Söz varliğI

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           17

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

çevresine  toplandıkları  sahnede  rastlamaktayız.  Leylâ,  kendisini 

eğlendirmek  için  çevresine  toplanan  kız  arkadaĢlarıyla  ilgilenmez. 

Onun  düĢündüğü  tek  Ģey,  Mecnûn‟a  olan  aĢkıdır;  ama  bunu  kız 

arkadaĢlarından  gizlemek  istemektedir.  Bu  nedenle  de  Leylâ,  çektiği 

aĢk acısının ortaya çıkmaması için, bir yerlerini yaralayarak sanki bu 

acı için ağlıyormuĢ gibi yapmaktadır: 

Ol terk kılup neĢât u râhat 

 

Bir 

c

uzvunu eyleyüp cerâhat 

 

Eylerdi bahâne ile nâle 

DüĢmezdi olar düĢen hayâle 

(LM/1194-1195) 

Melâmet  korkusuyla  aĢkını  inkâr  etmeyi  tercih  eden  Leylâ, 

böylece bu tercihin bütün sonuçlarına da katılmıĢ olur. Zira bu tercih 

ona, melâmet korkusunun bir sonucu olarak ortaya çıkan “riya”nın da 

kapılarını aralamıĢtır. Böylece Ahmed Gazzâlî‟nin “âĢık kendi kendisi 

olduğu sürece riyakârlıktan uzaklaĢamaz ve melâmetten hâlâ korkar” 

(2004,  62)  Ģeklindeki  ifadesi,  Leylâ‟nın  Ģahsında  somut  bir  örneğe 

kavuĢmuĢ olur.  

Leylâ‟nın  giyim  kuĢamı  bile,  toplumdan  sakladığı  aĢkının 

tezahürleri  olan  gözyaĢının,  âhın  ve  inleyiĢin  gizlenmesine  hizmet 

etmektedir: 

Tâ mahv ola gözden akıdan hûn 

Hem gömleği hem donuydu gül-gûn 

 

Tâ kim ola dûd-ı âha mânend 

BağlanmıĢ idi benefĢe ser-bend 

 

Tâ kim ola savt-ı nâle pâ-mâl 

Pâyında idi sadâlu halhâl 

 

Tâ olmaya eĢk yüzde ma

c

lûm 

Ruhsârına lü

‟

lü idi manzûm 

(LM/1381-1384) 

Ġstemeyerek  de  olsa  evlendiği  Ġbn-i  Selâm‟ın  ölümü  ise 

Leylâ‟ya,  aĢkı  için  ağlama  fırsatını  veren  en  güzel  bahaneyi 

oluĢturmuĢtur: 

Leylîyi getirmeğe figâna 

Ol vâkı

c

a oldu bir bahâne 

(LM/2394) 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

18                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Çünkü Arap geleneklerine göre, kocası ölen kadın bir iki yıl 

yas  tutmalıdır.  Bu  gelenek  Leylâ‟ya  hoĢ  gelir  ve  bu  bahane  ile 

çevresine aldırmadan ve kimseden çekinmeden görünüĢte Ġbni Selâm 

için, gerçekte ise Mecnûn için ağlar: 

Derler bu idi 

c

Arabda 

c

âdet 

Kim er eğer ölse kalsa 

c

avret 

 

Bir yıl iki tutardı mâtem 

Feryâd u figân edip dem-â-dem 

 

HoĢ geldi bu 

c

âdet ol nigâra 

Feryâd u figâna buldu çâre 

 

Mâtem-gede eyledi makâmın  

Mâtemde geçirdi subh u Ģâmın 

(LM/2400-2403) 

Leylâ,  matemini  “ata  evine”  dönünce  de  sürdürür  ve  gece 

gündüz  feryat  etmeye  devam  eder.  Hatta  içinden,  kendisine  bu 

bahaneyi sağladığı için Ġbn-i Selâm‟a dua eder. Çünkü o, “yüze gülme 

perdesini ortadan kaldırarak gizli gamını açığa çıkarmıĢtır”:  

Bir nice gün anda ağlayup zâr 

Hem ata evine döndü nâ-çâr 

 

Ammâ dün ü gün figân ederdi 

Hûn-âb-ı ciğer revân ederdi 

 

Feryâda gelende gâh u bî-gâh 

Öz gönlünde derdi ol mâh 

 

Kim Ġbni Selâma rahmet-i Hak 

c

AĢkım reviĢine verdi revnak 

 

Ref

c

 eyledi perde-i müdârâ 

Pinhân gamım etdi âĢkârâ 

(LM/2404-2408) 

Görüldüğü  gibi,  Leylâ‟nın  iç  dünyası,  okur  için  olmasa  da 

mesnevideki sosyal ortamı oluĢturan insanlar için hep gizli kalmıĢtır. 

Çünkü Fuzûlî, Leylâ‟nın iç dünyasına ıĢık tutan ifadeleriyle Leylâ‟nın 

“asıl”  duygularını  ve  düĢüncelerini  okuyucuya  ifĢa  etmiĢ,  ama 

mesnevideki diğer Ģahıslar buna Ģahit olamamıĢtır. 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           19

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

“Leylâ vü Mecnûn”da “gece” de Leylâ‟nın içsel dünyasıyla 

baĢ  baĢa  kalabilmesine  imkân  vermesi  bakımından,  “perde-i 

müdârâ”nın geçici bir süre için de olsa ortadan kaldırılmasına olanak 

sağlar.  Çünkü  iç  dünyasıyla  baĢ  baĢa  kalabilmesi  için  gerekli  olan 

yalnızlık  ortamını,  ancak  geceler  Leylâ‟ya  sağlayabilmektedir. 

Gecelerin  Leylâ  için  toplumdan  soyutlanabilmenin  yegâne  fırsatı 

olması, bizzat Leylâ‟nın dilinden ifade edesini bulur:  

Gündüz habsim gice necâtım 

Gündüz meytim gece hayâtım 

(LM/1264) 

Gecelerini  sevgilisinin  hayaliyle  ve  ayrılığın  hüznüyle 

geçiren  Leylâ  için,  gecenin  gündüze  dönmesi  ise  “fırsat  kapısının 

kapanması” anlamına gelmektedir: 

K‟ey vay tükendi mâye-i 

c

ömr 

HûrĢîde eriĢdi sâye-i 

c

ömr 

 

 

Demdir der-i fursat ola mesdûd 

MüĢkil görüne beyân-ı maksûd 

 

Demdir uyana uykudan ağyâr 

ġerh-i gam-ı derdim ola düĢvâr 

(LM/1260-1262) 

Leylâ  ile  gece  arasında  kurulmuĢ  olan  bu  yakınlıkta,  ilgi 

çekici olan bir husus vardır. Zira “Leylâ” ismi, “gece” anlamına gelen 

“leyl”  kelimesinden  türetilmiĢ  bir  kelimedir  ve  yazılıĢı  da  “ﻰﻠﻴﻠ” 

Ģeklindedir. Aliyev, gece ve Leylâ ismi arasındaki bu ilgiyi Ģu Ģekilde 

açıklamaktadır:  

“Bugün  bütün  Türkiye‟de  „Leylî‟ye  „Leylâ‟  diyorlar. 

Ancak  „Leylâ‟  demek  katiyen  doğru  değildir.  Fuzûlî‟nin 

eserinde „Leylâ‟ yoktur, „Leylî‟ vardır. Gerçi Arapçada „Yehyî-

Yahyâ,  suğrî-suğrâ,  kübrî-kübrâ‟  gibi  „î‟  ile  yazılıp  „â‟  ile 

okunan  sözler  vardır.  Fakat  „leylî‟  ancak  „leylî‟  okunabilir  ve 

bu  kelime  „geceye  mahsus,  gecelik  bir  iĢ,  geceye  bağlı  hâl, 

hareket, vaziyet‟ demektir” (1996, 245).  

Bu  bilgi  doğrultusunda  diyebiliriz  ki  Fuzûlî,  gecenin  Leylâ 

için  taĢıdığı  önemi  ön  plana  çıkarmak  suretiyle,  Leylâ‟nın  içinde 

bulunduğu  durumu,  onun  ismiyle  bağdaĢtırmıĢtır.  Dolayısıyla  da 

Leylâ‟nın  ismi,  içinde  bulunduğu  ruh  hâli  ve  gecelerin  Leylâ  için 

yalnız kalabilmenin yegâne fırsatı olması durumu, eserde bir bütünlük 

teĢkil  edecek  Ģekilde  karĢımıza  çıkmaktadır.  Bu  durumu  bir  tesadüf 

olarak  değil,  Fuzûlî‟nin  eserini  ortaya  koyarken  göstermiĢ  olduğu 

---