Söz varliğI

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           9

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Böyle bir bakıĢ açısına sahip olan bir toplumda kadın, sosyal 

yaĢamdan  soyutlanmıĢ  bir  Ģekilde,  gözlerden  uzak  bir  hayat 

sürmelidir.  Leylâ  için  de  böyle  olur.    Annesiyle  arasında  geçen  bu 

konuĢmadan  sonra  Leylâ,  okulu  bırakarak  eve  kapanır  ve  bir  nevi 

“hapis” hayatı yaĢamaya baĢlar. Onun bu durumunu ifade etmek için 

kullanılan bütün kelimeler (döndü/mahbûs/esîr/habs), içe kapanma ve 

hapsolma ile ilgilidir (Kaplan 2007, 140):  

Leylî hem oturdu evde nâ-çâr 

Döndü sadefine dürr-i Ģeh-vâr 

 

 

Bir burcda sâbit oldu ahter 

Mahbûs-ı hızâne oldu gevher 

 

La

c

l oldu esîr-i hâne-i seng 

Habs oldu gül-âba ĢîĢe-i teng 

(LM/667-669) 

Görüldüğü  gibi  Leylâ,  aĢkı  önünde  bir  engel  durumunda 

olan ve annesinin Ģahsında somutlaĢan “sosyal baskı”ya karĢı koymak 

ve  onu  bertaraf etmeye çalıĢmak  yerine,  toplum tarafından kendisine 

belirlenen  sınırlar  içinde  kalmayı  tercih  etmiĢtir.  Leylâ‟nın  “sosyal 

baskı” ve onun tezahürü olan “melâmet(kınama, ayıplama)” karĢısında 

belirlediği  bu  pasif  tavrın  “cinsiyet”  faktörüyle  olan  iliĢkisi,  eserin 

ilerleyen bölümlerinde de ifade edilmektedir. AĢkını, sosyal çevrenin 

baskısı  nedeniyle  gizlemek  zorunda  kalan  Leylâ,  bu  aĢkın  devam 

edebilmesi  için  gerekli  olan  gayreti  Mecnûn‟dan  beklemektedir. 

Ancak  o,  sevgilisine  tekrar  kavuĢmak  için  çaba  harcayacağı  yerde, 

çöllere düĢmüĢtür. Bu durum, Leylâ‟nın Ģikayetine sebep olmakta ve 

hatta ona, Mecnûn‟un baĢka bir sevgilisi olduğunu düĢündürmektedir:  

c

ÂĢık gerek olmayup karârı 

Tavf ede müdâm kûy-ı yârı 

 

DüĢmez bu yana senin güzârın 

Var ola meğer bir özge yârın  

 

Yârın ben isem bana nazar kıl 

Gâhî bu yanaya bir güzer kıl 

(LM/1348-1350) 

Mecnûn‟a  olan  sitemini  bu  sözlerle  ifade  eden  Leylâ,  eve 

kapandıktan  sonraki  durumunu  ve  kendisinin  aĢk  konusundaki  pasif 

tavrını  ise  “esâret”  ekseni  etrafında  dönen  “zincir,  bend,  kayd”  gibi 

kelimelerle  ifade  eder.  Bu  noktada  dikkati  çeken  husus,  söz  konusu 

kelimelerin,  kadına  ait  unsurlar  olan  “saç”  ve  “halhal”la  beraber 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

zikredilmesidir.  Böylece  toplumun  aĢk  konusunda  kadın  ve  erkeğe 

biçtiği  rollerin  ve  çizdiği  sınırların  farklılığı,  bir  kere  de  Leylâ‟nın 

ağzından ifadesini bulmuĢ olur: 

Gîsû-yı müselsel ü girih-gîr 

Boynumda ger olmayaydı zencîr 

 

V‟er bağlamayaydı bend-i halhâl 

Kayd ile ayağımı meh ü sâl 

 

c

Ayb ile çekilmeseydi adım 

Billâh bu idi hemîn murâdım 

 

Kim sâye misâli senden ey nûr 

Oldukça vücûdum olmayam dûr 

 

Ammâ n‟edeyim esîr-i kaydım 

Boynu vü ayağı bağlu saydım 

(LM/1352-1356) 

Annesinin  dedikodular  yüzünden  Leylâ‟yı  azarlaması  ve 

Leylâ‟nın  da  aĢkını  gizleme  yolunu  seçerek  okulu  bırakıp  eve 

kapanmasıyla  beraber,  Leylâ  ve  Mecnûn‟un  aĢkları  ayrılıkla 

neticelenir.  Bu  ayrılığın  ortaya  çıkmasına  sebep  olan  Ģey, 

“melâmet”tir.  Ancak  söz  konusu  kavram,  “cinsiyet”  faktörüyle 

iliĢkilendirilmiĢ  ve  böylece,  Leylâ‟nın  tercihleri  üzerinde  cinsiyet 

faktörünün etkili olduğu vurgulanmıĢtır.   

Kadın  cinsiyetinde  olmanın,  özellikle  ataerkil  toplumlarda 

çoğu  zaman  “eksiklik”  ve  buna  bağlı  olarak  da  “yetersizlik” 

kavramlarıyla  birlikte  düĢünüldüğü  ve  böylece,  erkeğin  üstünlüğüne 

iĢaret edildiği görülmektedir. Toplumumuzda kadınlar için kullanılan  

“saçı  uzun  aklı  kısa”  Ģeklindeki  niteleme,  bu  gerçeğin  en  açık  bir 

Ģekilde  ifadesini  bulmuĢ  hâlidir.  Fuzûlî  de  eserinin  erkek  ve  kadın 

kahramanıyla  ilgili  olarak  “eksiklik”  ve  “üstünlük”  meselelerini 

gündeme  getirmektedir.  Zira  Leylâ  ile  Mecnûn  arasında  “isti

c

dâd” 

sahibi  olma/olmama  konusunda  ortaya  çıkan  fark,  Mecnûn‟un 

Leylâ‟dan  “üstün”  olduğunun  en  açık  kanıtıdır.  Erkek  ve  kadın 

kahraman  arasındaki  bu  farklılık,  onların  “beĢerî  aĢk”la  baĢlayan 

maceralarının  hangi  yönde  ilerleyeceğinin  ve  hangi  noktada  son 

bulacağının da belirleyicisi olacaktır. Çünkü Fuzûlî, Mecnûn‟u hakiki 

aĢka ulaĢtırmıĢ olmasına karĢılık, Leylâ için böyle bir Ģeyi söz konusu 

etmemiĢtir.  Bu  da  onun,  eserini  oluĢtururken  toplumun  kadın-erkek 

farkı  konusundaki  algısına  yaslanmıĢ  olduğunu  göstermektedir.  Ama 

Fuzûlî,  bu  algılayıĢtan  eserinin  muhtevasına  en  uygun  bir  Ģekilde 

---