Söz varliğI

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           15

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Kim gayr ile âĢinâ olupsun 

Bir dil-bere mübtelâ olupsun 

 

Vermez bu reviĢ netîce-i hûb 

ġâyeste değil sana bu üslûb 

 

YahĢı nazar eylesen yamandır 

Hem bize vü hem sana ziyândır 

(LM/811-815) 

Leylâ‟nın  aĢkının  açığa  çıkmasını  istemeyen  arkadaĢları, 

çadırlarını ve  eĢyalarını  toplayarak Leylâ‟yı evine yollarlar.  Anne ve 

babasının haberi olmasın diye de bu olaydan kimseye bahsetmezler. 

Leylâ,  Ġbn-i  Selâm‟la  evlendirilirken  bile,  “süslenmeden  ve 

sürünmeden  kaçınma”  dıĢında  bir  tepki  ortaya  koyamaz.  Yine 

“melâmet korkusu” ve “cinsiyet” faktörü gündemdedir: 

Görmezdi anı özüne lâyık 

Kim ta

c

ne ede ana halâyık 

 

Kız her nice yâra olsa tâlib 

Elbette gerek hayâsı gâlib 

(LM/1723-1724) 

Leylâ‟nın  Ġbn-i  Selâm‟la  evlendirilmesiyle  ilgili  olarak 

eserde  yer  alan  Ģu  beyit  ise  onun  edilgen  tavrının  en  güzel  Ģekilde 

ifadesidir: 

EndîĢe-i zevk ü 

c

ayĢdan pâk 

Seyl-âbda san giderdi hâĢâk 

(LM/1743) 

Fuzûlî, “melâmet korkusu” ve “cinsiyet” faktörlerini sürekli 

olarak gündeme getirmek  suretiyle, okuyucunun  Leylâ‟nın tavırlarını 

makul  ve  mazur  karĢılamasını  hedeflemiĢ  gibidir.  Ancak  bu  hedef, 

Leylâ‟yı  okuyucunun  zihninde  yargılanmaktan  kurtarmaktan  ziyade, 

okuyucuyu, Leylâ cephesinde yaĢanan bütün olayların Mecnûn‟u ilahî 

aĢka  ulaĢtırmak  adına  kendisi  tarafından  kurgulanmıĢ  Ģeyler  olduğu 

gerçeğinden uzaklaĢtırmaya yönelik gibidir. 

 AĢkın  baĢlangıçtaki  ham  hâlini,  “kendi  kendisi  olmak” 

Ģeklinde  ifade  eden  Ahmed  Gazzâlî,  “melâmet  korkusu”nu,  insanın 

tam  anlamıyla  aĢkın  hâkimiyetine  girememiĢ  olmasıyla  açıklar. 

Melâmet  korkusu  ise  “riyakârlık”ı  da  beraberinde  getirmektedir: 

“ÂĢık  kendi  kendisi  olduğu  sürece  riyakârlıktan  uzaklaĢamaz  ve 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

melâmetten  hâlâ  korkar.  Râm  olunca  korkusu  kalmaz  ve  her  türlü 

riyadan kurtulur” (2004, 62).  

Leylâ  için  de  durum,  aynen  bu  Ģekildedir.  Bir  tarafta 

Mecnûn‟a  olan  aĢkı,  diğer  tarafta  ise  melâmet  korkusu  vardır.  Ama 

Leylâ‟nın iç dünyasına egemen olan duygu, “aĢk” değil, “korku” olur. 

Bu  da  “akıl”  ile  “aĢk”  arasında  yaĢanan  çatıĢmada  aklın  baskın 

çıktığına  iĢaret  eder.  Çünkü  “öbür  âleme  eriĢme  çabası,  gündelik 

hayatta akılcı sayacağımız yolun tam karĢıtıdır” (Andrews 2009, 87). 

Leylâ  ise  melâmetten  kaçınmayı  tercih  ederek  “akılcı”  bir  davranıĢ 

sergilemiĢ olur. 

AĢk ve akıl arasında ortaya çıkan çatıĢma, sadece Leylâ‟nın 

iç  dünyasında  ortaya  çıkan  bir  çatıĢmayla  sınırlı  değildir.  Çünkü 

kendisine  aklın  galip  gelmiĢ  olduğu  Leylâ‟nın  karĢısında,  aĢk 

sebebiyle  adı  “deli”ye  çıkan  Mecnûn  vardır.  Böylece  olayların 

baĢlangıç aĢamasında “beĢerî aĢk” kavramı etrafında birleĢen Leylâ ve 

Mecnûn,  yavaĢ  yavaĢ  bir  “çatıĢma”nın  tarafları  olma  yolunda 

ilerlemiĢlerdir.  Dolayısıyla  da  eserde  önce  Leylâ‟nın  iç  dünyasında 

ortaya çıkan “akıl-aĢk” çatıĢması, eserin ilerleyen aĢamalarında Leylâ 

ve Mecnûn‟un Ģahsında ifadesini bulan bir çatıĢmaya dönüĢmüĢtür.  

AktaĢ,  “anlatma  esasına  bağlı  birçok  metnin  özünde, 

yalnızca  bir  iki  kelimeyle  ifade  edilebilecek  kavramlar  arasındaki 

çatıĢmanın veya anlaĢmanın bulunduğunu” (2000, 136) söylemektedir. 

Fuzûlî‟nin  “Leylâ  vü  Mecnûn”a  bu  bakıĢ  açısıyla  baktığımız  zaman, 

eserin iki çatıĢma üzerine kurulmuĢ olduğunu görmekteyiz. Bunlardan 

ilki, annesinin Leylâ‟yı azarladığı sahnede en bariz bir Ģekilde beliren 

“aĢk-gelenek” çatıĢması, ikincisi ise “akıl-aĢk” çatıĢmasıdır. Ancak bu 

çatıĢma  iki  farklı  Ģekilde  ortaya  çıkar.  Önce  Leylâ  ve  Mecnûn‟un  iç 

dünyalarında  yaĢadıkları  bir  “akıl-aĢk”  çatıĢması  vardır.  Bu  çatıĢma, 

belirli bir aĢamada son bulur. Çünkü Mecnûn‟da aĢk, Leylâ‟da ise akıl 

galip  gelir.  Böylece  onlar,  akılla  aĢk  arasında  ortaya  çıkan  bir 

çatıĢmanın tarafları durumuna gelirler.  

Melâmet  korkusu,  Leylâ‟yı  sosyal  yaĢamın  içinde  ve  onun 

kuralları  çerçevesinde  yaĢamaya  mecbur  bırakır.  Bu  zorunluluk,  aĢk 

sırrını  kimseyle  paylaĢamayan  Leylâ‟ya,  bu  sırrı  baĢkalarından 

gizleyebilmek  için  çeĢitli  “bahaneler”  bulma  gerekliliğini  de 

beraberinde  getirmektedir.  Leylâ‟nın  aĢk  sırrını  gizleme  hususunda 

belirlediği  kesin  tavrın  eserin  sonuna  kadar  devam  etmesine  bağlı 

olarak  çeĢitli  bahanelere  sığınma  durumu  da  eserin  sonuna  kadar 

devam  etmekte  ve  eser  içinde  yer  alan  pek  çok  sahnede  karĢımıza 

çıkmaktadır.  Bunlardan  ilkine,  Leylâ‟nın  okulu  bırakarak  eve 

kapanmasından  sonra  kız  arkadaĢlarının  onu  eğlendirmek  için 

---