Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

1988-ci  ilin  yanvar  ayınadək  Qarabağ  münaqişəsinin  yeni 

mərhələsinin  startı  üçün  bütün  hazırlıq  yekunlaşmışdı.  Heydər 

Əliyevin  İttifaq  rəhbərliyindən  uzaqlaşdırılması  ilə  mərkəzdə 

ermənilərin  xeyrinə  dəyişən  balans  problemin  həllində  Mos­

kvanın  birbaşa  olaraq  ermənipərəst  mövqe  tutacağını  şərtlən­

dirirdi.  Son  mərhələ  üçün  qığılcım  lazım  idi.  Bu  isə  Xankəndi­

dən  -   Stepanakertdən  başlamalı  idi.

Çox  gözləməyə  ehtiyac  qalmadı.  Ermənistandan  xalq  de­

putatları  qismində  vilayətə  gələn  emissarların  təşkilatçılığı  ilə 

fevralın  5-də  Xankəndidə  ilk  mitinq  keçirilir.  Cəmi  90  nəfərin 

iştirak  etdiyi  mitinqdə  istənilən  nəticə  alınmadığından,  həm­

çinin  vilayət  milisləri  tərəfindən  mitinqin  dağıdılması  tədbirin 

yarımçıq  dayandırılmasını  zəruri  edir.  Fevralın  9-da  keçirilən 

mitinqə  isə  150  nəfərədək  adam  gəlir.  Bu  mitinqdə  əsasən  so­

sial  tələblər səsləndirilir və  bəyan  edilir  ki,  vilayət  Ermənistana 

birləşərsə,  bu  problemlər öz  həllini  tapa  bilər.  Bu  mitinqdə  ilk 

dəfə  olaraq  «saqqallılar»  adlanan  xüsusi  hərbi  dəstənin  üzvləri 

də  görünür.  Onlar  Ermənistandan  gəldikləri  ilk  saatdan  eti­

barən  vilayətdəki  vəziyyəti,  demək  olar  ki,  öz  nəzarətlərinə 

götürür  və  Azərbaycan  əleyhinə  açıq-aşkar  şüarlar  səsləndirə­

rək  əhali  arasında  özlərinə  qarşı  xof  yaradırlar.  Bilavasitə  saq­

qallıların  zorakı  səyləri  nəticəsində  fevralın  13-dəki  mitinqə 

300  nəfərə  qədər  adam  toplaşır.  Rəsmi  Bakının  baş  verən  bu 

separatçı  meyilləri  neytrallaşdırmaqda  tərəddüd  göstərməsi, 

həmçinin  vilayət  rəhbərliyinin  ictimai  asayişi  pozan  hadisələri 

yatırtmağa  xüsusi  həvəsinin  olmaması  saqqallıların  real  güc 

mərkəzinə  çevrilməsinə  və  Ermənistandan  göndərilən  tapşı­

rıqlara  uyğun  olaraq  vəziyyəti  daha  da  gərginləşdirmələrinə 

münbit  şərait  yaradır.  Elə  bu  ərəfədə  Yerevandan  qəti  hərəkə­

tə  keçmək,  eləcə  də  «miatsum»  -   birləşmək  iddiasını  hiiqu- 

qiləşdirmək  barədə  təlimat  gəlir.  Və  təşəbbüs  artıq  vilayətin 

qanunverici  orqanının  əlinə  keçir.

239

---

!

Fevralın  20-də  çağırılan  vilayət  Xalq  Deputatları  Sovetinin 

fövqəladə  iclasında  gündəliyə  yalnız  bir  məsələ  -   DQMV-nin 

Ermənistana  birləşdirilməsi  ilə  bağlı  təklifin  müzakirəsi  çıxarı­

lır.  Vilayət  deputatları  arasında  ciddi  təbəddıilat yaranır.  Ümu­

mi  deputat  kvotasının  33  faizinə  malik  azərbaycanlı  deputatlar 

iclası  boykot  edir,  əksər  ermənilər  isə  Azərbaycanın  göstərə 

biləcəyi  iradədən  hələ  də  qorxaraq  sessiyaya  gəlmirlər.  Yenə 

də  ümid  qalır  saqqallılara.  Onlar  erməni  deputatların  evləri­

nə  hücum  edərək  onları  zorakılıqla  sessiyaya  gətirirlər.  Lakin 

vilayət  Xalq  Deputatları  Sovetinin  sədri  Vladimir  Osipov  ses­

siyaya  gəlməkdən  imtina  edir.  Bu  vaxt  digər  problem  -   yetər­

sayın  olmaması  da  meydana  çıxır.  Beləliklə,  rəyasət  heyətin­

də  görünən  vilayət  XDS-in  sədr  müavini  Şmavon  Petrosyan 

kvorumun  olmaması  səbəbindən  sessiyanı  açmadan  bağlı  elan 

edir.  FHəmin  gün  bölgəyə  gələn  Sov.İKP  MK-nın  şöbə  müdiri 

M.Yaşin  və  Azərbaycanın  rəhbəri  Kamran  Bağırovla  Ali  So­

vetin  sədri  Süleyman  Tatlıyev,  eləcə  də  vilayət  partiya  komi­

təsinin  rəhbəri  Boris  Gevorkov  sessiyanın  təxirə  salınması  ilə 

bağlı  təkliflə  çıxış  etsələr  də,  onlar  fit  sədaları  altında  binadan 

qovulurlar.

...6 

il  öncə  isə  bu  ermənilərin  Azərbaycan  rəhbərinin 

qarşısında  nəinki  fit  çalm ağaheç  səslərini  çıxarmağa  cürət­

ləri  çatmırdı.

6  il  öncə  bu  ermənilər  Azərbaycan  rəhbərinin  qarşısında 

ikiqat  təzim  edərək  onun  adi  göstərişini  yerinə  yetirməkdən 

belə  xoşbəxt  olduqlarını  dönə-dönə  bəyan  edirdilər.

6  il  öncə  bu  ermənilər  Azərbaycan,  Bakı  adı  gələndə 

ürəklərinə  vəlvələ  düşür;  m illətim izin  hər  hansı  bir  nüma­

yəndəsinin  qarşısında  öz  cılızlıqlarını  etiraf  edirdilər.

6  il  öncə  onlar  azərbaycanlıların  mərhəməti  sayəsində 

çörək  tapan  erməni,  biz  isə  ermənilərin  miskinliyindən  və 

namusundan  iyrənən  azərbaycanlılar  idik.

240

---

1982-ci  illə  1988-ci  il  arasında  dəyişən  fərq  isə  yalnız 

azərbaycanlıların  əzmkarlığında  və  ermənilərin  cəsarətində 

deyildi,  həm  də  Azərbaycanın  xeyrinə  işləməyən  zamanın 

ziddiyyətli  mahiyyətində  özünü  büruzə  verirdi.  Ən  əsası, 

ən  ümdəsi  isə  Azərbaycanın  varlığını  təcəssüm  etdirməli 

olan  rəhbər  6  il  öncəki  rəhbər  deyildi...

Vilayət  XDS-in  sessiyası  kvorum  olmadan  işə  başlayır.  İc­

lasın  təşəbbüskarları  olan  Ermənistan  SSR  Ali  Sovetinin  de­

putatları,  əsasən  isə  vilayət  Yazıçılar  İttifaqının  sədri  Vardan 

Akopyanın  təzyiqi  ilə  deputatlar  gündəlikdə  olan  yeganə  mə­

sələnin  müzakirəsinə  keçirlər.  Və  nəhayət,  gecə  yarısı  DQMV- 

nin  Azərbaycan  SSR-in  tabeliyindən  çıxaraq  Ermənistan  SSR- 

in  tərkibinə  daxil  olması  barədə  qərar  qəbul  edilir.  Bu  qərar 

Azərbaycanın  ərazi  bütövlüyünə  təhlükə  və  SSRİ  Konstitusiya­

sına  zidd  olmaqla  yanaşı,  həm  də  İttifaq  miqyasında  muxtar 

subyektin  separatizm  meyillərinin  ilk  qığılcımı  idi.

Təklənmiş  Qarabağ

Bu  hadisənin  səhəri  günü  vilayət  Partiya  Komitəsinin  ple­

numu  keçirilir.  Siyasi  Büronun  üzvləri  Razumovskinin,  Demi- 

çevin,  eləcə  də  Azərbaycanın  rəhbəri  Kamran  Bağırovun  işti­

rakı  ilə  keçirilən  plenumda  DQMV  PK-nın  birinci  katibi  Boris 

Gevorkovun  vəzifəsindən  azad  edilməsi  ilə  bağlı  qərar  qəbul 

olunur.  Ən  təəssiifedici  məqam  isə  o  idi  ki,  Azərbaycana  tam 

loyal  olan  B.Gevorkovun  yerinə  ekstremist  «Krunk»  təşkilatı­

nın  rəhbəri,  Xankəndidə  keçirilən  qanunsuz  mitinqlərin  apa­

rıcısı  V.Poqosyan  təyin  olunur.  Mərkəzi  rəhbərliyin,  eləcə  də 

Bakının  razılığı  ilə  Dağlıq  Qarabağ  rəsmən  baş  separatçının 

nəzarətinə  verilir.  Beləliklə,  vilayətdə  saqqallıların  başladığı 

avantüra  qısa  zaman  ərzində  uğurla  tamamlanır  və  Azərbay­

can  rəhbərliyinin  məsələyə  laqeyd  münasibəti  artıq  erməni 

əhalisində  olan  xofu  da  tamamən  dağıdır.  Böyük  fədakarlıqlar

241

---