Söz varliğI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

20                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

baĢarının  bir  parçası  olarak  değerlendirmek  gerekir.  “Leylâ  vü 

Mecnûn”un  gerçek  hayatta  yaĢanmıĢ  bir  aĢkın  hikâyesi  olması

3

 

bakımından,  eserini  ortaya  koyarken  hazır  bir  adlandırmayla  karĢı 

karĢıya  olduğu  (Kahraman  2000,  262)  ve  buna  bağlı  olarak  da 

Ģahısların  isimlerini  belirleme  konusunda  bir  seçim  hakkına  sahip 

olmadığı göz önünde bulundurulursa bu gerçek daha da belirginleĢir.  

Geceyi,  aĢk  acısıyla  baĢ  baĢa  kalabilmek  için  yegâne  fırsat 

olarak  gören  Leylâ,  herkesten  sakladığı  aĢk  acısını  geceleri  mum, 

pervane  ve  Ay‟a  anlatarak  onlarla  paylaĢır.  Böylece  “bu  maddî 

varlıklar,  Leylâ‟nın  duyguları  için  bir  destek  olur”  (Kaplan  2007, 

140).  Fuzûlî,  Leylâ‟yı  insan  dıĢındaki  bu  varlıklarla  konuĢturmak 

suretiyle,  onun  iç  dünyasını  okuyucuya  açar.  Ancak  söz  konusu 

varlıkların sembolik değerlerinden istifade etmeyi de ihmal etmez. 

Leylâ‟nın toplumdan gizlediği aĢk acısını paylaĢtığı ilk obje 

olan mum, çeĢitli özellikleri bakımından, Leylâ‟nın içinde bulunduğu 

durumla  tam  bir  paralellik  gösterir.  Zaten  Leylâ  da  mumun 

özellikleriyle,  kendisinin  içinde  bulunduğu  durumu  özdeĢleĢtirir. 

“Bağrı dağlanmıĢ olan”, Ģamdana yapıĢmıĢ olduğundan dolayı “ayağı 

bağlı” olarak nitelenen ve “eriyip biten” mum, geleneğin esiri olan ve 

aĢk  acısıyla  kıvranan  Leylâ‟nın  durumunu  ortaya  koymada  sembolik 

bir değere sahiptir: 

Gel ey gözü bağlu bağrı dâğlu 

BaĢı karalu ayağı bağlu 

 

Gel olalım hem-nefes men ü sen 

Râz-ı dil-i zârın eyle rûĢen 

 

                                                 

3

 Arap, Türk, Fars ve Urdu edebiyatlarında pek çok Ģair tarafından yazılan ve 

bir  aĢk  hikâyesinin  anlatıldığı  “Leylâ  vü  Mecnûn”  mesnevisinin  kahramanları  olan 

Leylâ  ve  Mecnûn‟un  gerçek  kiĢiler  olduğu  konusunda  rivayetler  bulunmaktadır.  Bir 

rivayete  göre,  bu  aĢk  hikâyesinin  iki  kahramanından  biri  olan  Mecnûn,  689  yılında 

öldüğü  ve  adının  Kays  b.  Mülevvah  el-Âmirî  olduğu  kabul  edilen  Ģairin  lakabıdır. 

Leylâ‟ya  duyduğu  aĢk  yüzünden  aklını  kaybetmesi  sebebiyle  kendisine  takılan  bu 

lakap,  sonraları  isminin  yerini  almıĢtır.  Leylâ  ise  bir  rivayete  göre  Mecnûn‟la  aynı 

kabileye  mensup  birisi,  baĢka  bir  rivayete  göre  ise  Mecnûn‟un  amcasının  kızı  olan 

Leylâ bint Mehdî el-Âmiriyye‟dir. Söz konusu rivayete göre, bu aĢk hikâyesi, Mecnûn 

el-Âmirî‟ye ait olan ya da ona nispet edilen Ģiirlerde geçen küçük vakaların birtakım 

yorum  ve  ilavelerle  birbirine  bağlanarak  büyük  bir  hikâye  hâline  getirilmesi 

neticesinde meydana gelmiĢtir. BaĢka bir rivayete göre ise bu hikâye, amcasının kızını 

seven,  fakat  bunu  açıklamak  istemeyen  Emevî  ailesine  mensup  bir  genç  tarafından 

uydurulmuĢ  olan  kıssa  ve  Ģiirlerin  “Mecnûn”  adı  altında  ortaya  konulmasıyla 

meydana gelmiĢtir (DurmuĢ 2003, 159).  

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           21

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Ne derd seni nizâr edipdir 

ÂĢüfte vü zerd ü zâr edipdir 

(LM/1206-1208) 

Leylâ,  mumla  konuĢurken  “baĢı  kesilse  bile”  sırrını 

baĢkasına açıklamayacağını söyler: 

Olmam olur olmaz ile dem-sâz 

BaĢım kesilirse söylemem râz 

(LM/1221) 

Gerçekten  de  Leylâ,  bu  konudaki  kesin  tavrını  mesnevinin 

son  aĢamalarına  kadar  sürdürecek  ve  ancak  ölümünden  önce, 

herkesten sakladığı aĢk sırrını annesine açıklayacaktır.  

AĢk  acısını  muma  anlatan  Leylâ,  onun  kendisine  karĢılık 

veremeyeceğini  anlar  ve  pervaneye  yönelerek  onunla  konuĢmaya 

baĢlar.  Kendisini  mumun  alevinde  yakması  nedeniyle  sevgili  uğruna 

canını veren sadık âĢığın sembolik bir ifadesi olan pervane, burada da 

bu  özelliğiyle  karĢımıza  çıkar.  AĢk  uğruna  canını  veren  pervane, 

“tamâm âĢık” olarak anılmayı hak eder: 

Sensin reh-i 

c

aĢk içinde sâdık 

c

ÂĢıksın ama tamâm 

c

âĢık 

 

Bir görmeğe yârı cân verirsin 

Bir zevke iki cihân verirsin 

 

HoĢdur taleb-i vefâda hâlin 

Gûyâ ki fenâdadır visâlin 

(LM/1230-1232) 

Ancak  Leylâ  ile  pervane  arasında  kurulan  iliĢki,  Leylâ  ile 

mum  arasında  kurulan  iliĢkide  olduğu  gibi,  bir  özdeĢleĢtirme 

niteliğinde  değildir.  Çünkü  sevgili  uğruna  canını  feda  etmesiyle 

“tamâm âĢık” olarak nitelendirilmeyi hak eden pervanenin karĢısında, 

“ayağı  bağlı/edilgen”  Leylâ  vardır.  Böylece  Leylâ‟nın  âĢıklık 

konusundaki  “eksiklik”i,  dolaylı yoldan  tekrar  ifadesini  bulmuĢ  olur. 

Çünkü  “tamâm  âĢık”  olan  pervanenin  durumuyla,  Leylâ‟nın  içinde 

bulunduğu durum birbirine tamamen zıttır: 

Sen seyrdesin hemîĢe ser-mest 

Men dâm-ı belâ vü derde pâ-best 

(LM/1235) 

Leylâ,  pervanenin  de  kendisini  anlamadığını  görünce  dıĢarı 

çıkar  ve  Ay‟la  konuĢmaya  baĢlar.  Gönül  derdini  ona  anlatır.  Ay‟ın, 

---