək məqsədi ilə daşnaklar
tükürpədici vəhşiliyə, terrora və şantaja başladılar.
171
«Daşnaksütyun» erməni terror təşkilatının üzvü, 1918-ci
ildə Bakının dinc əhalisinə qarşı törədilən cinayətlərə başçılıq
etmiş yüksək vəzifəli kommunist A.Mikoyan 1947-ci ilin deka
brında «Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbay
canlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçü
rülməsi haqqında» sənədin layihəsini hazırlayıb. Təsdiq üçün
həmin bədnam sənədi Stalinə təqdim edib. Repressiyalar döv
ründə (1930-1938-ci illər) əli yüzlərlə azərbaycanlının qanına
batmış «ölkə rəhbəri» heç bir müqavimət göstərmədən daşnak
Mikoyanın hazırladığı sənədin layihəsinə öz dərkənarını qo
yub: «Ermənistandan 100-150 min azərbaycanlının könüllülük
(? - red.) əsasında Azərbaycana - Kür-Araz ovalığına köçməsi
nə icazə verilsin». 1947-ci il dekabrın 23-də SSRİ Nazirlər So
veti Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbaycanlı
əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi
haqqında 11 bənddən ibarət qərar qəbul etdi. Həmin qərardan
yalnız iki bəndi diqqətə çatdırırıq. Birinci bənddə göstərilirdi:
«1948-1950-ci illərdə Ermənistan SSR-dən 100 min kolxozçu
və başqa azərbaycanlı əhali könüllülük əsasında Azərbaycan
SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülsün; onlardan: 10 min nə
fər 1948-ci ildə, 40 min nəfər 1949-cu ildə və 50 min nəfər
1950-ci ildə». Amma ermənilər bu qərardakı göstərişlərə də
əhəmiyyət vermədən 1948-ci ildə 10 min əvəzinə 24 min 631,
1949-cu ildə 40 min əvəzinə 54 min 373 və 1950-ci ildə 50
min əvəzinə 76 min 50 nəfər soydaşımızı deportasiya ediblər.
Ömrü boyu dağ şəraitində, gözəl təbiətdə, səfalı yerlərdə ya
şayan insanları qəflətən gətirib ilan mələyən düzlərə tökərək
onları alışmadığı iqlim şəraitində məskunlaşmağa məcbur et
dilər. M üxtəlif xəstəliklərə, aclığa və digər qeyri-insani müna
sibətlərə tuş gələn «könüllü» köçkünlər üzləşdikləri dərdlərə,
bəlalara, haqsızlıqlara dözməyərək güIləsiz-filansız kütləvi su
rətdə həyatlarını dəyişdilər.
172