Söz varliğI

 

 

 

 

 

 

 

 

“Eksik” Bir Âşık: Leylâ                                                           13

                      

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

da  “Leylâ  vü  Mecnûn”da  ayrılık,  Mecnûn‟un  ilahî  aĢka  ulaĢmasının 

önündeki bütün engelleri ortadan kaldıran bir unsur olarak karĢımıza 

çıkmaktadır. 

Leylâ  ise  Mecnûn‟un  aksine,  melâmet  korkusuna  tutsak 

olmuĢ bir âĢıktır. Leylâ‟nın öncelikle aĢkını inkâr etmesine sebep olan 

bu  korku,  onun  bütün  tercih  ve  davranıĢlarının  da  dayanağını 

oluĢturmaktadır.  Fuzûlî,  bu  gerçeği  bizzat  Leylâ‟nın  ağzından  ifade 

eder:  

Hazerim ta

c

neden ol gâyete yetmiĢdir kim  

Yâra ağyâr olup ağyârım ile yâr olubam 

(LM/1361) 

Oysa melâmet, aĢkla o  kadar iç içedir  ki,  âdeta onun doğal 

bir  sonucu  niteliğindedir.  Fuzûlî,  Leylâ‟nın  annesi  tarafından 

azarlandığı  bölümün  baĢlığını,  “Bu  Leylîye  anası 

c

itâb  ettiğidir  ve 

bahâr-ı  vaslına  hazân  yetdiğidir”  Ģeklinde  belirleyerek  mevsimlerin 

birbirini takip etmesiyle aĢk  ve melâmet birlikteliğini iliĢkilendirmek 

suretiyle, bu gerçeğe iĢaret etmiĢtir. Nasıl ki zamanın karĢı konulamaz 

akıĢı,  mevsimlerin  değiĢmesine  (baharın  sonbahara  doğru  gidiĢi) 

sebep  oluyorsa  ve  bu  noktada  insanın  yapabileceği  bir  Ģey 

bulunmuyorsa  aĢk  da  aynı  Ģekilde  melâmeti  beraberinde  getirecektir. 

Bu, zamanın akıĢı kadar doğal ve kaçınılmaz bir durumdur.  

AĢk  yolu  engellerle  dolu  bir  yoldur  ve  “melâmet”  de  bu 

yolda aĢılması gereken engellerden biridir. Ortaya çıkması kaçınılmaz 

olan  bu  engeli  aĢmanın  yolu  ise  ona  karĢı  takınılacak  olan  tavırda 

gizlidir.  Tasavvuf  sisteminde  bu  tavır,  “kınayanın  kınamasından 

korkmamak”

2

  Ģeklinde  belirlenmiĢtir:  “Kınayanın  kınamasından 

korkmamak,  hiçbir  Ģeyden,  hiçbir  kimseden  çekinmeden  korkusuzca 

Allah  yolunda  gitmek  ve  O‟nun  hükümleri  doğrultusunda 

davranmaktır.  Bütün  bunları  gerçekleĢtirirken,  hiç  kimsenin  baskı, 

eleĢtiri,  itirazlarına  aldırmamaktır”  (Kılıç  2008,  17).  Dolayısıyla  da 

gerçek bir âĢığın en belirleyici özelliklerinden biri, bu olmalıdır.  

Leylâ  ile  Mecnûn  aĢkının  beĢerî  bir  aĢk  olması  da  bu 

gerekliliği ortadan kaldırmaz.  Zira “insanî aĢkın ve ilahî aĢkın bir tek 

aĢkın  iki  ayrı  yüzü  olduğu”  (Settarî  2003,  171)  gerçeği  göz  önünde 

bulundurulursa  beĢerî  aĢk  da  aslında  ilahî  aĢkın  dolaylı  bir  Ģeklidir.  

                                                 

2

  Melâmet  karĢısında  takınılacak  olan  bu  tavır,  Ģu  âyete  dayandırılmaktadır: 

“Ey  iman  edenler,  içinizden  kim  dininden  geri  dönerse,  Allah  (onların  yerine) 

kendisinin onları sevdiği, onların da kendisini sevdiği, müminlere karĢı alçakgönüllü, 

kâfirlere  karĢı  ise  „güçlü  ve  onurlu‟  Allah  yolunda  savaĢan  ve  kınayıcının 

kınamasından  korkmayan  bir  topluluk  getirir.  Bu,  Allah‟ın  dilediğine  verdiği  bir 

lütuftur. Allah‟ın lütfu ve ilmi geniĢtir” (Mâide, 5/54) (Kılıç 2008, 17). 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14                                                             Ayşegül AKDEMİR

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 4/7 Fall 2009 

 

 

Dolayısıyla da beĢerî aĢk sebebiyle maruz kalınan melâmet, ilahî aĢk 

uğruna maruz kalınan melâmetle aynı kategoride değerlendirilebilir. 

Leylâ ise aĢkını inkâr etmeyi tercih ederek aĢk uğruna maruz 

kalacağı  melâmetten  sakınmayı  tercih  etmiĢtir.  Bu  tavrı  da  Leylâ‟yı,  

Mecnûn‟un  karĢısında  ikinci  kez  “eksik  bir  âĢık”  konumuna 

düĢürmektedir.  Çünkü  gerçek  bir  âĢığın,  melâmete  aldırmadan  aĢk 

yolunda  korkusuzca  yürümesi  gerekmektedir.  O  ise  melâmete  göğüs 

germeyi göze alamamıĢtır.  

“Melâmet  korkusu”,  Leylâ‟nın  aĢkını  açığa  vurmasının 

önündeki  en  büyük  engeli  teĢkil  etmektedir.  O,  aĢkını  inkâr  etmek 

suretiyle, melâmetten kurtulmuĢtur; ama melâmet korkusu Leylâ için 

bir  “tehdit”  unsuru  olarak  eser  boyunca  potansiyel  varlığını  devam 

ettirmiĢtir.  Dolayısıyla  da  Fuzûlî‟nin  “Leylâ  vü  Mecnûn”unda 

melâmet,  sadece  Leylâ  ile  Mecnûn‟un  aĢklarının  baĢladığı  ilk 

dönemlerde açığa çıkan, daha sonra söz konusu aĢkın Leylâ tarafından 

inkâr  edilmesiyle  beraber  ortadan  kalkan,  ancak  Leylâ  için  bir  tehdit 

unsuru  olarak  eserin  sonuna  kadar  varlığını  devam  ettiren  bir  özellik 

arz  etmektedir.  AĢkını  inkâr  etmek,  melâmeti  ortadan  kaldırmıĢtır; 

ama  Leylâ‟yı,  melâmet  korkusuyla  yaĢamaya  mecbur  bırakmıĢtır. 

Sosyal  hayattan  soyutlanamaması  ise  bu  korkunun  daha  Ģiddetli  bir 

Ģekilde  hissedilmesine  zemin  hazırlamıĢtır.  Çünkü  çevredeki 

insanların  çokluğuyla,  maruz  kalınacak  melâmetin  miktarı  arasında 

doğrudan bir iliĢki olduğu açıktır. 

Leylâ,  annesinin  azarlamaları  karĢısında  yaptığı  tercihle, 

nasıl bir kiĢiliğe sahip olduğunu ortaya koymuĢ olur. O, geleneğe karĢı 

direnmek  yerine  ona  teslim  olmayı  tercih  eder  ve  böylece,  “edilgen” 

bir  kiĢilik  olarak  okuyucunun  zihninde  yer  edinir.  Olayların  son 

aĢamasına  kadar  da  bu  kiĢilikle  tutarlı  bir  Ģekilde  davranır  ve 

okuyucuyu  ĢaĢırtmaz.  Buna  bağlı  olarak  da  melâmet  korkusu,  eserin 

tamamına yayılmıĢ bir Ģekilde, birçok sahnede karĢımıza çıkmaktadır. 

Mecnûn‟un yolu, bir gün Leylâ ve arkadaĢlarının gelip çadır 

kurmuĢ oldukları bir yere düĢer. Leylâ‟nın okulu bırakmasından sonra 

ilk  defa  karĢılaĢan  Leylâ  ve  Mecnûn,  bu  ani  karĢılaĢmanın  yarattığı 

“hayret”le  iradelerini  kaybedip  bayılırlar.  ArkadaĢları,  yüzüne  gül 

suyu  dökerek  Leylâ‟yı  ayıltırlar.  Leylâ‟nın  Mecnûn‟a  olan  aĢkının 

açığa çıktığı bu sahnede Leylâ, melâmet korkusuyla karĢı karĢıyadır:   

Gül suyu sepüp revân yüzüne 

Leylîyi getirdiler özüne 

 

Her yan dediler ana ki ey mâh 

Nâgeh olur atan anan âgâh 

---