Söz varliğI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

olduğunu, bu nedenle de onların, dinin “dıĢ kabuğu” durumunda olan 

Ģeriatla  yetinmeleri  gerektiğini  söyleyen  mutasavvıflara  göre  âĢıklık, 

bir  yetenek  iĢidir  ve  bu  yetenek,  insanın  doğuĢtan  getirdiği,  Allah 

vergisi olan bir özelliktir. Bu nedenle de herkeste yoktur ve sonradan, 

çalıĢmayla kazanılabilecek bir Ģey de değildir. 

KarĢılıklı  bir  aĢkın  taraflarından  biri  olması  bakımından 

Mecnûn‟la  ortak  bir  paydaya  sahip  olan  Leylâ,  “isti

c

dâd”dan  yoksun 

olmasıyla  ondan  ayrılır.  Aralarındaki  bu  önemli  fark,  onların 

ulaĢacakları  son  noktanın  neresi  olacağını  da  belirleyecektir.  Zira 

Leylâ‟nın  aĢkının  ilahî bir  boyut kazanmasını  engelleyecek  olan  tüm 

tercih ve davranıĢlarının, söz konusu “eksiklik”in bir tezahürü olarak 

ortaya çıktığı görülmektedir.  

Leylâ ile Mecnûn arasındaki aĢk, okulda ve karĢılıklı olarak 

baĢlamaktadır:  

Ol iki semen-ber ü sehî-kad 

Birbirine oldular mukayyed 

 

Bir câmdan içdiler mey-i zevk 

Ol iki harâb-ı bâde-i Ģevk 

(LM/558-559) 

KarĢılıklı  olarak  birbirlerine  bağlanan  ve  “arzu  Ģarabıyla 

sarhoĢ  olan”  Leylâ  ve  Mecnûn‟un  aĢkı,  birbirlerine  olan  ilgi  ve 

yakınlıkları  sebebiyle  gizli  kalamaz  ve  iki  sevgili,  aĢklarının 

baĢlamasından  kısa  bir  süre  sonra  toplumun  “melâmet”ine  hedef 

olmaya baĢlarlar: 

c

AĢk olduğu yerde mahfî olmaz 

c

AĢk içre olan karâr bulmaz 

 

c

AĢk âteĢine budur 

c

alâmet 

Kim baĢ çeke Ģu

c

le-i melâmet 

(LM/570-571) 

Melâmet,  Leylâ  ile  Mecnûn  arasındaki  aĢkın  üzerine  gölge 

düĢürür  ve  bu  aĢamadan  sonra  iki  sevgili,  toplumun  kınamalarına 

maruz  kalmamak  için  daha  dikkatli  davranmaya  ve  birbirleriyle 

konuĢmak  için  çeĢitli  bahaneler  uydurmaya  baĢlarlar.  Ancak  bu  da 

aĢklarının  “toplum”  engeline  takılmasını  önlemek  için  yeterli  olmaz. 

Dedikodular  devam  eder  ve  Leylâ‟nın  annesine  kadar  ulaĢır.  Bu  da 

Leylâ‟nın,  annesi  tarafından  azarlanmasına  sebep  olur.  Leylâ‟nın 

annesi  tarafından  azarlandığı  ve  kınandığı  beyitler,  eserde  uzun  bir 

Ģekilde verilmektedir. Annesinin yoğun bir öfkeyle Leylâ‟ya söylediği 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           7

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

sözler,  toplumun  aĢk  konusunda  kadına  ve  erkeğe  karĢı  belirlediği 

farklı  yaklaĢımı  da  yansıtan  bir  niteliğe  sahiptir.  Nitekim  yoğun  bir 

öfkenin dıĢa vurulmasıyla baĢlayan beyitler, gittikçe “cinsiyet” faktörü 

üzerinde yoğunlaĢmaya baĢlamaktadır: 

K‟ey Ģûh nedir bu güft ü gûlar 

Kılmak sana ta

c

ne 

c

ayb-cûlar 

 

Niçün özüne ziyân edersin 

YahĢı adını yaman edersin 

 

Niçün sana ta

c

ne ede bed-gû 

Nâmûsuna lâyık iĢ midir bu 

 

Nâzik beden ile berg-i gülsün 

Ammâ ne diyem ki ben yüğülsün 

 

Lâle gibi sende lutf çokdur 

Ammâ ne diyem yüzün açukdur 

 

Temkîni cünûna kılma tebdîl 

Kızsın ucuz olma kadrini bil 

 

Her sûrete 

c

aksi gibi bakma  

Her gördüğüne su gibi akma 

 

Mey gerçi safâ verir dimâğa 

Akdığıyçün düĢer ayağa 

 

Gözgü gibi katı yüzlü olma 

Nergis gibi hıyre gözlü olma 

 

Gözden gerek olasın nihân sen 

Ne dimek ola sana ki cânsan 

 

Sen Ģem

c

sin uyma gel hevâya 

Kim Ģem

c

i hevâ verir fenâya 

 

Lu

c

bet gibi özünü bezetme  

Revzen gibi kûçeler gözetme 

 

Sâgar gibi gezmeği harâm et 

Nağme gibi perdede makâm et 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Sâye gibi her yere yüz urma 

Hîç kimse ile oturma durma 

(LM/611-624) 

Leylâ‟nın annesinin kızına verdiği öğütler, toplumun kadına 

bakıĢ  açısını  ve  geleneğin  kadın  üzerinde  oluĢturduğu  baskıyı  ortaya 

koyması  bakımından  oldukça  önemlidir.  Çünkü  anne,  söyledikleriyle 

sadece kendisinin değil, toplumun aĢk ve ahlak konusundaki müĢterek 

anlayıĢını ortaya koymaktadır. Bu anlayıĢa göre kadın, aĢk konusunda 

“pasif”  olması  gereken  taraftır.  Dolayısıyla  da  “aĢk”  ve  “âĢıklık” 

kavramları,  kadından ziyade erkeği ilgilendirmektedir:  

Derler seni 

c

aĢka mübtelâsın 

Bîgâneler ile âĢinâsın 

 

Sen kandan u 

c

aĢk Ģevki kandan 

Sen kandan u dost zevki kandan  

 

Oğlan 

c

aceb olmaz olsa 

c

âĢık 

c

ÂĢıklık iĢi kıza ne lâyık 

(LM/626-628) 

Leylâ  ile  Mecnûn‟un  aĢkı,  toplumda  “ideal”  olarak  kabul 

edilen aĢk iliĢkisine/modeline uymamaktadır. Dolayısıyla da toplumun 

beklentileriyle, bu aĢkın oluĢum Ģekli arasında bir uyuĢmazlık vardır. 

Bu  uyuĢmazlık,  “aĢk”  ve  “gelenek”  arasında  ortaya  çıkan  bir 

çatıĢmayı da beraberinde getirir. Ancak bu çatıĢma, sadece kavramsal 

boyutta  kalır.  Zira  Leylâ,  geleneğe  direnmek  yerine,  “inkâr”  yolunu 

tercih ederek bu çatıĢmaya dâhil olmaz:  

Sözler dersin ki bilmezem ben 

Mazmûnunu fehm kılmazam ben 

 

Dersin ma

c

Ģûk u 

c

aĢk u 

c

âĢık 

Ben sâde-zamîr ü tıfl-ı sâdık 

 

Bilmem nedir ol hadîse mazmûn 

Söyle nice olmayam diğer-gûn 

 

c

AĢkın kılmazdı kimse yâdın 

Hâ senden iĢitdim imdi adın 

 

Billâhi nedir ana 

c

aĢka mefhûm 

Bu sırr-ı nihânı eyle ma

c

lûm 

(LM/648-652) 

---