Söz varliğI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Tutsam taleb-i hakîkate râh-ı mecâz 

Efsâne bahânesiyle 

c

arz etsem râz 

 

Leylî sebebiyle vasfın etsem âgâz 

Mecnûn dili ile etsem izhâr-ı niyâz 

(LM/3-4)

1

 

Böylece Fuzûlî, mesnevinin konusunu teĢkil eden efsanenin, 

hakikate ya da ilahî aĢka ulaĢmanın aracı olduğunu ve hem Leylâ‟nın 

hem de Mecnûn‟un eser içinde temsilî bir iĢleve sahip olduğunu (Genç 

2006, 46) kendisi ifade etmiĢ olur. Ancak bu noktada dikkat edilmesi 

gereken  Ģey,  Leylâ‟nın  ilahî  bir  hüviyete  bürünmesinin,  Mecnûn‟un 

bakıĢ  açısıyla  ilgili  bir  husus  olmasıdır.  Zira  Leylâ‟yla  ilgili  söz 

konusu  nitelik  değiĢimi,  Mecnûn‟un  yaĢamıĢ  olduğu  içsel  değiĢimin 

bir  sonucu  olarak  gerçekleĢmektedir.  Okuyucu  açısından  ise  durum 

daha  farklıdır.  Mecnûn‟un  bakıĢ  açısıyla,  Leylâ‟yı  bir  taraftan  ilahî 

sevgili olarak algılamaya baĢlayan okuyucu, diğer taraftan da onun dıĢ 

dünyadaki  gerçekliğiyle  karĢı  karĢıyadır.  Zira  Leylâ,  olayların  son 

aĢamasına  kadar  bir  “beĢer”  olarak  eser  içindeki  varlığını 

sürdürmektedir. 

  Bu  çalıĢmada  üzerinde  durulacak  olan  Ģey  de  Leylâ‟nın 

eserin sonuna kadar süregiden “beĢer” boyutuyla ilgilidir. Bu noktada 

öncelikle  göz  önünde  bulundurulması  gereken  Ģey  ise  -aĢkın 

dönüĢtürücü gücünden payını alanın “Mecnûn” olmasına bağlı olarak 

her  ne  kadar  “âĢıklık”  kavramı  onunla  özdeĢleĢmiĢ  olsa  bile- 

Leylâ‟nın da  “maĢuk” vasfının yanında, aynı zamanda “âĢık” vasfını 

da  taĢıyor  olmasıdır.  Zira  eserde  söz  konusu  edilen  aĢk,  platonik  bir 

aĢk  olmayıp  karĢılıklı  olarak  geliĢmektedir.  Buna  bağlı  olarak  da 

Leylâ  ve  Mecnûn,  karĢılıklı  bir  aĢkın  tarafları  olmaları  bakımından 

hem  “âĢık”  hem  de  “maĢuk”  vasıflarını  aynı  anda  taĢımaktadırlar. 

Dolayısıyla  da  “âĢıklık”,  Leylâ  ve  Mecnûn‟un her  ikisi  için  de  ortak 

bir vasıftır. Bu durum ise Ģöyle bir soruyu akla getirmektedir: Ġnsanı 

ilahî aĢka ulaĢtıracak olan bir potansiyele sahip olan beĢerî aĢk, tıpkı 

Mecnûn  gibi,  Leylâ‟yı  da  ilahî  aĢka  ulaĢma  konusunda  bir  aday 

durumuna getirmiĢtir. Ama söz konusu aĢk, Mecnûn‟a bir değiĢim ve 

dönüĢüm süreci yaĢamanın kapılarını aralamıĢken Leylâ için böyle bir 

Ģey  neden  söz  konusu  ol(a)mamıĢtır?  Burada  cevabını  arayacağımız 

soru,  budur.  Bunu  yaparken  de  baĢvuracağımız  kaynak,  yine 

                                                 

1

  “Leylâ  vü  Mecnûn”dan  alıntılanmıĢ  olan  beyitler,  Hüseyin  Ayan‟ın  “Leylâ 

vü Mecnûn” adlı çalıĢmasından aktarılmıĢtır. Beyit sonlarında verilen numaralar, bu 

çalıĢmadaki beyit numaralarını göstermektedir.     

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           5

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Fuzûlî‟nin  eseridir.  Çünkü  o,  sadece  Mecnûn‟un  aĢkını  ilahî  boyuta 

taĢıyarak dolaylı olarak gündeme getirdiği  bu sorunun cevabını, yine 

kendisi  vermektedir.  Bunun  için  de  Leylâ  ve  Mecnûn  arasında 

karĢılıklı bir Ģekilde baĢlayan ve süregiden aĢkın, Leylâ‟yı ilgilendiren 

boyutu  üzerinde  durmamız  gerekmektedir.  Ancak  bunun  öncesinde, 

söz konusu aĢkın baĢlamasından önceki sürece de bakmamız gerekir. 

Çünkü  söz  konusu  soruya  verilebilecek  olan  cevabın  temeli,  eserin 

daha baĢlangıç aĢamasında atılmaktadır. 

Fuzûlî,  hikâyeyi  Mecnûn‟un  babasının  çocuk  sahibi  olma 

özlemiyle  baĢlatır.  Bu  konuda  ortaya  konulan  gayretler,  en  sonunda 

bir  sonuç  verir  ve  Mecnûn  dünyaya  gelir.  Ancak  o,  doğumundan 

hemen  sonra  gösterdiği  olağanüstü  davranıĢlarla,  sıradan  bir  çocuk 

olmaktan  çok  uzaktır:  “Doğar  doğmaz  ağlamaya  baĢlar;  çünkü  bu 

dünyanın gam ve keder yeri olduğunu bilmektedir. Ama yine de gamı 

ve kederi ister. Dayası ona, süt yerine ciğerinden kan verir. Sebepsiz 

yere daima ağlayıp inler. O, daha doğuĢtan aĢkla tanıĢıktır.”  

Fuzûlî,  Mecnûn  için  olağanüstü  bir  çocuk  profili  çizerek 

onu, değiĢim ve dönüĢüm yaĢamaya müsait bir kimlikle okuyucunun 

karĢısına  çıkarır.  Bu  suretle  de  bir  değiĢim  ve  dönüĢüm  yaĢayacak 

olan kiĢinin Mecnûn olacağını, eserinin daha baĢındayken okuyucuya 

sezdirir.  Zira  Mecnûn‟un  daha  doğuĢtan  birtakım  olağanüstü 

davranıĢlar  sergilemesi,  onun  geliĢmeye,  değiĢmeye,  olgunlaĢmaya 

uygun  bir  fıtrata,  baĢka  bir  deyiĢle  “isti

c

dâd”a  sahip  olduğunu 

göstermektedir.  Fuzûlî,  Mecnûn‟un  doğduktan  sonra  gösterdiği 

olağanüstülüğü detaylandırmadan önce, tek bir beyitle bu özel durumu 

açıkça ifade eder:   

HurĢîd gibi kemâle kâbil 

Îsâ gibi tıfıllıkda kâmil  

(LM/470) 

Mecnûn‟un  doğumunu  ve  sonrasında  ortaya  çıkan  özel 

durumları detaylı bir Ģekilde anlatan Fuzûlî, Leylâ‟nın doğumunu ise 

söz  konusu  etmemiĢtir.  Leylâ,  ancak  okulda  baĢlayan  aĢkın 

taraflarından biri olması bakımından olay örgüsüne dâhil olabilmiĢtir. 

Bu,  Ģuna  iĢaret  eder:  Leylâ,  aĢk  yolunda  ilerleyebilmek  için  varlığı 

gerekli  olan  “isti

c

dâd”a  sahip  değildir.  Zira  sahip  olmuĢ  olsaydı, 

Mecnûn‟la  ilgili  olarak  söz  konusu  edilen  Ģeylerin,  benzer  Ģekilde 

onun için de söz konusu edilmesi gerekirdi. Böylece Leylâ ile Mecnûn 

arasındaki fark, mesnevinin daha baĢındayken ortaya konulmuĢ olur. 

 Fuzûlî‟nin  Leylâ  vasıtasıyla  ortaya  koyduğu  bu  “eksiklik”, 

tasavvuf  sistemi  içinde  oldukça  önemli  bir  yere  sahiptir.  Zira 

insanların  büyük  bir  çoğunluğunun  hakikati  kavrayabilmekten  âciz 

---